Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1878

[p. 95]

III. De groote school te Leiden in 1535 onder den rector Christiaan de Kelnare van Winoxbergen,
door Jhr. W.I.C. Rammelman Elsevier.

De zorg voor de scholen en het aanstellen der schoolmeesters in Holland was eertijds een recht onzer graven. In 1357 verkreeg Leiden dat recht voor zich zelve; terwijl Hertog Albrecht van Beijeren in 1358 eene geschikte plaats afstond tot verbetering en vergrooting der Leidsche school. Hierdoor verkreeg Leiden een monopolie en weerde van toen af elke andere concurrentie tot het houden van scholen. Haar school, de groote school genaamd, was de eenige die recht van bestaan had. Die toestand werd echter onhoudbaar sedert het begin der XVI^e eeuw, en wel tengevolge van het beperkt onderwijs. Om de groote school voor ondergang te behoeden was Leiden ge noodzaakt vergunning te geven tot het houden van bijscholen (particuliere scholen), waar de kinderen, volgens het oordeel der ouders, beter en meer leerden. Die vergunning werd echter gegeven onder voorwaarde dat de kinderen, op de bijscholen gaande, het schoolgeld ook voor de groote school moesten betalen, opdat de Rector in zijne inkomsten niet verkort zoude worden.

[p. 96]

In dien toestand werd op den 11 Augustus 1535 door de Vroedschap voor één jaar tot Rector der groote school aangesteld Christiaan Kelnare, geboren te Wynoxbergen (die reeds in Mei werkzaam geweest was) op een jaarlijksch inkomen van 14 pd. vlaamsch of 84 gl., onder voorwaarde dat hij al zijne ontvangsten in geschrifte moest stellen en daaruit mr. Heynrich, zijn submonitor, betalen (48 gl.); het ontbrekende zou echter door de stad vergoed worden; ‘doch bleef er over, dat zou tot zijne profyte wezen, opdat hij te beter zijne diligencie ende naersticheyt tot de jongens en kinderen doen zou;’ voorts zou hij mogen gebruiken het huis ende erve staande naast de school, door de stad gekocht, en aldaar eenige jongens en comensalen houden.

Er is in het Leidsch archief (onder de kwitantiën der Thesauriers Rekeningen) eene rekening voorhanden die Christiaan de Kelnare den Burgemeesters heeft overgeleverd, loopende van 12 Mei 1535 tot 15 Mei 1536, betreffende zijne ontvangsten als Rector der Groote School.

Die rekening is per kwartaal ingericht, en daaruit leert men het aantal kinderen kennen die de Groote School bezocht hebben. Zij begint aldus:

Het eerste kwartier jaars zijn ter schole geweest 84 kinderen, waaronder 14 pauperes, daar niet af gekomen is. Hiervan zijn 21 kinderen leerende gramaticalia, dewelke schuldig zijn 't stuk 4 st(uivers) achtervolgens d'ordonnantie der voorsz. stede daarvan gemaakt, facit	4 R. gl. 4 st.
Idem 49 andere kinderen leerende hun klein boekskens elk 3 st., facit	7 R. gl. 7 st.
Ontvangen uit de kerken van onzer Vrouwen misse alle week een dubbelde stuiver, facit	1 R. gl. 6 st.

[p. 97]

Ontvangen van dat Kruislof voor een vierendeel jaars	12 st.
Totaal	13 R. gl. 9 st.
Hiervan betaald mr. Heynrick	12 R. gl.
Rest	1 R. gl. 9 st.
In het 2^e kwartaal zijn ter schoole geweest 103 kinderen, waaronder 18 pauperes, 32 kinderen leerende gramaticalia elk 4 st. facit	6 R. gl. 8 st.
53 kinderen leerende hun klein boeksken elk 3 st. facit	7 R. gl. 19 st.
Ontvangen van onzer Vrouwen misse, van elk vierendeel jaars	1 R. gl. 6 st.
Ontvangen van dat Kruislof	12 st.
Totaal	16 R. gl. 5 st.
Betaald mr. Heynrick	12 R. gl.
Rest	4 R. gl. 5 st.
In het 3^e kwartaal 75 kinderen, waaronder 13 pauperes.
17 kinderen leerende hun gramaticalia, het stuk 4 st., facit	3 R. gl. 8 st.
45 kinderen, leerende hun klein boeksken, elk 3 st. facit	6 R. gl. 15 st.
Ontvangen in dit kwartaal van 19 kinderen die ik te huis geleerd heb, elk 6 st. oertgen, facit	5 R. gl. 19 st.
Ontvangen van onzer Vrouwen misse	1 R. gl. 6 st.
Ontvangen van Sinte Seveersgilde 4 st., Sinte Nycasiusgilde 6 st. en van Sinte Se-bastiaansgilde 6 st., facit tsamen	16 st.
Totaal	18 R. gl. 16 st.
Hiervan betaald mr. Heynrick	12 R. gl.
Rest	4 R. gl. 16 st.
	7

[p. 98]

In het 4^e kwartaal zijn ter school geweest 60 kinderen, waaronder zijn 5 pauperes.
21 kinderen leerende gramaticalia, elk 4 st. facit	4 R. gl. 4 st.
34 kinderen leerende het klein boeksken, elk 3 st. facit	5 R. gl. 2 st.
Ontvangen voor de Vrouwe misse	1 R. gl. 6 st.
Ontvangen voor Kruislof	12 st.
Ontvangen van St. Jorisgilde	4 st.
Noch in het geheele jaar ontvangen, komende van de bruiloften, hetwelk ik stelle ter discretie van mijne Heeren van de Gerechte	15 st.
Totaal	12 R. gl. 3 st.
Hiervan betaald mr. Heynrick	12 R. gl.
Rest	3 st.

Aangaande de bijscholen is niets ontvangen; want die ordonnantie houdt van de kinderen, die latijn zouden leeren, dat die geven zouden een Keizersgulden, en hebbe in het visiteeren met mr. Henrick niemand gevonden latijn leerende nadat die voorz. ordonnantie gedaan is geweest.

Aangaande dat alle kinderen leerende latijn, geven zouden alle vierendeel jaars tot schoolgeld 4 st., daar en heeft en maar vier zulx betaald, en die vrienden en hebbens niet willen geven, en zoude ook niet profijtelijk geweest hebben en souden die kinderen te huis gehouden hebben. Aldus stelle ik dit tot discretie van mijne Heeren.

(get.) CHRISTIAAN KELNARE, van Winnoxsberghe.