Indische Letteren. Jaargang 34

[p. 42]

Rumphius en de stok
In memoriam Patty Scholten (1946-2019)
Peter van Zonneveld

Op vrijdag 22 maart 2919 is Patty Klein begraven. Als dichteres was ze in onze Werkgroep bekend als Patty Scholten, maar onder haar eigen naam schreef ze meer dan vijftig jaar teksten van stripverhalen. Leuk, lief, hartelijk, spontaan, humoristisch, en met een overweldigende creativiteit. In de wereld van het stripverhaal werd ze geëerd als grande dame. Haar literaire werk - ze schreef bij voorkeur sonnetten - getuigt van een grote vormvastheid. Met haar bolle gezicht en haar blonde krullen deed ze me vooral denken aan tante Pollewop, de echtgenote van Pa Pinkelman. Die smeerde ook graag broodjes, net als zij.

Het moet ruim twintig jaar geleden zijn dat ze me opbelde met het verzoek of ik haar gedichten wilde lezen. Ze had een bundel samengesteld over Rumphius, de blinde ziener van Ambon, die in de zeventiende eeuw de flora en fauna van de Molukken op voorbeeldige wijze in kaart had gebracht. Ik kende haar naam nog niet en was verrast toen ik die gedichten onder ogen kreeg. Daarom nam ik ze mee naar de oude Rob Nieuwenhuys, de nestor van de Indische literatuur. Hij las er een paar, keek me aan en zei: ‘Godverdomme, dát is poëzie!’ Kort daarna is hij overleden. Patty straalde toen ik haar liet weten wat hij ervan vond.

In 2000 verscheen haar bundel Een tuil zeeanemonen, met gedichten over het leven van Rumphius, over de dieren en planten die hij beschreef, en over haar eigen reis naar de Molukken. Hij vormt voor mij een hoogtepunt in de Indische poëzie. Dat leven van Rumphius ging, zoals bekend, niet over rozen: hij werd blind, hij verloor zijn vrouw Susanna bij een aardbeving, zijn geschriften en tekeningen gingen verloren, maar gelukkig waren er kopieën gemaakt. Een van de meest indringende verzen is ‘Flos Susannae’:

De mooiste vlinder is de orchidee.
En deze vlinder, in de vlucht gevangen,
voorgoed aan blad en stengel opgehangen,
is hagelwit; de vleugels van een fee.

[p. 43]

 

Of beter nog, een witte negligé,

 

wijd golvend en de rand omzoomd met lange

 

frivole franje, teken van verlangen

 

naar wild en nachtelijk plezier voor twee.

 

 

 

Alleen de bijen komen snoepen, overdag.

 

En Rumphius maakt, voor zijn Kruiden-boeken

 

van haar bedeesde schoonheid een verslag.

 

 

 

Zijn pas gestorven vrouw was ooit de vinder

 

en wees hem deze bloem bij 't planten zoeken.

 

Hij noemt de bloem Susanna, naar zijn vlinder.

Dankzij deze gedichten zijn we bevriend geraakt. We waren beiden op Ambon en Saparua geweest, en hadden daar allebei van de wereld boven en onder water genoten. Uit een expeditie van 1990 was gebleken, dat bijna alles wat Rumphius beschreven had, op de Molukken nog was terug te vinden. Ik nodigde haar uit om op bijeenkomsten van onze Werkgroep uit haar werk voor te dragen, zoals op het aan Rob Nieuwenhuys gewijde symposium op Bronbeek in 2000 en op de speciaal aan Rumphius gewijde lezingenmiddag, die in 2006 in Leiden werd gehouden.

Patty Scholten. Foto: Peter van Zonneveld, 2012.

Geleidelijk aan kwam ik erachter dat zij niet alleen talloze mooie, leuke, hilarische gedichten over planten en dieren en andere onderwerpen heeft gemaakt, maar dat zij als tekstschrijver in de wereld van het stripverhaal bepaald geen onbekende was. Nog in februari van dit jaar werd ze benoemd tot ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

De laatste tijd was haar gezondheid sterk achteruitgegaan. In 2018 werd ze getroffen door een ernstige hersenbe-

[p. 44]

schadiging, waardoor ze nauwelijks kon praten. Toen ik haar vorige zomer in het ziekenhuis bezocht, glimlachte ze van herkenning, maar spreken kon ze niet. Tot ik de naam ‘Rumphius’ noemde. Tot mijn grote verrassing zei ze die opeens na. Vervolgens kwam ze in een verpleeghuis terecht. Er waren positieve momenten, maar ook aanvallen van woede en verdriet, omdat ze zo gehandicapt was. In die zin werd de dood op 15 maart een verlossing.

In de Hervormde kerk van Renkum werden getuigenissen van dierbaren voorgelezen, afgewisseld met haar favoriete muziek. De dichter Jos van Hest droeg een van haar verzen voor. Op haar kist lagen niet alleen bloemen, maar ook schelpen. Van Ambon? Ze werd ter aarde besteld op de natuurbegraafplaats Heidepol bij Arnhem. Terwijl de kist langzaam omlaag zakte, moest ik opeens denken aan een van de gedichten uit haar Rumphiusbundel. Het heet ‘De stok’ en het gaat over een eendenhoeder die in de sawa staat, met een hoed op. Urenlang houdt hij zijn eenden in de gaten.

En moet hij weg, dan plant hij eerst zijn stok
in 't nat. De eenden zwemmen er omheen,
en doen alsof hun herder nooit vertrok.

Een knuffellapje tegen het gemis.
Ik denk aan Rumphius, al eeuwen heen
en ik zwem rond zijn stok, of hij het is.

Patty Scholten ligt in haar graf, maar haar werk blijft overeind als een stok waar je omheen kunt zwemmen, een maatstaf, een ijkpunt voor wie van sonnetten houdt, en een dierbare herinnering.