|
| |
| |
| |
De Amerikaanse correspondentie
Brieven van Rogier Boon en Tjalie Robinson
Florine Koning
Tijdens het schrijven van het boek over de Pasar Malam van Tong-Tong kon ik gebruik maken van privécorrespondentie van Rogier Boon. Daaronder bevindt zich een briefwisseling tussen Rogier Boon en zijn vader Tjalie Robinson (pseudoniem van Jan Boon). Rogier noemde het zijn ‘Amerikaanse correspondentie’. In vijf stofmappen bewaarde hij de doorslagen van de brieven die hij Tjalie Robinson stuurde alsmede de antwoorden die hij ontving, uit de jaren 1963-1966. In die periode verbleef Tjalie, de hoofdredacteur van het Indische tijdschrift Tong-Tong en mede-initiatiefnemer van de Pasar Malam Tong-Tong (later Pasar Malam Besar) in Den Haag, met zijn gezin in Amerika. De correspondentie bevat ook enkele brieven van Rogier Boon aan Ivonne Niggebrugge en Lilian Ducelle (respectievelijk de tweede en derde echtgenote van Tjalie Robinson).
Rogier Boons ‘Amerikaanse correspondentie’ vormt een unieke bron voor de geschiedenis van de Pasar Malam Besar, de huidige Tong Tong Fair, en het blad Tong-Tong, tegenwoordig Moesson. De Pasar Malam Besar wordt in die tijd door het tijdschrift georganiseerd. De brieven vertellen over de gang van zaken op het kantoor van Tong-Tong en over de voorbereidingen voor de Pasar Malam Tong-Tong. We lezen hoe Rogier Boon en zijn vrouw Ellen Derksen het tijdschrift draaiende houden en hoe het tweetal jaarlijks vol overgave de Pasar Malam Tong-Tong organiseert. De voorbereidingen voor de al maar groeiende Indische happening leggen steeds meer beslag op hun tijd. In zijn brieven beschrijft Rogier de sfeer en de dagelijkse beslommeringen op kantoor op vaak komische wijze. De medewerkers van het tijdschrift komen in zijn brieven tot leven; de lezer maakt kennis met ‘Teng’, ‘Pop’, ‘Haas’, ‘Teertje’, ‘Cat’ en anderen.
De correspondentie van Rogier en Tjalie maakt duidelijk hoezeer het tijdschrift en de Pasar Malam Tong-Tong vervlochten zijn. In 1965 geraakt Tong-Tong in de problemen. De groei lijkt uit het blad te zijn en in 1965, wanneer Tjalie gaat schrijven over het moderne Indonesië, kalft het abonneebestand in rap tempo af. Terwijl de
| |
| |
betrekkingen tussen Nederland en Indonesië normaliseren en Nederlandse kranten en tijdschriften weer in Indonesië verkocht mogen worden, blijft Tong-Tong, als enig Nederlands tijdschrift, verboden. Tjalie hoopt dat de Pasar Malam zijn tijdschrift financieel kan bijstaan, maar dat blijkt niet zo. Uiteindelijk gaan het tijdschrift en de Pasar Malam in 1967 uit elkaar, omdat Tjalie vreest dat een onrendabele Pasar Malam zijn noodlijdende blad ten onder zal brengen. De organisatie van de Pasar Malam wordt ondergebracht in Stichting Tong-Tong.
| |
Een klein verhaal
De volgende citaten vertellen een klein verhaal rond de zesde en zevende Pasar Malam Tong-Tong, respectievelijk van 26 tot en met 28 juni 1964 en van 30 juni tot en met 3 juli 1965, en het tijdschrift Tong-Tong. Ter voorbereiding van de Pasar Malam bezoeken Rogier en zijn vrouw Ellen de American Food & Agriculture Tentoonstelling in de RAI, op de dag dat Kennedy wordt vermoord. Rogier is verrukt van de luxe waarmee de beurs is omgeven.
| |
25 november 1963, Rogier aan Tjalie
We hebben wel veel leuke ideeën opgedaan wat standbouw betreft. Ook is er een ding wat eventueel het volgende jaar erg rame [druk] kan worden dat zij hadden. Ze hadden nl een stand waar de jeugd zelf mocht koken met allerlei speciaal voor de jeugd verpakte materialen zoals meel enz. En daarna kon men dan proeven wat de lui hadden gebrouwen. Om je rot te lachen gewoon die misvormde scheve taartjes enz. enz. Maar jullie kennen de rakoes blanda [Hollandse inhaligheid] natuurlijk nog wel om er zeker van te zijn dat het daar zwart was van de mensen om deze producten zomaar voor noppes op te vreten. Ze stonden er gewoon voor in de rij! Nou ja overal waar maar een gratis graantje kon meegepikt worden stonden lange rijen. Bijvoorbeeld de stand waar die lui het publiek de Am. Kip laten proeven. Je kon daar dan een kleine kippepoot meepikken, lekker gebakken en gefinished in een of andere relish. Wat ook bijv. een verduveld leuke stand kan worden, zij hadden dat ook, dat is een zogenaamde Bar-B-Q stand. Ze hadden daar een soort van coral gebouwd met ruw-houten omheining en daarin gewone lange ruwhouten tafels met lange ruwe banken en stukken boomstam. En daar werd in een hoek van dit ‘restaurant’ boven een
| |
| |
grote bak met arang [houtskool] ge-bar-b-qued. [...] Dit kunnen we volgend jaar eigenlijk ook zelf doen. [...] Wat erg lollig is was dat die Yanks veel met ronde stands werkten. Dat moeten we eigenlijk ook meer doen. Maar dat kan je eigenlijk alleen als je van te voren een plattegrond ontwerpt en de klanten kunnen gewoon een door jou ontworpen en geplaatst hokje kopen.
De druk op de voorbereidingen van de Pasar Malam hebben niet alleen te maken met praktische zaken. Ook de financiële situatie van het tijdschrift Tong-Tong wordt aan het succes van de Pasar gekoppeld.
| |
8 mei 1964, Rogier aan Tjalie.
Hij [Cat] zit ons vreselijk achter de broek aan om de Pasar Malam maar goed te laten slagen. (Verleden jaar bracht de Pasar Malam een 15 mille op). Maar doordat we begonnen met een verlies van 8 mille bleef er alleen maar 7 mille over. Maar hij zegt ons de hele tijd dat de PM een financieel succes MOET worden omdat hij dat kreng al voor 15 mille op de jaarbegroting heeft staan. En als we dat bedrag niet halen dan kloppen zijn boeken aan het eind v/h jaar dus niet meer en staan we met een verlies. [...]
Vanuit Amerika leeft Tjalie mee. Samen met Rogier importeert hij vruchtensappen. Ze komen pas drie dagen voor de Pasar Malam Tong-Tong in Nederland aan, ongemengd.
| |
23 juni 1964, Rogier aan Tjalie
Ik heb nu nog 3 dagen de tijd om de boel te mengen. MET DE HAND!! Want er is geen enkele bottelarij die op het ogenblik tijd heeft hiervoor! We hebben toevallig JUIST DIT JAAR een vrij mooie zomer. [...] Gelukkig bestaat er nog een vent als Tonnie Knuivers. Vanaf vanavond ga ik bij hem van zijn deegmachines gebruik maken. Om die syrup met glucose te mengen. Ik loop nu al op mijn wenkbrauwen en kan die 90 gallon niet meer met de hand mengen. De PM is tot nu toe vrij aardig gegaan en daarom denk ik maar dat dit dan ook nog wel zal gaan. [...] Wel luitjes dit is alles. Solong en duim voor ons dat de PM een succes wordt. Anders is alles ‘voor niets’ geweest...
Voordat Rogier zijn brief van 23 juni op die manier besluit, had hij zich beklaagd over de medewerking van de Tong-Tong medewerkers. Ellen en hij hebben het gevoel er alleen voor te staan.
| |
| |
| |
23 juni 1964, Rogier aan Tjalie
We hebben het op het ogenblik zo druk met de PM dat er van schrijven of zelfs maar beantwoorden van brieven weinig komt. [...] Op het ogenblik zijn Ellen en ik bij wijze van spreken dag en nacht in touw voor die verd. PM. [...] Een ding weten Ellen en ik wel hoor. De eerstvolgende PM maken we voor eigen zak. Dit zaakje is vrij aardig verlopen dit jaar TOT NU TOE maar we doen dan ook alles zelf. Van TT geen pintje medewerking.
De situatie tijdens de Pasar Malam blijkt niet anders te zijn geweest.
| |
8 juli 1964, Rogier aan Tjalie.
[...] Jullie kunnen begrijpen dat Ellen en ik niet direct prettige herinneringen hebben aan deze Pasar Malam. We hebben werkelijk vanaf het begin tot aan het eind alles ZELF en in ONS EENTJE gedaan en de rest van TT gaat vroeg naar huis en kruipt lekker vroeg onder de wol. En je krijgt tot nu toe nog steeds maar dingen te horen dat dit of dat nou niet direct smooth is verlopen. Of dat we af en toe met geld smeten ... Well dat was dan de Pasar Malam. Ik hoop dat de volgende als die tenminste door gaat een groter succes wordt maar dan moeten we echte capabele mensen hebben anders is het niets.
Twee weken later reageert Tjalie op Rogiers suggestie de Pasar en Tong-Tong los te koppelen.
| |
24 juli 1964, Tjalie aan Rogier
Wat je idee betreft van het organiseren van de P.M. zelf. Denk erom, dat je veel meer aan Tong-Tong vastzit dan je wel beseft: het gebruik van alle publiciteit in TT wordt natuurlijk een betaalde geschiedenis als het niet meer door TT zelf gedaan wordt. Alle oproepen, berichten, enz. Ook zal je, als je de naam Tong-Tong gebruikt, hierdoor toch in een scheve positie raken [...].
Na een bezoek aan Indonesië in 1965 reist Tjalie via Nederland naar Amerika. Na twee Pasars te hebben gemist is hij aanwezig op de zevende Pasar Malam. Tjalie is een maand in Nederland en er wordt gesproken over het uitgeven van boeken in een Moesson-reeks en over de Pasar. Rogier doet verslag aan Tjalie's echtgenote die in Amerika is gebleven.
| |
| |
| |
25 juli 1965, Rogier aan Lilian Ducelle
Het is werkelijk een hectic month geweest met hem hier over de vloer. Veel verschrikkelijker als in maart j.l.! Die kerel zit zo verschrikkelijk vol ideeën en plannen dat hij ze allemaal tegelijk wil realiseren. En het vervelende is dat hij met sommige dingen als een blad in de wind omdraait. Bijv. in maart was hij vol over die Moesson-reeks. Toen wilde hij liefst elke maand met een nieuwe titel verschijnen. Ellen en ik wezen hem op de komende PM en dat we daar teveel werk aan zouden hebben om werkelijk helemaal achter dat boekenplan te zitten. Toen zei [Tjalie]: ‘Dan moeten we de PM maar opdoeken!’ Ellen en ik schreeuwden meteen ‘Neen’, dan zoeken we desnoods financiers en doen we het op eigen houtje. (Dat vond de Ouwe dan toch ook weer te gortig.)
Nu heeft hij de PM gezien in de Houtrust, heeft met eigen ogen gezien wat voor een enorm succes dat IS, en dat we er werkelijk mee door moeten gaan en de Oude Heer is nu helemaal PM-minded.
Tong-Tong gaat in 1965 lezers verliezen als gevolg van Tjalies artikelen over Indonesië. Rogier schrijft zijn vader hoe een medewerker van de ambassade, Wijarto, over Tong-Tong denkt.
| |
9 juni 1965, Rogier aan Tjalie
Ik snap dus werkelijk de Tong-Tong en Tjalie niet wat hij wil bereiken met zijn Tong-Tong-artikelen, zei Wijarto keer op keer. Indonesia is zo veranderd, de Indonesiër is zo veranderd dat er alleen maar rotzooi komt als er werkelijk grote groepen Indo's zou komen. Al die verhaaltjes in Tong-Tong over baboes en djongos [bediende] bijv. waarvoor moeten die in Tong-Tong staan. Bij ons tegenwoordig bestaat dat verschil niet meer. Iedereen is saudara [familie] van mekaar en dat verschil wat jullie maakten tussen hoog en laag is er niet meer. De verhaaltjes in Tong-Tong erover storen ons heel erg daardoor. En die verhalen over het KNIL ook.
Inmiddels heeft Tong-Tong enige tienduizenden guldens schuld aan de drukker en dreigt faillissement. Vanuit Amerika probeert Tjalie de ondergang van zijn tijdschrift af te wenden. In brieven aan zijn zoon en schoondochter wijst Tjalie erop dat hij niet voor niets in 1962 een Tong-Tong Handelsmaatschappij heeft opgericht.
| |
| |
| |
8 januari 1966, Tjalie aan Rogier
Bladen met 20.000 abonnees zijn niet eens leefbaar! Daarom heb ik er een n.v. Publiciteits en Handel Mij van gemaakt.
De Amerikaanse correspondentie.
Tjalie is ervan overtuigd dat de Pasar Malam een groot succes moet kunnen zijn waardoor zijn blad kan worden gesteund.
| |
14 maart 1966, Tjalie aan Rogier
[...] Ik blijf b.v. per sé geloven in grotere kansen voor diverse Aziatische marktproducten op de Europese markt als de Aziatische landen er ooit toe zouden komen een ‘show case’, een markt-plaza, te openen in Europa. Juist nu er zo'n hoogconjunctuur is in Europa zal een Aziatische ‘pasar’ het góed móeten doen: onze tongtong pasar malam. [...] Als Tivoli in Kopenhagen het doen kan, zal een Aziatische Tivoli in Holland (overdekt) het ook móeten doen (en beter nog) met Japanse, Chinese, Indonesische, Burmese, Indiase, enz. enz. paviljoens [...].
Uiteindelijk besluit Tjalie Robinson medio 1966 terug te keren naar Nederland om zich weer volledig met zijn Tong-Tong bezig te houden. Aanvankelijk wil hij de Pasar Malam Tong-Tong zelf organiseren maar drie maanden voor aanvang van de Pasar Malam van 1966 (van 22 tot en met 25 juni) vraagt hij toch zijn zoon Rogier en schoondochter Ellen dat weer te doen. Een jaar later gaan Tong-Tong en de Pasar Malam Tong-Tong uit elkaar en gaan Rogier en Ellen het evenement zelf organiseren. Hiermee eindigt de tijd dat het tijdschrift de Pasar Malam organiseerde. De organisatie van de Pasar wordt ondergebracht in de Stichting Tong-Tong.
| |
Bibliografie
Koning, Florine, De Pasar Malam an Tong Tong. Een Indische onderneming. Den Haag, 2009
|
|
Auteursrechtelijk beschermd