Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1945

[I.] Openingsrede van den voorzitter

I. De voorzitter, dr H.E. van Gelder, opent te twee uur de vergadering met de volgende toespraak:

Gij zult begrijpen hoe groot mijn vreugde is, dat ik u welkom heeten mag op onze eerste bijeenkomst in vrij Nederland. Ook al is het voor vele onzer medeleden nog bijzonder moeilijk of zelfs onmogelijk om deze vergadering bij te wonen, toch mogen wij het gevoel hebben, dat Letterkunde weer bijeen is, dat Letterkunde weder begint te leven. Sedert '43 geen jaarvergadering, sedert Mei '44 geen maandvergadering, die leden samen bracht, sedert September zelfs geen bestuursbijeenkomsten. - Het is alles zeker betreurenswaard en het kan ons verheugen, dat het nu weer anders gaat worden. Maar het erge was niet dit, het erge was de duisternis, de kommer, de angst zelfs, welke zich steeds dreigender breidden over ons volk en ons land; verdrukking en schrikbewind, welke de besten en de sterksten zelfs teisterden, zooals zij de zwakken vernietigden. Ik behoef het hier niet nader aan te duiden, het is ons allen persoonlijk in meerder of minder mate dicht langs het hart gegaan; wij hebben allen te zeer het gemis van de Vrijheid gevoeld om niet telken keere, dat wij weder in vrijheid met vrienden van oudsher te zamen zijn, het gevoel te hebben van een bijzonder vreugdevolle gebeurtenis.

Dat is het dus ook heden, als ik u het welkom mag toeroepen en mag noodigen tot het hervatten van onze gewone werkzaamheden. Ook al zijn er schaduwzijden. Wij missen te velen; van de meesten zal dat gelukkig slechts tijdelijk zijn: wij hopen hen terug te zien, als het reizen weer op normalen voet mogelijk wordt; maar van een groot aantal weten wij, dat zij niet meer in ons midden zullen zijn. Vooral van onze oudere leden zijn ons velen ontvallen. Ik zal hen echter thans niet gedenken; de

[p. 277]

gegevens over onze verliezen zijn door de tijdsomstandigheden nog niet volledig, maar bovenal komt het mij voor, dat, aan de echte jaarvergadering, welke wij toch in dit najaar hopen te kunnen bijeenroepen, de herdenking onzer dooden beter toekomt. Dat de verliezen zwaar zijn, wil ik echter niet verzwijgen; men bedenke dat twee onzer eereleden: Wijnaendts Francken en J.W. Muller heengingen, dat onder onze Nederlandsche overledenen Huizinga, onder onze buitenlandsche Vermeylen geteld zullen moeten worden. Gelukkig kan ik daarnaast vermelden, dat onze gelederen toch ook zijn versterkt, doordat allen, die verleden jaar nog konden worden gekozen, en wier namen gij ook aanstonds zult hooren, het lidmaatschap onzer Maatschappij hebben aanvaard, en bovendien - geruststellend verschijnsel! - dat de overgroote meerderheid van hen, die ons in 1941 en '42 verlaten hebben en het daardoor mogelijk hebben gemaakt, dat onze Maatschappij hare afwijzende houding tegenover de Kultuurkamer kon volhouden, thans weder tot het lidmaatschap zijn teruggekeerd. Wij zullen dus onze werkzaamheden weder in vollen omvang kunnen hervatten en weder de Schoone Letteren kunnen eeren als voorheen.

Het was jammer, dat wij dit twee jaar lang niet konden doen, het was maar eene halve traditie, die wij konden voortzetten; doch in elk geval hebben wij deze dan toch ook zoo lang mogelijk en zoo goed mogelijk volgehouden. In '43 en '44 waren onze maandvergaderingen belangwekkend genoeg, en het bezoek zeer verheugend. Ons Jaarboek kon nog, zij het met eenige vertraging, verschijnen. Onze Rijmprent bleef een zorgenkind; toen alles vrijwel gereed was om tot den druk over te gaan, werd ons het papier onthouden. En - helaas - ook op dit moment zijn wij nog niet verder: Onze uitgever heeft nog het noodige papier niet tot zijn beschikking, maar laat ons de hoop uitspreken, dat ook aan dezen nood van den tijd vóór de Jaarvergadering een einde moge komen.

Moesten de werzaamheden der Maatschappij dus beperkt blijven, een lichtzijde staat daartegenover: hare geldmiddelen bevinden zich in goeden staat. Wel is de opbrengst der contributies sedert 1940 achteruitgeloopen, zoowel door het bedanken en overlijden van vele leden, als vooral ook door het feit, dat de bijdragen van onze buitenlandsche leden uitbleven, maar de algemeene rekening der Maatschappij, zoowel als die van het vaste Fonds sluiten met een behoorlijk batig saldo, en dit geeft ons het vertrouwen, dat wij thans, als wij de vleugels weer willen uitslaan, - en niets kan meer en uitdrukkelijker in onze bedoeling liggen, - ook over de middelen beschikken om die vlucht te nemen.

[p. 278]

Op enkele uitgaven moet ik nog even wijzen. Die van de vergaderingen zijn hooger geworden, wijl het Bestuur in den loop van 1943 besloot voortaan aan de sprekers een vast honorarium te verleenen, eene maatregel welke zeker Uw aller instemming zal hebben. Voorts zij vermeld, dat mej. Mr. M.E. Blok in 1943 bereid werd gevonden het Archief van de Maatschappij op nieuw te ordenen. Zij heeft zich met ijver van die taak gekweten en haar in den loop van '44 tot een goed einde gebracht.

Dat de Bibliothecaris vrijwel het geheele geraamde bedrag kon besteden, is mede een verheugend feit; niet minder, dat aan de Bibliotheek zoo door schenking als door erfstelling zeer belangrijke aanwinsten zijn toegevallen: de bibliotheek is zonder twijfel het, in beteekenis nog steeds toenemend, belangrijkste bezit onzer Maatschappij; dat wij dan ook te rade geweest zijn voor de kostbaarste stukken een bijzonder beveiligde bewaarplaats te zoeken en gemeend hebben door verzekering althans de financieele gevolgen van oorlogsschade te moeten opvangen, zal u evenzeer genoegen doen als het feit, dat de oorlogsgevaren tenslotte aan onze verzameling zijn voorbijgegaan. Slechts de handschriften uit de abdij van Elten, welke door den bezetter met dwang zijn afhandig gemaakt, zijn nog niet terug. Wij hebben echter terstond maatregelen genomen om te bewerken, dat wij weder in het bezit ervan worden hersteld.

En zoo ligt dus voor onze Maatschappij de weg naar de toekomst weder open. Hoe zullen wij hem betreden? Uit de agenda dezer vergadering zal U reeds gebleken zijn, dat Uw bestuur daarvoor plannen en denkbeelden heeft. Ik zal daarover thans nog niet spreken. Maar wel zou ik nog een oogenblik Uw aandacht willen vragen voor een historische beschouwing, welke wellicht aan U de aanwijzing geven kan omtrent een houding en wijze, welke wij daarbij zeker niet zullen moeten aannemen en volgen. - Voor deze beschouwing zie men onder de Verhandelingen: Letterkundig Leven in Bezettingstijd I. -

Ik zal, waarde medeleden aan het eind van deze bijeenkomst het voorrecht hebben Uw aandacht te vragen voor het letterkundig leven in de jaren, welker verschrikking thans is afgesloten. Eene vergelijking met wat ik U nu verhaalde, zal eerst daar op hare plaats zijn. Maar gij begrijpt wel reeds wat mijne conclusie zal zijn en het zal U dus niet verwonderen, dat ik thans de wensch uitspreek, dat het onze Maatschappij gegeven moge wezen in den tijd die komt wel en terdege een levende kracht te zijn.

Met deze gedachte verklaar ik haar eerste vergadering in het nieuwe tijdperk voor geopend.