Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1962

IX. De Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs

Het advies voor de toekenning van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs voor de periode 1961/62 is als vertrouwelijke mededeling afgedrukt in de beschrijvingsbrief:

Het debuut van Willem Brakman - Een winterreis, 1961 - was het debuut van een arts van omstreeks veertig jaar. Leeftijd en beroep hebben een stempel gedrukt op het werk. Brakman kon het leven observeren naar twee extreme kanten: het afstervende leven en de jeugdjaren. Hij heeft zijn roman gecomponeerd rond de figuur van de vader van de jonge arts Akijn: de confrontatie met het verval. Dit aftakelingsproces staat in sterke tegenstelling met wat Akijn zich herinnert aan verhalen over de jonge jaren van zijn vader. Op grond van deze verhalen draagt Akijn zijn vader duidelijk een bescheiden bewondering toe. Een nogal ambivalente houding van de zoon tegenover de vader vloeit hieruit voort: een zekere tegenzin tegen de actuele aftakeling, de vage bewondering voor het verleden. Dit drijft hem tot de ‘winterreis’, op zoek naar getuigen van het verleden van zijn vader - in Den Haag, in Zeeland. Een dubbel effect is het gevolg: alom ervaart hij hoe de tijd het verleden onzichtbaar maakt; maar wat hij dan nog ervaart van dat verleden - tweede effect - is de ontluistering van het beeld van de vader.

Brakman heeft dit alles niet gesteld als incidenteel, toevallig een enkele maal optredend feit, maar als algemeen beeld van het menselijk leven: in de voortgaande - vrijwel alles verslindende - tijd is de mens de bij uitstek vergankelijke.

Aan de tijd biedt een afgelegen binnen zijn wallen sluimerend stadje (als Hulst: ‘alles is oud ... in Hulst’, p. 137) nog het beste weerstand, evenals het liefdesverlangen in de mens. Maar dit laatste wordt op merkwaardige wijze gefrustreerd, in dit boek door de dood; (in het slotverhaal uit ‘De weg naar huis’, een in 1962 verschenen bundel novellen, door een dwaze complicatie, symbool van de afweer van de ‘aner hysteros’, het ‘fatsoenlijk beest’, p. 182-183).

Brakman wijkt door zijn stofkeuze en grondgedachte dus nogal af van menig jong debutant (in dit opzicht toont hij overeenkomst met Jacoba

[p. 210]

van Velde, die in 1953 debuteerde met ‘De grote zaal’ - eveneens een confrontatie met ouderdom en dood); hij wordt evenmin gehanteerd door de primaire drang naar experimenteren met de taal, die veel jongeren kenmerkt. Hij hanteert veeleer de taal als een kostbaar instrument ter expressie van zijn overpeinzingen, als een middel om een grote verscheidenheid vaak scherp gekenschetste figuren op te roepen, - overwegend oudere mannen (‘door een winterwoud was hij gereisd, knoestige stammen van oude mannen in glimmend zwarte pakken vol stakige ledematen’ p. 151), maar toch ook van anderen, jongeren, als Cathalijne, het jonge meisje uit Hulst. Het is duidelijk dat Brakmans beroep zijn kennelijk aangeboren observatievermogen aanzienlijk versterkte, op grond waarvan zijn oorspronkelijke, soms bizarre, karakteristieken en typeringen van uiteenlopende mensen mogelijk waren.

Compositorisch kan men het boek nauwelijks een roman noemen; het heeft veeleer het karakter van een relaas, het relaas van een winterreis door een winterwoud, en de daarbij zich opdringende mijmeringen, overpeinzingen en observaties. Het gevaar der eentonigheid dat hierin besloten lag, wordt overwonnen in het derde, in Hulst spelende, deel, waar een hechter structuur, een boeiende compositie en indrukwekkende suggestieve kracht een aan de alledaagse werkelijkheid ontstegen beeld van een in de historie èn - om de enkele jonge mensen - in het heden levend stadje geven.

De commissie meent dat ‘Een winterreis’ van Willem Brakman voor de Van der Hoogtprijs in aanmerking komt: Brakman heeft zich in dit debuut getoond als een schrijver met sterk eigen factuur.

Het voorstel de prijs aan Brakman toe te kennen, wordt door de vergadering unaniem aanvaard. Dat er zich niettemin een levendige discussie ontspint n.a.v. dit agendapunt, vindt zijn oorzaak in een voortijdige publicatie, t.w. in het avondblad van 7 juli van Het Handelsblad, waarop de heer Moormann de aandacht vestigt. Verschillende suggesties worden in dit verband gedaan, zo het achterwege laten van de vertrouwelijke mededeling in de beschrijvingsbrief door de heer Van Raalte, het nadrukkelijk vermelden van een embargo datum door de heer Kamphuis, het indienen van een bezwaarschrift bij het hoofdbestuur van de Journalistenkring door Mevr. Van Lokhorst. De voorzitter belooft deze zaak in het bestuur nog eens opzettelijk onder ogen te zullen zien.