Indische Letteren. Jaargang 14

[p. 170]

Rob Nieuwenhuys in 1998 (foto: Sander Nieuwenhuys).

[p. 171]

In memoriam Rob Nieuwenhuys (1908-1999)
Peter van Zonneveld

Rob Nieuwenhuys, de nestor van onze Werkgroep, is op zondag 7 november, kort na middernacht, overleden. Hij is 91 jaar geworden. Vorige zomer werd in onze kring zijn negentigste verjaardag gevierd. Dat was, zo weten we nu, het officiële afscheid van de Indische letteren. Velen zullen dat ook toen zo hebben gevoeld. We boden hem een boek aan, Met andere ogen, waarin dertig vrienden iets over zijn fotoboeken hadden geschreven. Enkelen lazen hun bijdrage voor. Rob zat op de eerste rij, en gaf zo nu en dan onbekommerd commentaar. Zelf voerde hij ook nog het woord, en aan het eind van de feestelijke receptie stond hij op het podium krontjong-liedjes mee te zingen met de zangeres.

Met de dood van Rob Nieuwenhuys is ons een groot kenner van de Indische cultuur ontvallen. Hij liet een indrukwekkend oeuvre na, waarin zijn Oost-Indische Spiegel een bijzondere plaats inneemt. Als schrijver van een enorm aantal artikelen en essays, een roman, een studie over Multatuli en zijn eigen oorlogsherinneringen, als editeur van vele bloemlezingen en tekstuitgaven, heeft hij als geen ander bijgedragen aan onze kennis van de Indische literatuur. Zelf was hij het meest gesteld op zijn fotoboeken, waarin de sfeer van tempo doeloe in woord en beeld op onnavolgbare wijze is vastgelegd.

Op 14 februari 1985 gingen Reggie Baay en ik bij Rob op bezoek. Hij vroeg onze hulp bij de herziening van zijn Oost-Indische Spiegel. Op zijn gezellige studeerkamer is die middag het plan voor de oprichting van onze Werkgroep geboren. De eerste jaren was Rob bijzonder actief. Na zijn tachtigste verjaardag, die gevierd werd in het Rijksmuseum voor Volkenkunde, nam hij wat meer afstand, maar hij bleef onze verrichtingen nauwgezet en kritisch volgen. We konden altijd een beroep op hem doen.

Hoevelen heeft hij ook nadien nog geholpen met hun scriptie, hun artikel, hun boek over het oude Indië? Rob Nieuwenhuys wás Indië. Hij was de vader, de grootvader, van een enorme Indische familie van zowel totoks als Indo's, van eerste, tweede en derde generatie. Een verzoener van tegenstellingen, ook al was hij bepaald geen kampioen

[p. 172]

van de gulden middenweg. Zowel Rudy Kousbroek als Jeroen Brouwers leverden een bijdrage aan Met andere ogen, met voorop die prachtige foto van zijn kleinzoon Sander, van een lachende Rob, heel huiselijk met zijn sarong aan. Zo moet hij ons maar bijblijven.

Rob Nieuwenhuys was een anarchist. Hij had een hekel aan autoriteit, aan voetnoten, aan uiterlijk vertoon, aan pretenties, aan mensen die hem wilden gebruiken voor hun eigen doeleinden. Hij had een messcherp gevoel voor kwaliteit, voor authenticiteit. Met Rob kon je praten als met een gelijke, ook al had hij je grootvader kunnen zijn. Hij heeft altijd iets jeugdigs behouden, hij kon schaterlachen en giechelen. Hij kon heerlijk roddelen en zich soms ook heel erg opwinden, waarbij ik mezelf soms hoorde zeggen: ‘laat maar Rob, trek het je niet aan, laat maar’, als iemand die opeens ouder, wijzer en bezadigder leek dan hij. Intens kon hij genieten van mooie gedichten en lieve, aantrekkelijke vrouwen. Maar na de dood van Fried, met wie hij meer dan zestig jaar samen was geweest, had het leven voor hem veel van zijn charme verloren.

De laatste tijd was het steeds moeilijker om hem op te beuren. Hij had er gewoon geen zin meer in. Hij at niet meer, hij dronk alleen nog maar. Die grote, sterke man was uiteindelijk klein en kwetsbaar geworden. Maar zijn geest was ongebroken. Een paar dagen voordat hij stierf, heb ik nog met hem kunnen praten. Hij pakte mijn hand en zei onder andere: ‘Ik word begraven in de Haarlemmermeer’. ‘Bij Fried’, zei ik. ‘Ja, bij Fried’, zei hij, en glimlachte.

Op donderdag 11 november werd hij in kleine kring ter aarde besteld op de begraafplaats De Wilgenhof, midden in de polder. Het was een stralende herfstdag. Hij zou het schitterend hebben gevonden. Het liefst had hij daar zelf nog het woord gevoerd. Zijn eigen dood kon hem niet zoveel meer schelen, maar die begrafenis hield hem intens bezig. De tekst van het overlijdensbericht, pas na de uitvaart verstuurd, had híj opgesteld. Vier jaar geleden had hij daar van Fried afscheid moeten nemen. Nu schreef hij op die kaart dat hij bij haar wilde komen liggen: ‘Het liefste dat ik ooit bezeten heb.’

We zullen hem niet vergeten. In onze herinneringen en in zijn werk leeft hij voort. Binnenkort zullen we gelegenheid vinden om dieper in te gaan op zijn betekenis voor de Indische letteren. Zij rusten in vrede.