Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1998

[p. 197]

Henriëtte de Beaufort-prijs 1998
Advies van de commissie van voordracht

Meer dan sedert de instelling van de Henriëtte de Beaufort-prijs het geval is geweest, heeft de Commissie van voordracht te maken gehad met een overweldigend aanbod van goede tot uitstekende biografieën. Uiteraard is zij gekomen tot het uitspreken van een voorkeur voor één bepaald werk. Dat doet zij unaniem en met overtuiging. Tegelijkertijd betreurt zij de onmogelijkheid om nog zes, zeven andere biografieën van grote kwaliteit voor de prijs in aanmerking te laten komen.

Op basis van bibliografische overzichten van de biografie, die honderden biografieën van klein tot groot ongesorteerd aanbieden, heeft de Commissie te goeder naam en faam bekendstaande uitgeverijen uitgenodigd aan te geven welke door hen in de periode 1992-1997 uitgegeven werken binnen de genres biografie en autobiografie vallen. Op grond van die gegevens en bij de commissieleden aanwezige kennis van zaken zijn door de Commissie uit een totaal van zevenenzeventig titels twintig biografieën voor lezing en herlezing aangevraagd.

In een eerste overleg hebben de leden van de Commissie elkaar vervolgens gevonden op de volgende gemeenschappelijke criteria.

1. Het te bekronen werk laat op levendige wijze de gebiografeerde zien in diens historische context, de biograaf dient het belang van zijn personage voor de lezer voelbaar te maken.

2. De biografie is literair meeslepend geschreven, zonder dat de auteur de verantwoording van de feiten uit het oog verliest, dit betekent dat beknoptheid en precisie de voorkeur krijgen boven wijdlopigheid en detaillering.

3. In de tegenstelling tussen biografen die psychologische duiding afwijzen en anderen die daar bijzonder veel waarde aan hechten, kiest de Commissie een tussenpositie, die van het psychologisch inzicht als common sense.

4. Een chronologische of thematische opbouw van de biografie is de Commissie om het even.

5. De biograaf beneemt de lezer niet het zicht op de gebiografeerde.

Vastgesteld werd dat geen autobiografie in de afgelopen zes jaar het niveau haalde van deze twintig biografieën. Vandaar dat werd afgezien van verdere studie naar de autobiografie.

[p. 198]

Dat de biografie in Nederland een voorspoedige ontwikkeling doormaakt, wordt algemeen erkend. Dat biografieën worden genomineerd voor algemene letterkundige prijzen is thans geen strijdpunt meer. En van groter belang: steeds meer historische figuren, onder wie veel schrijvers van literair werk, werden in de periode waarover de jury een oordeel moest vellen, bedacht met een goedgeschreven, waardevolle biografie. Naast de schrijvers Andreus, Debrot, Van Deyssel, Van Eeden, Van Effen, Gorter, Heijermans, Abel Herzberg, H. Roland-Holst, Slauerhoff, Alberdingk Thijm en Belle van Zuylen kregen zo andere figuren van betekenis hun levensbeschrijving. We noemen Beel, Bolland, Dijksterhuis, Heijmans, Huizinga, Christiaan Huygens en De Ruyter.

De commissieleden hebben deze biografieën aan de hand van genoemde criteria tegen het licht gehouden. Aldus kon een lijst van negen werken worden vastgesteld, die naar het oordeel van de gehele Commissie van een hoog tot zeer hoog niveau zijn. Uiteindelijk kregen twee werken unanieme waardering. Deze hebben veel gemeen: een perfecte, toegankelijke stijl, directheid en beknoptheid, een ogenschijnlijke spontaniteit en frisheid van taalgebruik, precisie in de weergave van de gebeurtenissen, de greep van de biograaf op zijn stof, op zijn personage en de krachten die zijn leven richting geven. Beide werken getuigen bovendien van de grote verbeeldingskracht van hun auteur.

Maar ten slotte vond de Commissie dat zij geen Salomonsoordeel mocht vellen. Zij liet de weegschaal doorslaan naar de kant van de biografie die zij tot en met de verantwoording van de bronnen als vlekkeloos beoordeelde en die als resultaat van zelfbewust biografisch schrijven alle andere biografieën overtreft. En daarmee draagt zij voor bekroning met de Henriëtte de Beaufort-prijs 1998 voor: de biografie die Hans Goedkoop in 1996 publiceerde onder de titel Geluk. Het leven van Herman Heijermans.

Deze biografie is het resultaat van intelligent onderzoek en bevlogen, geestig schrijven. In acht episoden, telkens bestaande uit drie hoofdstukken, roept Goedkoop het leven op van Heijermans. In een negende episode volgt de nawerking van Heijermans' leven tot nu toe. Goedkoop, van huis uit historicus, heeft in een verantwoording van zijn ‘overlopen’ naar de biografie eens geschreven: ‘Wie een context voor een leven zoekt, die moet niet zoeken in een hemelsbreed verband van staat en politiek en wat dies meer zij, evenmin in eeuwenlange ontwikkelingslijnen, maar gewoon waar je die in je eigen leven zoeken zou: bij de levens van mensen rond-

[p. 199]

om.’ Deze keuze bepaalde de manier waarop de biograaf Heijermans' bestaan gestalte heeft gegeven. Door het point of view te kiezen van de hoofdfiguur beperkte hij zich in de weergave van de feiten. Tekenend is het in de recensies op de biografie veel geciteerde begin van het werk, dat een fotosessie en het diner, beide aangericht ter gelegenheid van de zilveren bruiloft van Heijermans' ouders, als het ware belicht van binnenuit. Zo plaatst de auteur zich buiten de traditie die wil dat de biografie begint met de geschiedenis van het voorgeslacht. Goedkoop is met succes op zoek gegaan naar de wezenlijke drijfveren van zijn personage, de theatermaker Heijermans. De titel van het werk is hiervoor kenmerkend, waarbij wie haar interpreteert rekening houdt met de beelden die de auteur heeft opgeroepen van Heijermans' duistere kanten: de kunstenaar die broodschrijver werd, de socialist die als een burger leefde. Goedkoop schiep een tegenbeeld van de figuur Heijermans, zoals deze in eerdere biografieën werd opgeroepen en bereikte daarmee het ideaal dat menig biograaf thans voor ogen staat. Zijn werk is een voorbeeld voor een jonge generatie biografen, die Dresdens adagium dat de biografie een werk is van gedegen onderzoek én verbeeldingskracht, tot het hunne wensen te maken.

Cees Fasseur
Mensje van Keulen
Wam de Moor (voorzitter)

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft in zijn vergadering van 16 maart 1998 besloten de voordracht van de Commissie te volgen en de Henriëtte de Beaufort-prijs 1998 toe te kennen aan Hans Goedkoop voor zijn biografie Geluk. Het leven van Herman Heijermans.

De tekst van het dankwoord, door Hans Goedkoop uitgesproken bij de aanvaarding van de Henriëtte de Beaufort-prijs, werd onder de titel ‘Het geluk van een biograaf. Dankwoord ter gelegenheid van de toekenning van de Henriëtte de Beaufort-prijs 1998’ afgedrukt in Maatstaf 46 (1998), (december), p. 15-22.