Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1937

[I.] Openingsrede van den voorzitter

I. De voorzitter dr G.G. Kloeke opent de vergadering met een toespraak:

Dames en Heren, geachte medeleden van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde! Het is mij een voorrecht U allen namens het Bestuur hartelijk welkom te heten op onze jaarlijkse vergadering van 1937. Artikel 43 der wet zegt: ‘De orde der werkzaamheden bevat onder meer...’, er volgen dan elf punten die ‘onder meer’ moeten worden behandeld. De rest wordt overgelaten aan de prudentie van het bestuur en de velen die het bestuur bijstaan bij de voorbereiding van deze feestdag. Ik noem het een feestdag, al zeggen de nuchtere bepalingen der wet daarvan niets. Maar naast de wet bestaat er nog altijd een traditie en die traditie wil ‘onder meer’ dat de jaarvergadering door een zekere blijheid en opgewektheid wordt gekenmerkt. Moge het ook thans zo zijn.

Een feestdag! Ditmaal is het geen vol jaar geleden, dat ons laatste feest werd gevierd. Op 15 Januari vond in de Kleine Zaal der Stadsgehoorzaal een plechtige maandelijkse vergadering plaats naar aanleiding van het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard. Zo is ook onze Maatschappij bij de viering van deze nationale gebeurtenis niet achtergebleven. Onze beste wenschen begeleiden het vorstelijk paar, vooral na het heugelijk bericht, dat de morgenbladen brachten.

Wanneer wij vandaag zo velen weerzien, uit Leiden en van verre, dan gaan onze gedachten uit naar hen, die dit jaar door de dood uit ons midden zijn weggeroepen.

Ons eerelid S.G. De Vries moet hier in de eerste plaats worden genoemd. Heroisch heeft hij jarenlang de kwellingen eener langdurige ziekte gedragen. De jongeren onder ons zullen hem vermoedelijk niet meer hebben ontmoet. Ik meen goed te doen de woorden te citeeren van iemand, die De Vries nog in de kracht van zijn leven heeft gekend. ‘Uit

[p. 194]

piëteit voor zijn vader, liefde tot zijn land en eigen plichtbesef’, aldus dr G. Kalff (Hand. 1920/'21 blz. II) ‘is hem van lieverlede een toewijding aan onze Maatschappij gegroeid, die zelden geëvenaard is. Den tijd dien zijn omvangrijke taak als bibliothecaris en buitengewoon hoogleeraar hem liet, besteedde hij liefst en meest in haar dienst; geen concert of tooneelvoorstelling ging hem boven zijne briefwisseling ten behoeve van ‘Letterkunde’ of het onderzoek van haar verleden ten nutte van haar heden. Wie kende hare wet en hare geschiedenis als hij? Die kennis stelde hem in staat den Voorzitter van advies te dienen, naast den Penningmeester te waken voor de geldmiddelen, met den Bibliothecaris de belangen der boekerij te behartigen, met deze beiden een vaste kern te vormen waaromheen de telkens wisselende Besturen zich konden groepeeren. Zoo heeft hij ‘Letterkunde’ bijna vijfentwintig jaar gediend, als een majordomo eener aanzienlijke vrouw van oud geslacht, die de eer en de traditiën van haar huis hoog hield, die zijn grooten invloed aanwendde slechts in haar belang, die haar waardiglijk vertegenwoordigde naar buiten, die zijn meesteresse slechts begeven heeft omdat zijne krachten hem begaven.’

Overleden zijn verder:

de Haagse oud-rector dr Th. P.H. Van Aalst;

de Vondelkenner dr H.C. Diferee;

de Valkenburgse oud-wethouder Th. Dorren, schrijver van een ‘Woordenlijst uit het Valkenburgsch plat’;

de katoenfabrikant en kenner der industriëele geschiedenis van Leiden F.H.A. Driessen;

dr P. Endt, letterkundige en directeur der Wereldbibliotheek;

dr P. Feenstra, een van de leidende figuren van de Doopsgezinde Societeit;

de historicus dr P. Haak;

de Amsterdamse hoogleeraar dr F.W. Hudig;

de Ierse schrijver dr J. Irwin Brown, oud-predikant bij de Schotse gemeente te Rotterdam;

de Nijmeegse hoogleeraar voor geschiedenis dr W.J. Mulder S.J.;

de geograaf R. Schuiling;

dr C. Snouck Hurgonje, Islam-kenner van wereldvermaardheid;

de Amsterdamse bibliothecaris en hoogleeraar dr J.S. Theissen;

de generaal J.C.C. Tonnet;

de Groninger hoogleeraar in de theologie dr A. Van Veldhuizen;

[p. 195]

de Gentse hoogleeraar in de Germaanse philologie dr J. Vercoullie, de veelzijdige geleerde, die de belangen van de Nederlanse taal in België zo krachtig heeft verdedigd;

de Friese rijksarchivaris dr S.A. Waller Zeper.

Als symbool van piëteit voor onze doden verzoek ik U, voor een ogenblik van uw zetels te willen opstaan.

Het verslag van de belangrijkste gebeurtenissen uit het leven onzer Maatschappij zal U zo aanstonds door onzen secretaris worden voorgelezen. Het menu van geestelijke spijzen, die U nog verder zullen worden opgediend is in uw handen. Als hoofdschotel wacht U na de pauze de voordracht van Anton Van Duinkerken over ‘Waarde en beginselen der Aesthetische Literatuurcritiek’.

Het is hachelijk voor een voorzitter, die linguist van professie is, het menu nog verder uit te breiden. Een taalkundige komt immers zoo licht met ‘onverteerbare’ kost. Wanneer ik het ten slotte toch gewaagd heb, U met een enkele opmerking over ‘Beschaafd Nederlands’ lastig te vallen, dan verzoek ik U, deze bijdrage als een klein aperitiefje voor de eigenlijke maaltijd te willen savoureren.

Moge het, op deze Juni-dag, niet de verkeerde uitwerking hebben!

(Zie de bijdrage op blz. 3)

XII(XI), 1. Wanneer deze rede is geeindigd stelt de voorzitter het voorstel tot benoeming van drie eereleden aan de orde, dat bij handgeklap wordt aangenomen. De voorzitter spreekt dan de drie nieuwe eereleden als volgt toe:

[dr A. Beets] Wanneer de latere geschiedschrijver een overzicht zou moeten geven van wat Dr Beets voor onze Maatschappij heeft gedaan, dan zullen onze Handelingen hem niet alle materiaal kunnen verschaffen. Wij vinden dat hij in 1898-'99 onze voorzitter is geweest en dat hij enige malen spreekbeurten heeft vervuld, maar het bezoek onzer maandvergaderingen heeft hij al sinds jaren om gezondheidsredenen moeten staken. Alleen de ingewijden kunnen schatten, wat dr Beets gedurende de 51 jaren van zijn lidmaatschap voor onze Maatschappij heeft gedaan. Van de 56 delen van het Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde zijn er ongeveer 45 door hem verzorgd. Alle correspondentie met de auteurs, alle correctie is door zijn handen gegaan. Hij voerde alle besprekingen met den drukker. Het kenmerkt dezen bescheiden geleerde, dat al dit werk anoniem is gedaan. Blader alle jaargangen van het Tijdschrift

[p. 196]

door en noch op het titelblad noch in de inhoudsopgave zult gij kunnen ontdekken, wie al dit redacteurswerk heeft verricht. Alleen op de vergankelijke omslagen vindt men vermeld, dat ‘bijdragen aan den Secretaris dr A. Beets’ kunnen worden toegezonden. Dat hij de wekelijks, soms dagelijks, terugkerende beslommeringen nog altijd geheel belangeloos aanvaardt, is wel het duidelijkste bewijs, welk een ruime plaats de Maatschappij en in het bizonder het Tijdschrift in zijn hart bekleedt. Het doet mij genoegen, dat dr Beets hier aanwezig is en dat ik hem dus persoonlijk geluk kan wensen.

Ik maak van de gelegenheid gebruik om mevrouw Beets, hier mede aanwezig, die haar man sinds jaren in zijn werk bijstaat, ook de dank der Maatschappij over te brengen voor het door haar verrichte werk.

[dr L. Knappert] Wij kunnen allen de groote genegenheid van prof. Knappert voor onze Maatschappij en wij verheugen ons, dat er heden eens gelegenheid is om onzerzijds getuigenis af te leggen van onze warme waardeering voor alles wat hij voor ons gedaan heeft.

Wij weten, dat niet alles wat er in de laatste jaren bij ons is veranderd, uw volle goedkeuring wegdraagt. Maar wij kennen uw mild oordeel. Het is trouwens minder de afkerigheid van het nieuwe, dan wel het volgens U nodeloos afbreken van het oude, dat U dikwijls hoofdschuddend de tegenwoordige ontwikkeling doet gadeslaan.

Uw voorliefde voor oude bomen is bekend. Gij noemt dat zelf een stokpaardje, maar het is langzamerhand duidelijk geworden, dat deze liefde voortspruit uit uw diepste wezen. Reeds in 1908 hebt gij het volk van Nederlandse stam en onze Maatschappij vergeleken met

‘...een frissche boom,

in vetten grond geplant bij eenen stroom,
die op zijn tijd met vruchten is beladen
en sierlijk pronkt met onverwelkte bladen.’

Ziehier de trits, die U lief is (de Nederlandse stam, de idealen onzer Maatschappij en de oude bomen) in één adem genoemd. Wij menen thans ook te weten wat U boeit in deze drie: het aantrekkelijke patina van het historisch gewordene, uw voorkeur voor het organisch gegroeide, het in volle wasdom zijn.

Het zijn dezelfde gevoelens die Frits Hopman eens deden uitroepen, dat een volle druiventros eigenlijk als het treffendste zinnebeeld van het schone is te beschouwen.

Wanneer in onze Maatschappij het snoeimes is gehanteerd, dan heeft

[p. 197]

dat U wel eens pijn gedaan. Gij hebt uw kritiek geuit, maar op een vaderlijke wijze, die ons jongeren deed gevoelen, dat gij ons niet minder zoudt lief hebben, ook al zouden wij in sommige opzichten onze eigen gang gaan. Meen niet, dat uw zacht ‘frappez toujours’ daarom vruchteloos is geweest. Het was het historisch geweten, dat hier klopte. Ook de jeugd wil zich daarvan niet losmaken, maar zal, ouder geworden, op haar beurt weer de verbondenheid met het verleden belijden en daarbij U als lichtend voorbeeld voor ogen houden.

[dr J.W. Muller] Dat wij ook U als een groot vriend en een der steunpilaren onzer Maatschappij kunnen beschouwen blijkt wel uit uw staat van dienst. In 1888 tot lid gekozen (gij zult dus, naar wij hopen, het volgend jaar uw 50-jarig jubileum kunnen vieren) hebt gij dadelijk uw krachten in dienst van de Maatschappij gesteld in 't bizonder als zeer ijverig lid der Commissie voor Taal- en Letterkunde en der Bibliotheekcommissie. Tijden uw Utrechtse hoogleeraarschap hebt gij het contact met Leiden steeds aangehouden en het verwondert ons dan ook niet, U kort na uw benoeming te Leiden weer in het bestuur te zien. In 1919-'20 zijt ge voorzitter geweest, in 1927 waarnemend secretaris en in 1928-'29 weer voorzitter. Daar ge vroeger ook reeds als penningmeester en bibliothecaris waart opgetreden, doet zich het merkwaardige feit voor, dat gij onze Maatschappij in alle rangen hebt gediend. Steeds waart ge een stoere werker met grote stuwkracht, als het zijn moest ook een moedig strijder met eerlijke overtuiging. Maar uw sympathie ging altijd uit naar het positieve, het opbouwende. Zo kon de voorzitter Kalff in 1921 constateren, dat ‘de Heer dr J.W. Muller, hoewel hij bezwaren had tegen de nieuwe plannen, toch op loyale wijze heeft medegewerkt om deze ten uitvoer te leggen.’

Als eigenlijk doel onzer Maatschappij hebt gij eens het terrein geschetst, dat wij dienden te bestrijken: ‘de Nederlandse philologie in den ruimsten zijn’. Uw wens was, dat onze Maatschappij een middelpunt van Vaderlandsche wetenschap en kunst zou worden, liefst in een eigen huis, waarin zoowel hare Boekerij en andere verzamelingen, ten dienste van hare leden en van het publiek, als hare verschillende vergaderingen plaats konden vinden, nabij en in nauwe verbinding met de Universiteit en hare Bibliotheek’. Uw wens is nog niet in vervulling gegaan, maar mochten wij het eens zo ver brengen, dan zal uw naam steeds met ere worden genoemd onder degenen, die hun krachten aan dit ideaal hebben gewijd.