Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1950-1951

[I.] Openingsrede van de voorzitter

I. De voorzitter, Mr A. Mout, opent de vergadering in zaal XI van het Academiegebouw te 10.50 uur met de volgende toespraak:

Hooggeachte medeleden, dames en heren,

Mijn eerste woord is een hartelijk welkom, U namens het Bestuur toegeroepen. In de eerste plaats geldt dat onze Vlaamse vrienden, alsmede de Besturen der Afdelingen. Het verheugt ons U allen hier aanwezig te zien.

Gij, aanwezigen, zijt uit alle delen van ons land naar Leiden gekomen om onze Jaarvergadering, het hoogtepunt onzer werkzaamheden, bij te wonen. Voor velen Uwer is het een jaar geleden, dat ge de Maatschappij voor de laatste maal hebt ontmoet. En als gasten, die weten hoe het hoort, zult ge benieuwd zijn naar de welstand Uwer gastvrouw.

Laat mij U mogen verzekeren, dat men haar haar leeftijd van bijna twee eeuwen niet aanziet, dat zij zich verjongd voelt in haar jeugdige

[p. 258]

ouderdom. De verslagen, die U straks zullen worden gedaan, getuigen daarvan.

Wederom rouwen wij om het verlies van verschillende leden, die in het afgelopen jaar overleden zijn. Het zijn:

Julius Pée, Dr D.C. Tinbergen, A.A. Kok, Dr J.A. Vor der Hake, Mevr. M. Goudeket-Philips, Herman v.d. Eerenbeemt, Lt Gen. W.E. van Dam van Isselt, L. Verschueren O.F.M., Prof. Dr Z.W. Sneller, Prof. Dr G.v.d. Leeuw, Ds J.C. van Dijk, C. Scharten, Prof. Dr A.A. Verdenius, Dr J.J.E. Hondius, Mevr. J. Riemens-Reurslag, Mej. R. Visscher, H.J. Beckers Sr, Mr A.J.L. van Beeck Calkoen, G. Knop, Dr J.C. Smuts, Dr J.C.J. Kleijntjes S.J., Dr H.E. Enthoven.

Ik heb ze allen op onze respectievelijke maandvergaderingen met een enkel woord herdacht, met uitzondering van Mevrouw Goudeket-Philips, ons beter bekend als Marianne Philips, en Dr J.A. Vor der Hake. Ter ering hunner nagedachtenis het volgende:

In Marianne Philips verloor ons land een romanschrijfster, die zonder tot de grootsten te behoren, desniettemin bijzonder wist te boeien door haar warme mensenliefde en scherpe opmerkingsgave, welke elementen wij vooral in ‘Bruiloft in Europa’ en ‘Henri van den Overkant’ hebben gewaardeerd.

Dr Vor der Hake, bekwaam Neerlandicus en pionier op onderwijsgebied, heeft het Baarnse Lyceum gemaakt tot een instelling, die het stempel zijner nobele persoonlijkheid nog lang zal blijven dragen.

Bij alle genoemden willen wij in eerbiedig herdenken een ogenblik onze gedachten bepalen.

Ik meen te mogen zeggen, dat de bezoekers aan onze maandvergaderingen ook dit jaar een aangename herinnering zullen bewaren; er heerste de gewone vriendschappelijke sfeer, die ook bij scherp meningsverschil, bij de discussies aan de dag tredende, gehandhaafd bleef. De opkomst had beter kunnen zijn. Tot de vaste wegblijvers zeg ik: ‘Ge weet niet wat ge mist’.

Helaas kon ten gevolge van zwarigheden bij hare benoeming de Commissie voor de toekenning van de Dr Wijnaendts Franckenprijs voor de rubriek biographie en cultuurgeschiedenis eerst zo laat geconstitueerd worden, dat het niet mogelijk is gebleken het door de wet gevorderde advies aan het Bestuur uit te brengen. De toekenning van deze twee-jaarlijkse prijs zal mitsdien het volgend jaar plaats vinden.

Een overzicht van de werkzaamheden onzer Maatschappij zal de

[p. 259]

secretaris U in zijn verslag geven. Mijnerzijds volsta ik met U mede te delen, dat het bestuur de navolgende nieuwe leden heeft benoemd: 1) Dr Anna Böeseken, Kaapstad; 2) J. van den Berg, Pretoria, H.M.'s Gezant; 3) Prof. Dr G.G. Cillié, Stellenbosch; 4) Mr. Henry Allan Fagan, Kaapstad; 5) Johannes van Melle, Pretoria; 6) Diederik Johannes Opperman, Kaapstad; 7) Andries Albertus Pienaar, Postbus 139, Zuid-West Afrika, 8) Prof. Dr D. Pont, Pretoria, 9) Prof. Dr Hendrik van der Merwe Scholtz, Bloemfontein.

Voorts stip ik nog de volgende punten aan:

De Maatschappij nam het initiatief tot de verschijning van een goedkope reeks Nederlandse klassieken bij de firma Tjeenk Willink te Zwolle. Een deskundige keuzeraad, door het bestuur benoemd, heeft de vijftig uit te geven klassieken aangewezen.

Daarnaast zullen - eveneens onder de auspiciën der Maatschappij - bij dezelfde firma een reeks uit philologisch oogpunt belangrijke teksten, mede in goedkope uitgave, het licht zien.

Het bestuur is doende om op het voorbeeld van het Petrarcahuis te Keulen en een soortgelijk Frans-Duits cultuurcentrum aldaar, te komen tot de stichting van een Erasmushuis in West-Duitsland ter bevordering en hernieuwing van de aloude culturele betrekkingen tussen deze streek en ons land.

Een onaangenaam incident deed zich voor tengevolge van de opneming in het Jaarboek van een ongepaste en onjuiste critiek op het levensbericht van een algemeen geëerd medelid. Het bestuur heeft de werking daarvan zoveel mogelijk ongedaan gemaakt.

De Belgische Afdeling der Maatschappij leidt een zo rimpelloos bestaan, dat wij, haar buren, uit de heersende stilte hoofdschuddend de conclusie trokken, dat onze zuster, zo al niet dood, dan toch het bewustzijn verloren had. Een ziekenbezoek heeft niet tot de nodige opwekking geleid. Of de Afdeling zal worden opgeheven, zodat de Belgische leden weer buitenlandse leden onzer Maatschappij zullen worden, zal allereerst door haar bestuur moeten worden beslist. Wij wachten nog op zijn besluit.

De penningmeester zal U spreken over de deplorabele toestand, waarin onze financiën verkeren. Een jaarlijks terugkerende jammerzang, waarvan ge de woorden en de wijs kent. De vrijwillige contributieverhoging van ƒ 10,- tot ƒ 15,- beveel ik hun, voor wie zij geen bezwaar is, met aandrang aan.

[p. 260]

Twee van de traditionele taken onzer Maatschappij lopen gevaar: de Bibliotheek en het Jaarboek. De eerste kan niet worden aangevuld zoals wij dat zouden wensen. Het Jaarboek moest tot een-om-het-Jaarboek worden, vanwege de onrustbarende stijging van papier en drukloon.

Bij de Overheid hebben wij tevergeefs om steun aangeklopt. Wij klagen daarover niet; noch over het feit, dat wij de hand moesten uitstrekken, noch omdat zij leeg bleef. Het is niet anders.

Critiek op de cultuurpolitiek der regering zult ge uit mijn mond van deze plaats niet horen. Integendeel, men moet erkennen, dat de regering door de instelling van culturele attaché's, het uitloven van prijzen, de instelling van reisbeurzen e.d., stimulerend optreedt.

Ik zal dus niet spreken over de wanverhouding, die er nog altijd tussen de zorg voor de cultuur en die van andere zaken bij onze regering bestaat. Maar over de noodtoestand onzer cultuur zal ik niet zwijgen.

Jonge dichters kunnen niet meer debuteren. De tijdschriften leiden een kommervol bestaan. Zij waren eens het tastbaarste bewijs van de levendigheid onzer beschaving.

Ons medelid, Dr J. Romein, herinnerde onlangs in de Nieuwe Stem er aan, hoe nog slechts enige decennia geleden een blad als de Hollandse Revue kon bestaan, waarin in de vorm van de ‘review’ zoals we die b.v. uit het litteraire supplement van ‘The Times’ kennen, een overzicht werd gegeven van een reeks binnen- en buitenlandse tijdschriften en waarin door deskundigen alle mogelijke politieke, wetenschappelijke en artistieke onderwerpen werden besproken.

De abonné had in een jaargang van dit blad een kleine beschavingsgeschiedenis van West-Europa over dat jaar. En nu: er is nauwelijke een plaats, waar de besten van ons hun gedachten kunnen uiten, zodat ons volk ze kan vernemen.

Wilt bedenken, wat dat zeggen wil. Het is niet juist de regering daarvan de schuld te geven. Neen, de brede kringen der maatschappij lijken voor hare beschaving ongevoelig geworden te zijn. Dat geldt in de eerste plaats de beter gesitueerden. Hun smaak is vergrofd, hun vuur gedoofd. Hoe is het anders te verklaren, dat het overgrote deel van een studentenpubliek, enige jaren geleden, in deze stad in een voorstelling van een juweel als Mozart's ‘Entführung’ geen behagen schepte, maar verveeld zat toe te kijken?

In Folium librorum vitae deditum klaagt G.C., in wiens initialen ik een medelid vermoed, dat de mensen altijd geld hebben voor tabak,

[p. 261]

sigaretten en drank en voor bruiloften en om in een autobus een dag uit te gaan... maar dat men boeken kan lezen en kopen en er een kleine verzameling van aanleggen, is iets wat bij de meesten nog nooit is opgekomen; tot die meesten behoort het allergrootste deel van onze ambtenaren, dokters, notarissen, meesters in de rechten, ingenieurs, geestelijke herders... Op een voor onze tijd vernietigende wijze vergelijkt hij, dat volgens de opgave in Krusemans ‘Bouwstoffen’ omstreeks 1865, van de vertaling van een werk over wereldgeschiedenis, met een prijs van ƒ 20,-, in één maand zonder colportage in een plaats als Dokkum 61 exemplaren werden geplaatst. Thans plaatst een uitgever van een cultuurhistorisch werk bij aanbieding niet veel meer dan 60 stuks in het hele land.

Juist nu, nu West-Europa zich op haar eigen inhoud bezinnen moet, zijn cultuurbesef en cultuurontwikkeling onontbeerlijk. Wat is een volk zonder kennis van zichzelf, van zijn dichtkunst?

T.S. Eliot heeft gezegd: ‘The people which ceases to care for its literary inheritance becomes barbaric: the people which ceases to produce litterature ceases to move in thought and sensibility. The poetry of a people takes its life from the people's speech and in turn gives life to it; and represents its highest point of consciousness, its greatest power and its most delicate sensibility’.