Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2001-2002

[p. 209]

Juryadviezen en toespraken

[p. 211]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2002
Advies van de Commissie voor schone letteren

In een van zijn beroemdste kritieken, uit 1886, schreef Lodewijk van Deyssel: ‘Ik houd van het proza, dat als een man op mij toekomt.’ Wat Van Deyssel wilde, was een nieuwe literatuur, die gepassioneerd is, krachtig, beeldend, enerverend. De Commissie voor schone letteren moest aan Van Deyssels opzwepende woorden denken bij het lezen van de bundel Werk van de Vlaamse acteur en regisseur Josse De Pauw, geboren in 1952.

Met de bekroning van De Pauw op grond van zijn bundel Werk heeft de Commissie een beslissing genomen die nieuw is in het bestaan van deze aanmoedigingsprijs. De Pauw ontpopte zich in de loop van de jaren als een begenadigd stilist, zowel van korte verhalen, columns, die gepubliceerd worden in de Standaard der Letteren, als toneel- en filmscripts. Werk is een veelzijdige bundeling van diverse genres, zoals beschouwingen, reisverhalen, dagboekaantekeningen, theaterteksten. Het boek beslaat zo'n tien jaar literaire arbeid.

Strikt genomen behoort Werk tot het domein van de non-fictie. Geen roman dus, geen literaire verhalenbundel. Elke tekst van De Pauw is geworteld in de werkelijkheid, zonder dat er overigens sprake is van enige ‘kopieerlust des dagelijksen levens’, waartegen Potgieter zich al verzette. De Pauw beschikt over een fenomenaal waarnemingsvermogen, gekoppeld aan stilistische souplesse en treffende keuze van vergelijkingen en metaforen. Soms kunnen we aan schrijvers als Louis Paul Boon en Hugo Claus denken, maar dan in bewonderende zin. De Pauw heeft aan de ogenschijnlijk losse stukken een hechte structuur gegeven, waardoor Werk een obligate bundeling overtreft en een sterk samenhangend geheel wordt. Er zijn voldoende rode draden door het boek geweven om die eenheid te versterken. Erg roerend zijn de licht-weemoedige observaties over De Pauws opgroeiende dochter, wier blik op de wereld en spraakvermogen tot verrassende miniaturen voor de lezer leiden. Net als zijn dochter groeit de bevriende Boken Bruine Suiker uit tot een romanpersonage wiens belevenissen en gedachten de lezer geen seconde wil missen. Hij is een zeldzaam levensecht personage.

Het reisverhaal geeft De Pauw een nieuwe dimensie. Hij beschrijft nooit zijn aankomst, nooit het gedoe op vliegvelden bij in- en uitchecken.

[p. 212]

Elke reisnotitie is een schoolvoorbeeld van de narratieve techniek in medias res, die al door Horatius wordt aangeraden. Meteen bij de kern beginnen, liefst halverwege het verhaal, en zo de lezer verleiden met uitdaging en spanning. Mede dankzij zijn huwelijk met een Japanse vrouw toont de schrijver zich een uitnemend kenner van de Japanse zeden en gewoonten. Hij kijkt niet met vreemde, westerse ogen naar deze verre cultuur, maar eerder alsof die hem vertrouwd is. Daarom weet hij de lezer thuis in zijn stoel mateloos te boeien.

De talrijke notities over woorden, woordenboek, de etymologie van een woord, de veranderende betekenis van woorden bewijzen dat De Pauw met liefde én belangstelling zijn schrijverschap beoefent.

Tot slot is deze bekroning uniek omdat de Commissie zich in haar oordeel tevens heeft laten leiden door De Pauws grote kwaliteiten als toneelauteur. Het zijn niet zozeer well-made plays waar de laureaat zich op toelegt, als wel monologen en dialogen die een grote mate van absurdisme en surrealisme in zich dragen. In zijn theaterwerk bereikt De Pauw hetzelfde als in zijn proza: hij kantelt de werkelijkheid, toont ons een wereld die net even een kwartslag is gedraaid, waardoor wij leren beter om ons heen te kijken.

Een voorbeeld kan onmiskenbaar verduidelijken waarom de Commissie op grond van Werk Josse De Pauw voor bekroning voordraagt. Poëzie en proza, theater en werkelijkheid, droom en observatie gaan een indringende synthese aan:

De boot brak als een dorre tak.
Geen groot spektakel. Gewoon.
Het water was koud.
Ik tolde om en om. Zag rotsen vlakbij en zee en wolken
veraf en een lichaam af en toe.
Een grote golf hief me op en voerde torenhoog en
helder de doolhof in en diep daarbinnen werd ik op een
klein keienstrand neergezet.
Het was als thuiskomen.

Hugo Brems
Kester Freriks
Rudi van der Paardt (voorzitter)

[p. 213]

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten het advies van de Commissie voor schone letteren te volgen en de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2002 toe te kennen aan Josse De Pauw op grond van zijn boek Werk.