Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1984

[p. 173]

Juryadviezen en toespraken

[p. 175]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1983
Dankwoord door Lela Zečković

Ik dank de jury en het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde voor het mij toekennen van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1983 voor mijn bundel gedichten Belvédère.

Het is vandaag ontzettend lang geleden dat ik uit Zagreb, waar ik opgroeide, naar Amsterdam verhuisde. Ik heb nog net de oude Universiteits Bibliotheek en het koffiehuis ernaast mogen meemaken, deze twee voortreffelijke instellingen waar men overdag, afhankelijk van de stemming van het moment, naar binnen kon lopen. Kort na mijn komst heb ik een oude lage damesfiets aangeschaft. Jaren later heb ik me laten vertellen dat ik toen, wegens de geringe snelheid waarmee ik fietste, een ware bezienswaardigheid in de Leidsestraat was. Ik zag de fiets dan ook niet als een vervoermiddel, maar als een soort speelgoed. In dat opzicht verschilde ik weinig van een drie jaar oud kind dat op zijn driewieler langs de stoep raast. Ik legde ook kilometers te voet af. En zo ging ik op mijn verkenningstochten steeds meer van deze lieve stad houden. In die tijd leerde ik ook veel mensen kennen, waarvan ik de meesten inmiddels tot mijn vrienden mag rekenen.

Thuis maakte ik kennis met Nederlandse en Vlaamse poëzie. De eerste prozaschrijver die ik ging lezen was Nescio; ik heb nog een cahier bewaard volgeschreven met woordjes en uitdrukkingen die ik opzocht in een Nederlands-Engels woordenboek. Het jaar daaarop maakte ik niet onaardige vertalingen van enkele gedichten van Nijhoff, van Ostaijen en van de Vijftigers voor een Zagrebs literair tijdschrift en schreef ik voor een weekblad een paar artikelen over de culturele gebeurtenissen in deze hoofdstad.

Alles wees op een probleemloze aanpassing aan mijn nieuwe omgeving. En toen ging het plotseling fout.

Ik was begonnen aan proza. Op zoek naar bruikbaar materiaal opende ik alle dozen en oude koffers, waarin ik mijn papieren brieven, aantekeningen en oude, wel of niet gepubliceerde, gedichten bewaard had. Ik zag de vertrouwde handschriften op de enveloppen, begon de brieven één voor één te lezen en raakte onder de indruk van de schoonheid van

[p. 176]

deze menselijke documenten, en de inzet waarmee zij waren geschreven. Opeens was ik terug in de jaren van mijn schooltijd.

Wij schreven elkaar over geliefde auteurs, over persoonlijke ervaringen en over de angst om volwassen te worden, hetgeen in onze ogen onherroepelijk het doen van laffe concessies en het prijsgeven van alle illusies inhield. Het enige wat ons kon redden, daar waren we het allemaal over eens, dat was de verbeelding, dat was de literatuur. Daar hadden wij overigens, achteraf gezien, groot gelijk in.

Op die middag maakten een oeverloos verdriet en een intens verlangen naar mijn oude wereld zich van mij meester. De gedachte dat ik van mijn land, de mensen, de plaatsen, de omstandigheden en de situaties die een rol in mijn leven hadden gespeeld, zou vervreemden, kwam mij als onzinnig voor. Ik besefte wél dat ik in een ander taalgebied woonde, wat een reëel gevaar in zich droeg, dat ik niet zozeer het gevoel voor finesse, als wel de technische vaardigheid en de greep die ik op mijn taal had, op den duur zou kunnen verliezen. Ik heb er dan ook, geholpen door vele Joegoslavische vrienden en culturele instanties alles aan gedaan om dat te voorkomen. Zelfs kinderen hebben er aan meegewerkt. In de jaren dat in onze familie nog schoolgaande kinderen voorkwamen, kreeg ik regelmatig lijsten van prominente ‘slang’ woorden toegestuurd om mij aldus op de hoogte te houden van bepaalde ‘radicale’ taalvernieuwingen.

Ik moet nu aan het oude spreekwoord denken: Gooi geen oude schoenen weg voordat je nieuwe hebt. En zo geschiedde. Ik loop nog steeds op mijn oude schoenen en trek ook regelmatig de nieuwe aan die mij inmiddels even dierbaar zijn geworden.

Onlangs vroeg me iemand hoe ik het uithoud met die twee talen. Ik zei, dat het net zo iets was als rolschaatsen op twee parallelle banen. Als het ene been moe wordt neemt het andere het over.

Nog interessanter is overigens wat deze twee talen met mij doen. Zit ik misschien in de tijd dat ik niet lees, praat of schrijf aldoor heen-enweer te vertalen? Als ik in de tram in mijn gedachten een brief aan het schrijven ben, doe ik het dan in het Kroatisch of in het Nederlands?

Neem nu eens een simpel regeltje uit een van mijn gedichten: ‘Porculan šuti’: ‘Het porselein zwijgt’. Ik weet wel uit welk verleden deze regel opdoemde, maar ik vermoed dat ik het, op het moment dat ik het neerschreef, al getoetst had aan het Nederlands en blij was met de lengte en de klank van het aanwezige werkwoord.

[p. 177]

Toen ik op Poetry International in Rotterdam voor het eerst als Nederlandse dichteres optrad, voelde ik me als een kind dat na eerst lang bij aardige mensen gewoond te hebben, óók nog geadopteerd werd. Vandaag is dit officieel bevestigd. Dat geeft hoop. Ik kan mijn volwassenworden nog even uitstellen, beseffend dat ik één land wist te behouden en het andere erbij heb gekregen. Ik zou best nóg eentje kunnen gebruiken. Al was het slechts om het gevoel voor de betrekkelijkheid van de vele traditionele waarden en normen die in elke taal verankerd liggen, levend te kunnen houden.

En tot slot lees ik nog een ongepubliceerd gedicht voor:

In het postkantoor, in Florence,
het postkantoor bekend om zijn schoonheid,
op een avond, aan een enorme, lege tafel
zit een beeldschone man
en schrijft een brief.
Verlicht door melkachtig schijnsel
uit een tafellamp.

Tussen hem en de wereld staan:
de rand van de tafel,
wijdopenstaande deuren,
in schaduw verzonken ruimte
onbegaanbaar als een rivier
vol draaikolken.

In een film hadden ze deze scene
ingekort met een kogel door zijn
nobel voorhoofd of door de binnenkomst
van een beambte.

Ik dank de heer Visser, de heer Van der Paardt, de heer Van Dis en de heer Van Zonneveld die hier het woord hebben willen voeren. Vera Beths en Reinbert de Leeuw dank ik voor de samenstelling en de uitvoering van hun musicale bijdrage. En alle aanwezigen hartelijk dank voor hun komst.