Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1992

[p. 185]

Juryadviezen en toespraken

[p. 187]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1992
Advies van de commissie voor schone letteren

Ondanks het grote aanbod van goed ‘jong’ proza in de afgelopen twee jaren heeft de Commissie voor schone letteren niet lang behoeven te aarzelen om tot een eenstemmig advies te komen: zij adviseert de jaarvergadering de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1992 te verlenen aan Marie Kessels voor haar romandebuut Boa, dat in het najaar van 1991 bij uitgeverij De Bezige Bij te Amsterdam is verschenen.

Boa heeft de vorm van een gestileerd dagboek. De schrijfster ervan, de jonge vrouw Meg, heeft zich voor de duur van één zomer in haar huis teruggetrokken om te zien of zij tegen ‘honderd dagen van eenzaamheid’ is opgewassen. Het blijkt geen gemakkelijke opgave, omdat zij voortdurend met haar eigen onbestendigheid en wispelturigheid wordt geconfronteerd: zij is zo in zichzelf verdeeld, dat de term ‘lastig’ die zij op zichzelf toepasbaar acht, een duidelijk understatement is. Bij alles wat zij doet en denkt neigt zij onmiddellijk tot het tegenovergestelde ervan. Omdat zij dit mechanisme zelf goed doorziet, roept het angstgevoelens en soms regelrechte paniek op. Die probeert Meg af te weren door rituele handelingen, zoals het strelen van een boa, maar dit in principe beschermende kledingstuk roept ook associaties op met de gelijknamige slang: intimiteit kan soms wurgend zijn. Ook andere voorwerpen in Megs huis krijgen op den duur een dubbelzinnige betekenis, zoals de spiegel die haar verzekert van haar existentie, maar ook wijst op haar incompleetheid.

Megs ambivalentie komt het sterkst tot uitdrukking op erotisch gebied. Zij heeft relaties met twee diametraal tegenover elkaar staande mannen. De ene, een anoniem blijvende jonge rechter, is geobsedeerd door schema's en categorieën, door tucht en orde, hij is - heel kenmerkend - een grote bewonderaar van Aristoteles. Bij hem zoekt Meg het ‘intellectuele gezag van een tweelingbroer’. Al voor de zomer is de verhouding met deze man ten einde gekomen. De andere man in haar leven is een oudere musicus, Do, getrouwd en niet bereid zijn huwelijk voor Meg op te geven. Hij appelleert aan haar dionysische kanten, bij hem zoekt zij de extase, hij houdt bij haar ‘de droom van de verlossing’ levend. Hij roept in een erotische scène het beeld van Christus op: ‘Ik kruisig hem, hij merkt het niet, dat is ook beter, hij zal zo gaan, zijn gespreide armen zijn de enige armen, ik zie... hoe hij dood gaat.’

[p. 188]

De ‘ondraaglijke zwaarte van de eenzaamheid’ kan Meg alleen schrijvend de baas: zo bedwingt zij de angst en schept orde in haar bestaan. Het knappe van de roman is dat de fundamentele ambivalentie van het schrijvend personage ook in de schriftuur tot uitdrukking komt. Megs stijl is barok en soms zelfs exuberant: verrassende metaforen en vergelijkingen buitelen over elkaar heen, de ene nachtmerrie-achtige fantasie volgt op de andere, beschrijvingen zijn vaak van een overdadige precisie. Maar anderzijds vertoont de roman wel degelijk een hechte structuur. Deze is aangebracht door een verdeling in twintig hoofdstukken, die soms associatief met elkaar samenhangen, dan weer juist een contrast opleveren. In een soort preambule van de roman worden in twee korte alinea's de verschillende bewegingen van een groep mannen en een groep vrouwen beschreven: zij blijken symbolisch voor de relatie tussen ‘het manlijke’ en ‘het vrouwelijke’ in Megs leven. Het eind van de roman, waarin de suggestie wordt gewekt dat de relatie met Do zowel snel ten einde kan lopen als nog een tijd kan worden voortgezet, verwijst letterlijk naar een passage in het begin, waar de musicus wordt geïntroduceerd. Daarmee is de cirkel gesloten.

De hier aangestipte compositorische en stilistische kwaliteiten van Boa van Marie Kessels zijn voor de Commissie aanleiding te adviseren aan haar de Van der Hoogt-prijs 1992 toe te kennen.

De Commissie voor schone letteren,
A.J. Korteweg
dr. H. Brems
K. Freriks
dr. R.Th. van der Paardt

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde beveelt de jaarvergadering aan de voordracht van de Commissie voor schone letteren te volgen en de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1992 toe te kennen aan Marie Kessels voor haar roman Boa.