Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1950-1951

Na een zeer geanimeerd noenmaal in Café-Restaurant ‘Het Gulden Vlies’, waaraan ongeveer 120 leden deelnemen, onder wie de heer Th. B. van Lelyveld, directe afstammeling van Frans van Lelyveld, die als eregast een plaats naast de voorzitter toegewezen krijgt, wordt te 2.30 uur de middagzitting met een welkomstwoord tot Jhr M.F.H. van Kinschot, burgemeester van Leiden, geopend. De voorzitter gaat over tot punt X van de agenda: stemming over de toekenning van de Prijs voor Meesterschap. Het advies over de toekenning van deze prijs is als vertrouwelijke mededeling afgedrukt in de beschrijvingsbrief:

[X.] De prijs voor meesterschap

X. De Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde stelt voor de ‘Prijs voor Meesterschap’ toe te kennen aan Dr J.S. Bartstra te Haarlem. Zij doet dit op de volgende gronden:

Bartstra is in Nederland de baanbreker geweest op het terrein van de internationale politieke geschiedenis van de jongste tijd. Hij debuteerde in 1921 met de voltooiing van het laatste deel van de ‘Geschiedenis van onze Tijd seder 1848’, opgezet door P.L. Muller en vervolgd door W.H. de Beaufort en Th. Bussemaker. Het was een gevoel van piëteit jegens zijn overleden leermeester Bussemaker, dat hem deze verre van gemakkelijke taak op zich deed nemen. In 1928 promoveerde hij op de dissertatie: ‘Twaalf Jaren ‘Vrijehands-politiek’. De internationale Verhoudingen van 1890-1902’; aan dit werk was reeds voorafgegaan de veel gelezen ‘Geschiedenis van het moderne Imperialisme. (Buitenlandse Politiek der grote Mogendheden ± 1880-1914)’, verschenen in 1925, 2de herz. druk 1949.

Onbestreden meester op dit speciale gebied, toonde Bartstra zich bovendien bekwaam vakman in zijn werk over andere perioden der geschiedenis. Zo behandelde hij in ‘De Pelgrimstocht der Mensheid’, onder redactie van J.W. Berkelbach van den Sprenkel en C.D.J. Brandt (3de dr. 1948), de tijd van 1763 tot 1815, en in de ‘Wereldgeschiedenis’, onder redactie van J.W. Berkelbach van den Sprenkel,

[p. 249]

C.D.J. Brandt en F.L. Ganshof (1939-1940. 5 dln.), de 18de en het begin der 19de eeuw, naast de internationale politiek van 1871 tot 1914. Kleinere studiën grijpen nog verder terug in de tijd: ‘Oranje als Rebellenleider in Holland en Zeeland, 1572-1576’ (in het ‘Gedenkboek Wilhelmus van Nassouwe’, 1933) en ‘Nederlandse buitenlandse Politiek, Nederland en Groot-Brittannië’ in ‘Nederland tussen de Natiën’ (1946-1948. 2 dln.), een verzamelwerk door Bartstra, geredigeerd samen met W. Banning.

Thans is hij bezig aan een groot en samenvattend werk, zijn ‘Handboek tot de staatkundige Geschiedenis der Landen van onze Beschavingskring van 1648 tot Heden’, in 4 delen, waarvan het eerste deel in 1948, het tweede in 1949 is verschenen.

In al deze geschriften toont Bartstra een gelukkige combinatie van geschiedvorsing en geschiedschrijving, paart hij critisch en conscientieus onderzoek aan eigen visie en aantrekkelijke voordracht. Het ‘Handboek’ acht de Commissie de kroon op zijn werk. Het voorziet op gelukkige wijze in een leemte in de Nederlandse historiografie; het dwingt bewondering af door de degelijke behandeling en boeiende beschrijving van de zeer uitgebreide stof.

Als een bijzondere kwaliteit van de historicus Bartstra ziet de Commissie nog de bezonkenheid van zijn oordeel. Hij neemt in de Nederlandse geschiedschrijving een eigen plaats in, omdat hij een element van evenwicht vormt temidden van de verschillende daarin heersende stromingen, zoals de Groot- en de Klein-nederlandse richting, of - op geheel ander gebied - de tegengestelde opvattingen over theoretische vraagstukken. Duidelijk blijkt dit uit zijn artikel ‘Het gestaakt Dispuut’ (Nederlandse Historiebladen, I, 1938), gewijd aan de controverse Huizinga-Romein.

Bartstra heeft steeds bescheiden en in stilte gearbeid. Terwijl hij een veeleisende taak bij het gymnasiaal onderwijs vervulde, schiep hij tevens een belangrijk historisch oeuvre. Dit werk rechtvaardigt ten volle de erkenning van zijn meesterschap.

Advies van het Bestuur

Het bestuur beveelt de Vergadering aan het door de Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde uitgebrachte advies te volgen en aan Dr J.S. Bartstra de Prijs voor Meesterschap toe te kennen voor zijn historisch oeuvre.

[p. 250]

Dit advies wordt bij acclamatie aangenomen en namens de vergadering wordt aan de heer Bartstra een gelukstelegram verzonden.