Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1942

[p. 124]

Alexander Frederik Oscar van Sasse van IJsselt
Waalwijk, 20 April 1852 - Interlaken, 6 Augustus 1939

Jhr. Mr. Alexander Frederik Oscar van Sasse van IJsselt aanschouwde te Waalwijk op 20 April 1852 het eerste levenslicht. Zijn vader was daar Kantonrechter, welk ambt deze enkele jaren later verwisselde met dat van Auditeur-militair bij den Krijgsraad te 's-Hertogenbosch. Evenals zijn vader zou Van Sasse, dank zij een gezond en taai gestel, door een sober en arbeidzaam leven, den leeftijd van 87 jaren bereiken.

Na de voleindiging der gymnasiale studiën ging Van Sasse aan de Universiteit van Leiden de hoogere studie in de rechtswetenschap volgen. Hij was o.a. een studie- en jaargenoot van Mr. Th. Heemskerk, dien hij later jarenlang in de parlementaire arena zou ontmoeten. De grootvader van Van Sasse was de bekende Jhr. Leopold van Sasse van IJsselt, die als politieke figuur in den strijd der emancipatie der Katholieken onder Koning Willem I op den voorgrond trad. De omgeving waarin hij opgroeide heeft hem zoowel met de beoefening der rechtsgeleerdheid als met de politiek gemeenzaam gemaakt. In beide zou hij een rol gaan spelen. Nadat hij aan de Hoogeschool te Leiden door zijn promotie op stellingen den meesterstitel op 24 Juni 1874 had behaald, vestigde hij zich te 's-Hertogenbosch als advocaat en werd hij spoedig tot rechter-plaatsvervanger benoemd. Kort daarop vertrok hij naar Roermond om in de Rechtbank zitting te nemen, vanwaar hij in 1893 naar 's-Hertogenbosch terugkeerde, waar hij tot rechter was benoemd. Achtereenvolgens besteeg Van Sasse geleidelijk de rechterlijke ladder. Op 24 Maart 1899 werd Van Sasse benoemd tot Raadsheer in het Bossche Gerechtshof; op 11 Januari 1919 volgde zijne benoeming tot vice-president, totdat door hem op 1 Januari 1925 de hoogste sport was bereikt en zijne benoeming tot President van het Hof zijn schitterende rechterlijke loopbaan volmaakte. Reeds had hij den 80-jarigen leeftijd overschreden, toen hij op 1 Juni 1933 zijn ambt als President van het Hof neerlegde, vermoedelijk meer uit overweging, dat hij het nu genoeg vond en voor anderen zijn plaats wilde ruimen, dan wel dat zijne geestkracht of geheugen door den velen arbeid zou hebben ingeboet.

De behandeling der vele groote en ingewikkelde strafzaken, die hij tot het laatst leidde en waarbij hij steeds blijken gaf alle in de stukken

[p. 125]

opgenomen getuigenverlaringen als het ware van buiten te kennen, toonde overduidelijk aan, dat toen zelfs aan de kracht en de energie van zijn speurzinrijken geest nog niets ontbrak en dezelfde scherpte en helderheid naar buiten traden, die zijn geest steeds hadden gekenmerkt. Van Sasse heeft als rechterlijk Magistraat naam gemaakt door zijne groote rechtschapenheid, rechtskennis, nauwgezetheid en bijzondere zorgzaamheid bij de bestudeering en leiding der hem ter berechting voorgelegde strafzaken. Geen enkel punt dat in de strafprocedure van belang was, geen enkel détail hoe klein ook, zou aan zijn aandacht ontsnappen. Men kon er zeker van zijn, dat zijn uitspraak tot in de kleinste bijzonderheden aan de wetsbepalingen getoetst, correct en weloverwogen was. Nooit zou hij straffen opleggen om te straffen. In zijn taak als rechterlijk ambtenaar zocht hij de wet te dienen, toe te passen en te doen eerbiedigen. Hij sprak recht in de volle en juiste beteekenis van het woord.

Toen Van Sasse in 1893 lid der Rechtbank te 's Hertogenbosch was geworden, openden zich voor hem al zeer spoedig de deuren der politiek. Ook in de politiek voltrok de opmarsch zich niet bij schokken, maar voerde de weg geleidelijk naar den top. In 1895 nam Van Sasse zitting in den Gemeenteraad van 's-Hertogenbosch. Tot 1919 was hij daar steeds trouw op zijn post. De belangen van 's-Hertogenbosch bleken hem bijzonder na aan het hart te liggen en hij legde voor de voorstellen van B. en W. zeer groote belangstelling aan den dag. Tegen zijns achtens onnoodige uitgaven was hij sterk, mogelijk wel eens te sterk gekant. Bij het vaststellen van gemeentelijke verordeningen was hij in zijn element. Op dit gebied streefde hij naar het volmaakte om te voorkomen, dat de toepassing der verordeningen schipbreuk zou lijden. Aan interessante debatten over strafrechterlijke en publiekrechtelijke verordeningen, waarin de door hun scherpzinnigheid en wetskennis befaamde juristen Jhr. Mr. L. van Meeuwen en Mr. J.A. Loeff zich gaarne mengden, nam hij ijverig deel en legde zijn woord gewicht in de schaal.

Toch zou het besturen van een stad minder in zijn lijn hebben gelegen dan de rechtspraak en het gebied der politiek, die in zijn leven zoo'n groote rol zouden spelen. In 1900 door de kiezers naar de Provinciale Staten afgevaardigd trad hij ook daar vooral door zijn groote belangstelling voor waterschapsaangelegenheden, op den voorgrond. Met groote kracht verdedigde hij alle voorstellen, die tot verbetering van den waterstaatkundigen toestand in Noord-Brabant konden leiden. In het Waterschap ‘de Maaskant’, waarin hij Hoofdgeërfde was, heeft hij een rol van

[p. 126]

beteekenis gespeeld en werd hij de leidende figuur. Het gemaal van dat waterschap werd naar hem genoemd, om de erkentelijkheid van velen voor zijn groote verdiensten op waterstaatkundig gebied blijvend te doen voortleven.

Van 1901-1928 met een onderbreking van anderhalf jaar was Van Sasse van IJsselt lid der volksvertegenwoordiging. Slechts zeer zelden ontbrak hij in de vergaderingen der 2e Kamer. Hij zag zich daar om zijn eerlijk en gezond oordeel, zijn onbaatzuchtig streven van de bevordering van het algemeen belang, door zijn meer dan gewone werkzaamheid, door zijn openhartig doch steeds hoffelijk woord, door het sterk naar voren brengen van zijn weloverwogen persoonlijke meening, die zich door niemand en door niets van wat hij het juiste oordeelde liet afbrengen, de waardeering, de vriendschap en de hoogachting van partijgenoot en tegenstander ten deel vallen.

In 1929 verwisselde hij zijn zetel van de Tweede Kamer voor dien van den Senaat. Ook daar bleef hij wie hij was en wist men wat men aan hem had. Belangrijke zaken werden door de Regeering aan zijn medewerking en aan zijn leiding toevertrouwd. Zoo werd van Sasse op 28 Mei 1900 lid der Staatscommissie, belast met het afnemen der notarieele examens. In 1901 werd hij voorzitter van den Militieraad in het 1e district.

In September 1918 toen de nood der voedselvoorziening alle aandacht vroeg, werd hij als Voorzitter van de Commissie voor het ontwerpen der Graaninzamelingswet aangewezen en het volgende jaar tot Voorzitter der Crisisenquète-commissie. Na afloop van die taak erkende de Regeering zijn verdiensten met het Commandeurskruis van de orde van Oranje Nassau. 29 Januari 1908 koos het Polderdistrict Herwen-Aerdt en Pannerden Van Sasse tot Hoofdgeërfde.

Tot tal van andere functies en benoemingen werd hij geroepen of benoemd. In October 1898 nam Van Sasse zitting in de Ridderschap van Noord-Brabant, waarvan hij in 1921 Secretaris werd; bij Koninklijk Besluit van 2 September 1903 lid van den Hoogen Raad van Adel; lid van de Nederlandsche Commanderij van de Souvereine Orde van Malta; 1913 lid van het Comité tot oprichting van een standbeeld van Johan de Wit, in den Haag; Februari 1902 lid van het Koninklijk Instituut voor Taal, Land en Volkenkunde in Nederlandsch Indië; 1907 Lid van het Historisch Genootschap te Utrecht; September 1909 Bestuurslid van het Nuyensfonds; op 22 Februari 1921 lid van het Leidsch Universiteitsfonds;

[p. 127]

Juni 1907 tot Lid der Maatschappij van Letterkunde te Leiden; 25 Januari 1923 tot Voorzitter van het Provinciaal Comité tot deelneming in de aanbieding van het Nationale Huldeblijk aan H.M. de Koningin bij gelegenheid van Haar Zilveren Regeerings Jubileum; 1938 opnieuw Voorzitter van het Noord-Brabantsch Comité voor de Nationale Hulde op den Dam te Amsterdam; President van de Commissie van Beroep van het Bijzonder Onderwijs in het Bisdom van 's-Hertogenbosch.

De navolgende onderscheidingen vielen Van Sasse ten deel:

Ridder in de Orde van den Nederlandschen Leeuw; Commandeur in de Orde van Oranje Nassau; Eere- en devotie-Ridder er Souvereine Orde van Malta; Groot-Officier in de Orde van Oranje Nassau in 1932; bij zijn aftreden als President van het Gerechtshof in 1939 Commandeur in de Orde van den Nederlandschen Leeuw.

Op zijn 70sten verjaardag 20 April 1922 werd hij vereerd met de gouden Eerepenning der Gemeente 's-Hertogenbosch met den daaraan verbonden titel van Eereburger.

In 1935 bij gelegenheid van het 750-jarig bestaan van 's-Hertogenbosch werd zijn door Aug. Falise vervaardigd borstbeeld in de hal van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, waarvan hij Voorzitter en Eerelid en een groot begunstiger was, onthuld.

Van Sasse voelde zich zeer bijzonder aangetrokken tot de geschiedenis van Noord-Brabant en tot die van 's-Hertogenbosch. Talrijke - ongeveer 300 - zijn de studiën en publicaties die hij in 't licht gaf. Zijn voornaamste werk was ‘De Voorname Huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, alsmede hun eigenaars of bewoners in vroeger eeuwen’, welk omvangrijk werk, waaraan hij vele jaren staag heeft gearbeid, in drie deelen verscheen en aanteekeningen uit de Bossche schepenprotocollen loopende van 1500 tot 1810 bevatte. Dit voor de geschiedenis van 's-Hertogenbosch en Noord-Brabant hoogst belangrijke werk, werd uitgegeven door het Provinciaal Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, waarvan hij achtereenvolgens lid, Bestuurslid, jarenlang Penningmeester en ten slotte Voorzitter en Eerelid werd.

De Topografische atlas en de om haar uitgebreidheid en volledigheid over Brabansche geschiedenis zoo vermaarde boekerij, had zijn meer dan bijzondere belangstelling. Niets was hem daarvoor te veel en talrijk waren de geschenken en groot was de financieele steun, die zich het Genootschap door zijn milde vrijgevigheid zag ten deel vallen. Bij ge-

[p. 128]

legenheid van zijn 80en verjaardag in 1932 werd dan ook door de talrijken, die zijn werk waardeerden en bewonderden een belangrijk bedrag bijeengebracht en kon de ‘Van Sasse van IJsseltzaal’ worden ingericht voor het tentoonstellen van den Topografischen Atlas en van de vele preciosa, die het Genootschap bezit.

Zijn werkzaamheid op historisch en Letterkundig gebied was dan ook voor zijne benoeming tot lid der Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden de aanleiding.

In de jaren, dat hij Penningmeester en Voorzitter was, kon hij, dank zij een vorstelijk legaat van Mr C.P.D. Pape te 's-Gravenhage aan het Provinciaal Genootschap een waardig onderkomen doen verschaffen, doordat de voormalige St. Jacobskerk - na de reductie der stad in 1629 bestemd tot Arsenaal - door zijne bemiddeling van het Rijk in erfpacht kon worden verkregen, die onder de deskundige leiding van Oscar Leeuw verbouwd, aan het Provinciaal Genootschap een uiterst geschikt onderkomen bood voor het Museum, de vermaarde boekerij en verzamelingen en voor het houden harer vergaderingen en tentoonstellingen.

Dit mag op het gebied van de bevordering der belangstelling voor de geschiedenis van Noord-Brabant en van alles wat in het Brabantsch volksleven in den loop der eeuwen naar voren kwam, als zijn levenswerk worden beschouwd, waarvoor Van Sasse van IJsselt zich zeer bijzondere verdiensten heeft verworven en waardoor zijn naam in dankbare herinnering onder het Brabantsche volk en onder geheel wetenschappelijk Nederland zal blijven voortleven.

Van Sasse van IJsselt overleed te Interlaken 6 Augustus 1939. Zijn stoffelijk overschot werd onder zeer groote belangstelling op het kerkhof te Orthen onder 's-Hertogenbosch ter aarde besteld.

F.J. van Lanschot

Lijst van geschriften

1894	Het recht van voorpoting op de kanten der openbare wegen in de voormalige Meijerij van 's-Hertogenbosch. P. Stokvis en Zoon 's-Hertogenbosch.
1899	Geschiedkundige inleiding in de ‘onuitgegeven Bronnen voor de geschiedenis van Geertruidenberg door C.J. Mollenburg. C.N. Teulings 's-Hertogenbosch.
1902	Beschrijving van Bergeyk door P.N. Panken en Jhr. Mr. A.F.O. van Sasse van IJsselt.

[p. 129]

1903	Inleiding tot de Ridderschap van N.B., stamdeelen en leden door M.G. Wildeman.
1913	's-Hertogenbosch. In: Historisch Gedenkboek der herstelling van Neerlands onafhankelijkheid in 1813 onder leiding van G.J.W. Koolemans Beijnen. De Erven F. Bohn Haarlem.
1914	Levensberichten van A.H. Sassen. Levensberichten van de Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde.
1914	De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, alsmede hunne eigenaren of bewoners in vroeger eeuwen. Aanteekeningen uit de Bossche Schepenprotocollen loopende van 1500-1810. C.N. Teulings 's-Hertogenbosch.
1915	Genealogie van het geslacht Van Sasse. C.N. Teulings 's-Hertogenbosch.
1915	Nieuwe catalogus der Oorkonden en Handschriften berustende in de boekerij van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant. Lutkie en Cranenburg 's-Hertogenbosch.
1917	Genealogie van eenige voorname en aan elkaar verwante Meijerijsche geslachten door A.M. Frenken met aanteekening van Jhr. Mr. A.F.O. van Sasse van IJsselt. C.N. Teulings 's-Hertogenbosch.
1917	Autobiographie van J.F.R. van Hooff; Philips van Leefdael. Beschrijving der Meijerij van 's-Hertogenbosch. Beschrijving van de Kasteelen staande of gestaan hebbende in het Hollandsch deel van Noord-Brabant. Genealogie der Adellijke familie van Eijk.
1921	Aanteekening in het werk van H. Spilman. Afbeeldingen van Kerken, kasteelen en andere gebouwen in oostelijk Noord-Brabant. Z.N. Drukkerij 's-Hertogenbosch.
1921	Gedenkboek der Soc. De Zwarte Arend te 's-Hertogenbosch, ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan. 1821-1921. Z.N. Drukkerij 's-Hertogenbosch.
1928	Het gebouw der R.K. Lycea te 's-Hertogenbosch. C.N. Teulings 's-Hertogenbosch.
1928	Gedenkschrift der Sociëteit Casino. P. Stokvis en Zn. 's-Hertogenbosch.
1934	's-Hertogenbosch in den loop der eeuwen. (1185-1935). Teulings Uitgeversmaatschappij 's-Hertogenbosch.
1936	De voormalige Ambachtsheerlijkheid IJsselt en de familie van dien naam. C.N. Teulings Kon. Drukkerijen.

Wijders verschenen van zijn hand in: Taxandria, Bossche Bijdragen, den Noordbrabantschen Volksalmanak, Gelre, Bijdragen en handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, Tijdschrift voor Noordbrabantsche geschiedenis, taal en oudheidkunde een zeer groot aantal artikelen op historisch gebied.