Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1983

[p. 183]

Dr. C.J. Wijnaendts Francken-prijs 1983
Dankwoord door Dr. A. Th. van Deursen

Enkele woorden ter afsluiting: dank aan het bestuur van de Maatschappij, voor de keus die het vandaag gedaan heeft. Zo'n prijsuitreiking is noodzakelijk wat eenzijdig, maar dat mag de goede verhoudingen niet buiten ons gezichtsveld brengen. Eén van die kopergeldboekjes is eens door éénzelfde criticus besproken in twee verschillende persorganen. Hij heeft de beide recensies met verschillende namen ondertekend, en om die splitsing van zijn identiteit geloofwaardiger te maken, aan de beide beoordelingen een aan elkaar tegengestelde strekking gegeven. Men kan dat procédé omslachtig noemen, en voor lezers die niet op beide bladen tegelijk geabonneerd waren, misschien zelfs enigszins misleidend. Maar ik moet daar vanmiddag wel aan denken. Over de meeste boeken - in elk geval dus over deze - kun je twee verschillende verhalen vertellen, zonder dat één van die twee nu beslist onwaar moet zijn.

Dat andere verhaal zal ik nu niet doen, omdat het vanmiddag niet alleen gaat om de waarde van deze vier boekjes. Het gaat er in de eerste plaats om, wat de Maatschappij met haar prijsbeleid beoogt. Toen ik onlangs de lijst van laureaten inzag, viel mij op dat de uitreiking eenmaal is overgeslagen bij gebrek aan geschikte kandidaten. Het betrof de periode 1955-1959. Ik denk dat elke historicus, gevraagd naar de beste boeken op zijn vakgebied sinds 1945, in elk geval één publicatie noemen zou uit dat onbekroonde tijdvak: Samenleving onder spanning, van Slicher van Bath. Dat dit boek niet in aanmerking kwam was niet omdat de Maatschappij de kwaliteit niet had opgemerkt. Ze heeft immers Slicher van Bath. Dat dit boek niet in aanmerking kwam was niet omdat den. Maar het gaat er bij de Wijnaendts Francken-prijs niet om, wat de beste voortbrengsels van de Nederlandse geschiedwetenschap zijn geweest. Het gaat om wat de Maatschappij zelf vertegenwoordigt, en wat ze in stand wil houden.

Ze representeert een cultuur, waarin de Nederlandse letterkunde voortleeft in de moderne zin van dat woord, maar ook in de oude uit de tijd van haar oprichting: letterkunde in de betekenis van wetenschap, de wetenschap die zich bezig houdt met taal, cultuur en geschiedenis van de Nederlanden. De beide reeksen van deze prijs staan elk voor één betekenis van dat woord letterkunde: vandaag de oude, over twee jaar

[p. 184]

weer de nieuwe. Dat is de cultuur die de Maatschappij wil handhaven en doorgeven, ook nu de steun die ze daarbij krijgt vanuit het onderwijs in de beide laatste decennia weer gedaald is tot het peil van de achttiende eeuw. Maar dat maakt de Maatschappij nog even nodig als ze toen was. En bij alle verandering is ze zichzelf toch in hoofdzaak gelijk gebleven. Wat minder klassiek, maar toch niet zonder een vleugje latinitas. Niet meer zo gehecht aan rijm en maat, wel nog vervuld van respect voor de kwaliteit van onze taal. Minder optimistisch, maar nog altijd zeker van de toekomst van de Nederlandse cultuur. Precies dus datgene, wat vele winnaars van deze prijs in hun boeken hebben uitgedrukt. Vandaag dunkt mij wat minder, maar dat is het andere verhaal, dat ik niet vertellen zou. Genoeg dus, dat ik mij met het gezelschap van deze voorgangers vereerd voel, en dank aan het bestuur, dat mij in die rij geplaatst heeft.