Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1986

[p. 16]

Slauerhoff en de maatschappij
Door Rudi van der Paardt

Op woensdag 8 juni 1932 konden op de Jaarvergadering van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 35 nieuwe leden worden gekozen. Onder de kandidaten bevond zich de dichter en prozaïst J.J. Slauerhoff. Hij was voorgedragen door een indrukwekkend aantal literatoren (meer dan het thans gebruikelijke maximum van 5), onder wie grootheden als Lodewijk van Deyssel, Herman Robbers, Dirk Coster en Martinus Nijhoff. Slauerhoff behaalde 81 stemmen; minder dan Menno ter Braak die, door precies dezelfde personen voorgesteld, 106 stemmen verwierf (om maar te zwijgen van de 138 stemmen, waarmee Johan Fabricius ‘kampioen’ werd), maar ruim voldoende om het lidmaatschap van de Maatschappij te kunnen verwerven.

Ter Braak reageerde afwijzend op het aangeboden lidmaatschap: in Het Vaderland van 9 juni liet hij weten op deze eer geen prijs te stellen; in het tijdschrift Forum wijdde hij zijn ironische rubriek Panopticum aan de Maatschappij en haar deftige leden. Eén en ander leverde hem zure stukken op in diverse dagbladen en in het maandblad De Gids: ‘Zo iets doet men niet en vooral, men zet het niet in de krant.’¹ Evenmin als Ter Braak ging Albert Helman op de uitnodiging tot het lidmaatschap in. Slauerhoffs reactie liet even op zich wachten, maar zijn open brief in de Nieuwe Arnhemsche Courant (waarvoor hij kritieken schreef) van 9 juli 1932 liet aan duidelijkheid niets te wensen over:²

‘Antwoord op een invitatie

‘Weledelachtbaren,

‘Uwe uitnoodiging om lid te worden van een (dè) Maatschappij voor [sic! rvdp] Letterkunde heeft mij meer onthutst en bevreemd dan blij verrast. Het was de aanleiding om mij weer eens af te vragen of er zoo iets als een Nederlandsche letterkunde en een categorie menschen ‘Nederlandsche letterkundigen’ bestaat. [...] Eenerzijds is letterkunde een liefhebberij, zooals bijvoorbeeld hengelen dat is. En het is waar, er zijn hengelaarsbonden, die land- of liever waterkantdagen houden, met veel jenever en prijzen voor de dikste blei en den kleinsten baars.

‘Ik hengel ook weleens, met wijlen mijn vader bevischte ik dikwijls de Friesche meren. Edoch, ik heb er geen moment aan gedacht, mij in eene hengelaarsvereeniging te organiseeren. Evenmin denk ik er aan, lid te

1 Aldus Ter Braaks eigen samenvatting van de kritiek in zijn brief aan E. du Perron van 5 juli 1932; zie M. ter Braak-E. du Perron, Briefwisseling i, Amsterdam 1962, p.248.

2 Men vindt de volledige tekst in het door K. Lekkerkerker bezorgde en uitgegeven deel viii van Slauerhoffs Verzamelde Werken, Amsterdam 1958, p.254-255.

[p. 17]

worden van een vereeniging voor letterkundeliefhebbers en -liefhebsters. ‘Aan den anderen kant is de letterkunde een passie, en een van de slechte soort, een die haar slachtoffer maatschappelijk benadeelt en soms ten verderve voert. En organiseeren drankzuchtigen zich in een vereeniging? Neen toch! Ja, in verkapten vorm, het heet dan kegelclub of leesgezelschap. Maar niet ‘Maatschappij voor Letterkunde’. O neen.

‘Hooggeacht bestuur van de Maatschappij voor Nederlandsche letterkunde,

‘Ik moet tot mijn spijt en schaamte bekennen, dat de letterkunde voor mij meer een passie dan een liefhebberij is. En als het een liefhebberij was of werd, wat ik weleens hoop (hoewel ik er liever radicaal van af zou komen; maar er zijn nog geen ontwenningskuren voor letterkunde uitgevonden, zooals voor alcohol en morphine of cocaïne), dan zou ik toch niet lid van een liefhebberijvereeniging worden.

‘Ik moet dus nu en voor alle verdere toekomst deze mij zoo kort na de puberteitsjaren te beurt gevallen eer afwijzen. [...]

‘Ik hoop dat ik u voldoende heb uiteengezet en aannemelijk gemaakt waarom ik mij niet waardig acht in uw rijen te worden opgenomen en verblijf

‘Hoogachtend,

‘J. Slauerhoff.’

Twee jaar later kreeg Slauerhoff toch weer met de Maatschappij te maken. Voor zijn bundel Soleares verwierf hij de Van der Hoogtprijs, mede met het oog op ‘zijn tevoren uitgegeven geschriften.’ F.C. Terborgh was bij hem op het moment dat hij op 14 juni in Tanger het telegram kreeg met de gelukwensen voor de toekenning. ‘Deze erkenning heeft hem goed gedaan,’ meende Terborgh. ‘Wel overwoog hij nog - hoe kan het anders - een weigering. Maar ernst was het hem niet. ‘Wat denk je, zal ik hem maar aannemen?’ Het antwoord lag er al in besloten.’³

Die erkenning, het moet worden gezegd, was nu ook weer niet bijzonder royaal. Wie in het Jaarboek van de Maatschappij van 1934 het juryrapport over de bekroonde bundel opzoekt, stuit op de volgende alinea:

‘Slauerhoff's uitdrukkingswijze is zoo bij uitstek onverzorgd, dat, hoezeer men ook hechten mag aan een persoonlijk geluid, ja de onontbeerlijkheid daarvan vooropstelt, de Cie lang geaarzeld heeft alvorens door een bekroning ook de schaduwzijden van dit werk een fiat te verlenen.’

De boosheid hierover van critici als Van Vriesland en, uiteraard, Ter Braak, is bepaald niet onbegrijpelijk.⁴

Er zijn duidelijke gevallen, waarbij de Maatschappij haar fouten, in het

3 F.C. Terborgh, Slauerhoff: Herinneringen en brieven, in Verzameld Werk iv, Amsterdam 1977, p.295; zie ook C.J. Kelk, Leven van Slauerhoff, 's-Gravenhage 1981, 2de druk, p.214.

4 Van Vriesland schreef in de nrc van 6 oktober 1936: ‘Bijzonder hinderlijk was daarbij de onuitstaanbaar arrogante, hooghartige en neuswijze toon, waarmee in haar rapport de jury haar advies meende te moeten motiveren’; aangehaald door Dirk Kroon in zijn Noten, aanvullingen bij de bundel opstellen over Slauerhoffs poëzie: Er bleef toch geen bewijs, 's-Gravenhage 1982, p.292. Ter Braaks kanttekeningen bij het juryrapport vindt men in zijn Verzameld Werk v, Amsterdam 1949, p.431.

[p. 18]

verleden begaan, op genereuze wijze heeft hersteld. Zo heeft zij, om maar iets te noemen, Simon Vestdijk in 1964 de Prijs voor Meesterschap verleend, dertig jaar nadat zij hem het lidmaatschap niet had waardig gekeurd (Vestdijk veroverde dat pas in 1935 en ging nu eens wél in op de invitatie). Ook Jan Jacob Slauerhoff heeft recht op een onvoorwaardelijke erkenning van zijn grote talent en die waardering zal op de volgende bladzijden tweevoudig tot uitdrukking komen. Achtereenvolgens zullen Gerrit Jan Zwier, fanatiek Slauerhoff-lezer, en dr. W. Blok, auteur van een doorwrochte studie over Slauerhoffs ‘derde Chinese roman’, diens poëzie en proza aan de orde stellen.