Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2002-2003

[p. 195]

Frans Kellendonk-prijs 2003
Advies van de Commissie van voordracht

Er waart immense onrust door het werk van Henk van Woerden. De hoofdpersonen en de meeste bijfiguren in zijn vier tot dusver verschenen boeken, Moenie kyk nie, Een mond vol glas, Tikoes en Notities van een luchtfietser (Uitgeverij Podium, Amsterdam), zijn voortdurend onderweg, van de ene plek naar de andere, van het ene huis naar het andere, van het ene land en het ene continent naar het andere, niet als een tijdelijke onderbreking van hun gewone leven, ter afwisseling van een overigens geregeld bestaan, maar als zijnswijze, noodgedwongen. Domicilie kiezen doen ze om de haverklap, maar niet om in te keren. Stil leven bestaat alleen in de herinnering.

Aan de basis ervan ligt de oertrek, de grote tocht over de zeeën naar het nieuwe vaderland, Zuid-Afrika. Wat bedoeld was als een beweging om tot rust te komen, leidde tot meer onrust, tot onthechting en vervreemding. Het achtergelaten land begon zich te roeren, zette zich in het nieuwe voort, manifesteerde zich als een Groningse voorkamer in een Zuid-Afrikaans huis. De verwarring nestelde zich in de geest, werd een existentieel onderdeel van voelen en denken, vertaalde zich in woeling, ongemak, het besef misplaatst te zijn, waar ook ter wereld.

Het leven, onberekenbaar als het in zijn toeval is, droeg het zijne aan de toch al vreemde omstandigheden bij: ziekte, misvormdheid, ongeluk, dood.

Om onverklaarbare redenen leidt zoiets bij de creatieve mens niet tot destructie of fatale berusting, maar tot scheppingsdrang, bij Henk van Woerden zelfs op tweeërlei artistiek gebied: de schilderkunst en de literatuur.

Het leidde in zijn geval tot een grote gevoeligheid voor het persoonlijke lot, tot een drang op kunstzinnige wijze te willen doorgronden wat er achter de dingen schuilgaat, tot een grote ontvankelijkheid voor indrukken. Zijn vermogen om het ongewone te zien, het afwijkende, moet wel te maken hebben gehad met die vroege verplaatsing, die oertrek, die scheur in zijn leven, die al het vertrouwde wegnam en er het vreemde voor in de plaats bracht.

Het heeft zijn oog gescherpt voor wat een plek tekent, een tijd kenmerkt. Wie bijvoorbeeld de turbulente ontwikkelingen in Zuid-Afrika van

[p. 196]

de laatste vijftig jaar wil leren kennen, niet alleen op het grote politieke en sociale niveau, maar vooral ook op het kleine menselijke, vindt in Henk van Woerden een nauwgezette en sluwe observator, die achter het kleine voorval, in het detail, grote ontwikkelingen waarneembaar en voelbaar weet te maken, terloops bijna. Of wie, paradoxaler, iets van het Nederland van de jaren vijftig en zestig wil weten, vindt in de Zuid-Afrikaanse romans van Van Woerden veel van zijn gading.

Terloops is zijn stijl. Op bijna laconieke toon vertelt hij over de lotgevallen van zijn hoofdpersonen. Hoe zwaar hun leven ook mag zijn, Henk van Woerden maakt het met zijn schrijfwijze net draaglijk licht. Tonnen ballast hangen er met zware kabels aan, maar de hijskraan van zijn taal laat ze luchtig in de ruimte zweven - tot ze met een klap weer bodem raken en zwaarte krijgen, diep in de lezer.

De listige vermenging van persoonlijk lotgeval en maatschappelijke ontwikkeling, het scherpe observatievermogen, de suggestieve stijl - het zijn enkele van de redenen waarom de Commissie van voordracht Henk van Woerden met de Frans Kellendonk-prijs wil onderscheiden.

Jacqueline Bel
Wil Hansen
Paul Hoftijzer

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft op grond van het advies van de Commissie van voordracht besloten de Frans Kellendonk-prijs 2003 toe te kennen aan Henk van Woerden.