Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1985

[p. 171]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1985
Advies van de jury voor de toekenning

Benno Barnard, geboren in 1954, debuteerde in 1981 met de gedichtenbundel Een Engel van Rossetti. In deze bundel is een Leitmotiv het bezweren van schoonheid, bijvoorbeeld de schoonheid van het verleden, de kindertijd, door middel van formules die die schoonheid onvergankelijk kunnen maken. ‘De ‘Engel’ dient letterlijk vereeuwigd te worden om behouden te kunnen blijven’, zoals het in de omslagtekst van de bundel geformuleerd staat. Naar het bezweren, het tot stilstand brengen van de tijd, verwijzen in Een Engel van Rosetti titels als The secret garden en Zwarte kunst.

Al in zijn debuutbundel lijkt vorm voor Barnard een belangrijk onderdeel van de bezweringsformule. Hij experimenteert met vaste vormen als vijfregelige verzen en verzen die zijn opgebouwd uit twee kwatrijnen, alsof hij zichzelf heldere kaders wil stellen waarbinnen de bezwering zich dient af te spelen.

In zijn tweede bundel, Klein Rozendaal, die in 1983 is verschenen, toont Barnard een ontwikkeling die bij andere dichters misschien een reeks van bundels zou hebben gevraagd. De thema's van zijn debuut keren weliswaar terug, maar in een strenger verband; zijn voorliefde voor de elegante, maar vaste vorm toont zich hier in zorgvuldig gecomponeerde reeksen met eenzelfde grondvorm. Klein Rozendaal, het in de eerste afdeling van de bundel beschreven domein van de kindertijd, lijkt de geheime tuin uit de eerste bundel te zijn, opgeroepen binnen de beheerste vorm van de bezweringsformule van twee maal vier regels.

Zoals heel vroeger toen ik dacht
dat je, als je de deur liet aanstaan, 's nachts
een tuin zou vinden, een geheime, de binnenplaats
die in het boek stond dat ik toen, betoverd, las.

Het thema van de jeugd en het verlangen naar het verloren paradijs van de kindertijd, is wel heel gangbaar in de Nederlandse literatuur van deze tijd. Wat Barnards poëzie onderscheidt van het werk van veel van zijn generatiegenoten zijn een aangenaam gebrek aan sentimentaliteit en een lichtheid van toon, die het domein dat hij beschrijft toegankelijk maken voor de lezer zonder het zijn geheimzinnigheid te ontnemen. Barnard

[p. 172]

lijkt het land van de jeugd niet op te zoeken om zich te verliezen in sentiment, maar om er elementen uit mee te nemen naar het heden en die te onderzoeken op hun belang voor de volwassenheid. De geliefde uit Een Engel van Rossetti keert in de eerste afdeling van Klein Rozendaal terug als de moeder (‘Mijn moeder, in het lang. Die nog geheimen had’), maar het is opvallend dat de geliefde in de tweede afdeling van Klein Rozenraal, in de reeks Zij en ik beschreven wordt aan de hand van dezelfde waarnemingen als de moeder en de vroegere geliefde - elementen als make-up en kleding: ‘Van elke jurk is zij het resultaat’.

Mensen en dingen krijgen bij Barnard bijna dezelfde aandacht. De in de gedichten herschapen wereld ontleent zijn vorm en zijn waarde aan al het waargenomene en aan de ordening die het vers daarin aanbrengt, zoals ook is aangegeven in het aan Wallace Stevens ontleende motto: ‘I was the world in which I walked...’ Barnard probeert heden en verleden in zijn gedichten te laten samenvallen om het bederf van de tussenliggende tijd op te heffen:

Hier speelde ik, dit was een woud. Het hek, dat
park definieert, en mij nu buitenhoudt, is voor
volwassenen. De jongen in mij doet wat ik niet doe,
hij gaat naar binnen toe. Later wordt hij weer oud.

Het bos is bijna eender. Plek is na plek intact,
en toch is er gehakt. Ik vind, mechanisch als een
pop, de vijver terug. De rug keert lucht en bomen
om. Tussen takken en wolken sta ik, op mijn kop.

Het geciteerde gedicht is een mooi voorbeeld van Barnards beheerst snel met de vorm. Op het eerste gezicht heeft zijn vers een bijna nonchalante elegantie, maar bij nader toezien blijkt er een afgewogen structuur van klank en verscholen rijm binnen de regels te zijn aangebracht, alsof Barnard een weg heeft gevonden tussen de ongebondenheid van het moderne en de beheerste vormen van de traditie.

De jury is van mening, dat het werk van Benno Barnard zich na zijn debuut op indrukwekkende wijze heeft ontwikkeld en draagt Klein Rozendaal met veel voldoening voor voor bekroning met de Van der Hoogt-prijs 1985.

De commissie voor schone letteren: (w.g.) Adriaan van Dis (voorzitter), Willem G. van Maanen, Willem van Toorn, Eddie van Vliet.