Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1933

[p. 131]

Bijlage VIII
Verslag van de commissie voor schoone letteren

De Commissie voor Schoone Letteren vergaderde dit jaar drie maal onder voorzitterschap van den Heer Alberdingk Thijm. De voorzitter ontwierp wederom plannen tot betere uitvoering van de werkzaamheden, die ieder jaar schijnen toe te nemen.

De Commissie adviseerde den C.W. van der Hoogt-prijs voor 1933 toe te kennen aan het werk ‘Dichters der contra-Reformatie’ door Anton van Duinkerken.

De Commissie wenschte met deze voordracht niet alleen haar waardeering uit te spreken voor de ernstige studie waarmede de jonge schrijver een bloemlezing heeft samengesteld van katholieke dichtkunst uit de 16^e en 17^e eeuw, zij wenschte in de eerste plaats de aandacht te vestigen op de uitnemend geschreven inleiding die de samensteller aan zijn bloemlezing deed voorafgaan. Hij ondernam een schets te leveren van het katholiek gemoed in Noord- en Zuid-Nederland gedurende de eeuwen van Lutherie en Calvinisme. ‘Hij verkent’ - aldus het aan het Bestuur der Maatschappij uitgebrachte advies - ‘de algemeene richting aangevend waarin de strijdende geloofsovertuiging zich voortbewoog, als het ware den loop eener ondergrondsche rivier; hij neemt, om bij deze vergelijking te blijven, telkens een steekproef, wanneer deze overtuiging een dichter voortbracht wiens werk naast geschiedkundig belang ook thans nog poëtische waarde bezit. Zoo geeft de inleiding een geleidelijk verschuivend beeld, eerst van het verwoed verweer van eenige hun persoonlijkheid inzettende rederijkers, vervolgens van de theologische barok der allegorische emblemata-poëzie, voorts van de bekeerlingen, de moralisten, ten slotte, in het begin der 18^e eeuw, de rustige ontroeringen van met gods-gevoel samensmeltende landschapsbespiegelingen. Wij varen er wel bij, dat de schrijver het begrip contra-Reformatie zooveel breeder heeft opgevat dan gebruikelijk is te doen. Vooral omdat zijn overzicht telkens onderbroken wordt door beschouwingen omtrent de persoonlijkheden der afzonderlijke dichters wier werk hij in de bloemlezing opneemt. Hij is, door zijn taak zoo ruim te nemen, in de gelegenheid zoowel Anna Bijns voor ons te schetsen als den reeds tot een geheel andere wereld behoorenden Jan Baptist Wellekens. Zoowel bij het overzicht als

[p. 132]

bij de karakteristieken is men vaak geneigd van meening met den inleider te verschillen. Hij legt zeer juist nadruk op maatschappelijke oorzaken die Luther's hervorming te stade kwamen, een hervorming die, als zuiver theologisch geschil, de massa niet zoo snel in beweging zou hebben gebracht; maar hij brengt minder naar voren, dat bij het voortbestaan eener katholieke cultuur in het Zuiden de wapens van Parma en Spinola een hard woord hebben meegesproken. Het prachtige gedicht van Bertelmeus Boeckx, Christus als jager bezingend, is alleen gelijk de inleider wil zijn tijd zoo ver vooruit, wanneer het vóór 1585 geschreven werd. Maar Boeckx werd zeer oud, hij was nog in 1611 deken van de Kamer te Lier, hij heeft zijn gedichten nimmer gebundeld uitgegeven, en zonder meer kan men dus evengoed een veel later datum voor het gedicht aannemen. Zuiver aesthetisch gesproken is het schoonste wat het Zuiden heeft opgeleverd, tusschen Anna Bijns en Michiel de Swaen, de vertalingen in voortreffelijke Nederlandsche poëzie die Justus de Harduyn naar het Latijn maakte van den Jesuiet Pater Herman Hugo, den aalmoezenier van Spinola. Drie kwart van het werk van Justus de Harduyn bestaat uit vertalingen, behalve naar het Latijn van den zoojuist genoemden Jesuiet, naar de Fransche dichters van de Pleiade. Hoe de inleider bij dezen geletterden dichter kan spreken vān een ‘schat van argeloosheid’ en van een ‘miraculeuzen eenvoud’, zij op rekening gesteld van de deugd der hartstocht die zijn betoog van aanvang tot einde bezielt.

Wat het Noorden betreft, hier geldt schrijvers aandachtige bewondering natuurlijk, in de eerste plaats den bekeerling Vondel. Het getuigt reeds van bijzonder talent over den nu bij uitstek beschreven dichter zoo boeiend te weten te schrijven. Ook hier kan men anders denken, en, met verwijzingen naar zelfs recente dichters en schilders, zich afvragen, of bekeeringen dikwijls meer dan een persoonlijk heil voor den betrokken kunstenaar hebben afgeworpen.

De Vondel van Palamedes en Geuzenvesper is, behalve in sommige aangrijpende familiegedichten, eerst weer verneembaar in Adam in Ballingschap. Vondel is zulk een zware top in onze literatuur, dat men betreurt, dat figuren meer aan de basis, zooals Coornhert of Spieghel bijvoorbeeld, niet dezelfde geweldige structuur vertoonen om die verheven vracht te schragen. Hij is een samenstelling uit al de elementen van het Nederlandsch gemoed, maar die samenstelling vertoont een zekere omgekeerdheid. Het is of Vondel's lange leven, vergeleken met de Gouden Eeuw waarin hij oprijst, bestaat uit een twaalfjarigen oorlog en een tachtigjarig bestand. Deze andere blik op Vondel wordt alleen hierom even aangeduid, om onomwonden bewondering aan den dag te leggen voor de keuze door den van geheel verschillend standpunt uitgaanden bloemlezer uit Vondel's devote dichtkunst gedaan. Het is waarlijk geen geringe verdienste zulk een

[p. 133]

groot geheel als Vondel, als deel van een geheel, onverkleind weer te geven. Niet minder verdienstelijk is het, uit het onbelangwekkend oeuvre van figuren als Plemp en Van Sambeek, niettemin nog gedichten op te diepen, die het even tegen Luyken en Poot kunnen uithouden.

De Commissie beschouwt deze bloemlezing als een wezenlijke verrijking onzer literatuur, zij beschouwt de inleiding als een waardevolle bijdrage tot haar geschiedenis. Zij verheugt zich in het bijzonder dat Anton van Duinkerken de samensteller ervan is, die immers als dichter en als essayist tusschen onze jonge letterkundigen terecht een eerste plaats inneemt. Zij vermeldt dit met nadruk, om niet den schijn te wekken, den bloemlezer ten koste van den oorspronkelijken dichter te willen aanmoedigen. Gelukkig zou zij daar ook weinig succes mee hebben, want de beste gedichten die Anton van Duinkerken naar haar weten tot nu gemaakt heeft, met hart en ziel geschreven liederen uit zijn Brabantsch geboorteland, bieden waarborg dat hij het bloed stelt boven de wetenschap. Een man, die de matrozen opmerkt in de haven van Antwerpen en in staat is tot den van hartstocht dansenden groet:

Mannen der transatlantikers, mijn broeders, mijn bloed

heeft heimwee naar zee

Zoo dikwijls ik u ontmoet, op de ka, voor het

estaminet ‘Bombay’,

een man die taal ter beschikking heeft, zoo schilderend van bewogenheid, zoo ruim van rythme, zoo iemand kan men gerust aan het werk zien in een zaal met oude boeken. Hij werkt er geen minuut langer dan voor hem en voor ons vruchtdragend is.’