Indische Letteren. Jaargang 12

[p. 187]

Dit heerlijk spel voorgoed afgelast
In memoriam Han Resink
Bert Paasman

Han Resink, de laatste en belangrijkste Nederlandstalige dichter in Indonesië, is op 4 september 1997 in Jakarta overleden. Hoewel hij van gemengd Nederlands-Javaanse komaf was, dacht, voelde en leefde hij, zeker op latere leeftijd, als een Javaan. Hij stelde er geen prijs op om Indisch genoemd te worden. De term Indisch deed hem te veel aan de tempo-doeloe-, krontjong- en pasar-malamromantiek denken. Hij meende met het gedicht ‘Tempo doeloe’ hiermee voldoende afgerekend te hebben. Tegen de titel van ons tijdschrift, Indische letteren, had hij ook sterke bedenkingen. Zijns inziens moesten onderzoekers zich niet met de beperktere Indisch-Nederlandse literatuur bezighouden, maar met de ruimere Eur-Indonesische cultuur, zodat bijvoorbeeld ook Joseph Conrad en Claude Debussy tot het onderzoeksgebied zouden gaan behoren. Op die manier zou ook het koloniale verleden niet langer uitgangspunt zijn. Niettemin onderhield hij allerhartelijkste betrekkingen met Rob Nieuwenhuys en de overige redactieleden van Indische letteren.

Gertrudes Johan Resink werd op 11 oktober 1911 in Yogyakarta geboren. Zijn ouderlijk gezin had deel aan twee culturen: zijn vader vertegenwoordigde als het ware de Europees-Nederlandse cultuur en zijn moeder de Indonesisch-Javaanse. Volgens het buitengewoon informatieve interview dat Kees Snoek in Het oog in 't zeil (1987) publiceerde, werden er thuis twee talen gesproken: Nederlands en Javaans, maar geen Indisch Nederlands. Han kreeg piano- en gamalan-les, maar bleef verre van krontjong. Hij bezocht schouwburg en wayangvoorstelling, maar geen stamboel. Hij las zowel Europese literatuur, waaronder de Griekse mythologie, als de Aziatische, waaronder de Ramayana en de Mahabharata, maar geen avonturenromans met machohelden als hoofdfiguren. Zwerven en eten op straat was hem niet toegestaan. Zijn jeugd zag er kortom geheel anders uit dan de door Tjalie Robinson beschreven (en onsterfelijk gemaakte) zogenaamde Indische jeugd.

Toch heeft hij een typisch Indische scholing gehad: de lagere school met de bijbel, de christelijke mulo, de AMS en de Rechtshogeschool.

[p. 188]

Han Resink voor zijn paviljoen aan de Jalan Sutan Sjahrir (okt. 1995).

Hij werd ambtenaar bij het Binnenlands Bestuur. Door zijn gemengde afkomst ontkwam hij niet aan de Japanse internering, een periode waarover hij liever niet sprak, maar waaraan het huiveringwekkende gedicht ‘De dood in Ngawi’ herinnert. Overleven was het enige dat telde, voor gevoelens was geen plaats, ‘Eerst lang na Ngawi kon je om de doden snikken’. Ook de internering door Republikeinen heeft hij aan den lijve ervaren en ook hieraan herinnert slechts een enkel gedicht, ‘De fluitspelende kampbewaker’.

Na zijn recuperatieverlof in Nederland werd hij hoogleraar staatsrecht aan de Universiteit van Indonesië; na de Indonesische onafhankelijkheid werd zijn leeropdracht onder andere volkenrecht, conflictenrecht en moderne diplomatieke geschiedenis van Indonesië. Han Resink had voor het Indonesisch staatsburgerschap gekozen, maar stond voor sommige landgenoten nog vele jaren in de reuk van de Belanda's. Op latere leeftijd werd hij als het ware gerehabiliteerd en ontving het erelidmaatschap van het Indonesische Historisch Genootschap. Van zijn wetenschappelijke publicaties werd vooral Indonesia between the myths (1968) bekend. Zijn keuze voor het ‘warga negara’ vloeide consequent voort uit zijn positiebepaling in het interculturele tijdschrift Oriëntatie (1947-1954). Hij bleef tot 1976 in dienst van de Universitas Indonesia.

Zijn dichterschap kondigde zich tijdens zijn studententijd aan. Zijn eerstelingen verschenen in de Bataviasche studentenalmanak van 1931 en

[p. 189]

1932; op ‘Djangir’ na vond hij ze niet geschikt om opgenomen te worden in de eerste bundel Op de breuklijn (1952; 2e dr. 1956). De gedichten in de eveneens in Indië/Indonesië verschenen tijdschriften De fakkel en Oriëntatie nam hij wel op, evenals die in Nederlandse, naoorlogse tijdschriften. In zijn verzamelbundels Kreeft en steenbok (1963) en Transcultureel (1981) nam hij vrijwel uitsluitend gedichten op die al eerder in Nederlandse en Belgische tijdschriften gepubliceerd waren. De grote afstand die hij voelde tot zijn Europese lezers en critici maakte hem voorzichtig: gerenommeerde redacties, critici en bloemlezers waren voor hem een noodzakelijke toetssteen. Eén gedicht verscheen ‘op eigen kracht’ in Kreeft en steenbok: een sonnet waarin erotiek en poëtica in elkaar overvloeien:

Hert heb nog ééns met deze aap erbarmen,
wie je een lievelingsnaam uit een groot
epos gaf toen hij je dierlijke charme,
een blanke huid en donkere haren bood.
En haal, lief wild, mij nog ééns in je armen
en geef je ééns nog in je dijen bloot
en laat je mond nog ééns mijn mond verwarmen
mijn schaam zich ééns nog warmen in je schoot.

Maar neen, je kunt alleen zo bij mij zijn:
je haargolf in de slag van een kwatrijn;
je huid in de opperhuid van een sonnet;
je gang in wat lichtvoetige gedichten
en dan je blik, diep, letterlijk gebed
in het oogwit, dat elk woord stil komt omlichten.

Han Resink was bijzonder gehecht aan dit gedicht, hij vereenzelvigde zich in hoge mate met de Ramayana-figuur Hanoman. Het ging hem daarbij niet alleen om het spel met zijn eigen roepnaam. Hanoman is een albino en de Nederlandstalige dichter Resink voelde zich een albino in Indonesië. Bovendien wordt Hanoman in India soms ook als dichter en wetenschapper geëerd, twee kwaliteiten die Han Resink ook bezat. Ten slotte trekt Hanoman zich in ascese terug, zoals Han de laatste jaren van zijn leven in ascese leefde.

Na Transcultureel kwam er geen nieuwe bundel meer uit, wel afzonderlijke gedichten in onder andere De tweede ronde, De revisor, De gids, Het oog in 't zeil, Over Multatuli en The journal of the Joseph Conrad society.

In 1995 gaf hij mij toestemming om zijn ‘verzamelde gedichten’ uit te geven, in de redactie van Kreeft en steenbok, Transcultureel en van de hierboven genoemde tijdschriften. Niet eerder gepubliceerde poëzie, die in handschriftelijke vorm door de dichter aan een aantal vrienden en bekenden was geschonken, mocht er niet in opgenomen worden -

[p. 190]

later, dat wil zeggen postuum, zouden die gepubliceerd mogen worden. Een van die gedichten werd overigens in 1991 al door Piet Calis, een van Resinks ‘kunstrechters’, gepubliceerd; het beschrijft het erfhuisje (paviljoen) met het erf aan de Jalan Sutan Sjahrir in Jakarta waar de dichter lange tijd woonde en waarvan menig Nederlandse bezoeker de sfeer zal herkennen:

Het platje van mijn paviljoen ziet uit
op een Javaanse tuin: veel zand, geen gras
en vol van vruchtbomen en struikgewas
waarin zo nu en dan een vlinder fluit
en waarin ook de pukul ampat spruit
en de melati, echt een bloem van ras,
die trots de stervorm paart aan kleur van was
en dood en bruiloft met haar geuren kruidt.

Soms wordt die buitenwereld mij te veel.
Dan gaan de ramen en de deuren dicht,
de lamp gaat uit, de taperecorder aan.
Als dan het Amadeuskwartet speelt
voor mij alleen voel ik mij in het licht
van aarde's schijn een mannetje in de maan.

Dat de verzamelde gedichten ook postuum zullen verschijnen, was tenslotte de wens van de dichter: hij blokkeerde enkele malen het proces van uitgave omdat hij opzag tegen de spanning en de aandacht die zo'n publicatie met zich zou brengen. Bovendien beschouwde hij zo'n uitgave soms als onbeduidend in het grote kosmische gebeuren en sprak dan over zijn ‘ijdele versjes’.

Het is niet wel mogelijk Resinks poëzie in een kort in memoriam tot zijn recht te laten komen. Als men zijn gedichten niettemin wil karakteriseren, zou men in ieder geval moeten vaststellen dat zij een synthese vormen van twee culturen: de Europese en de Indonesische. Europees, in het bijzonder Nederlands, zijn de taal, de versvormen en de intellectuele concepten. Indonesisch, in het bijzonder Javaans en Balinees, zijn de levensbeschouwing en de thematisering van natuur en landschap, cultuur en mensen. Voor zijn lezers, voornamelijk Europeanen, voorzag hij zijn gedichten van kanttekeningen om de Indonesische belevingswereld wat toegankelijker te maken. Zijn visie op de kosmos is oosters: in de keten van de schepping en in de keten van de tijd zijn de mens en de actualiteit van zijn bestaan niet van uitzonderlijk belang. Hij formuleerde dit wereldbeeld aldus: ‘een wereldbeeld waarin [...] microen macro-kosmos, toekomst en oertijd, celdier en ster een samenhang vertonen’. De allesbezielende kracht in de kosmos is de erotiek. Han

[p. 191]

Resink heeft prachtige kosmisch-erotische poëzie geschreven, meestal serieus, soms speels of enigszins badinerend, zoals in zijn latere light verse. Een titel van Sartre variërend dichtte hij:

Wij lagen lip om lip en dij op dij,
verstrengeld in eenzelfde makelij
als molekuul en melkweg, tong aan tong
in een heelal alleen voor jou en mij.

In het bezielde heelal vindt de dichter zijn plaats op de breuklijn van aards en hemels, van zee en land, altijd in de marge, in de periferie, in de drempelwereld. Het dichterlijk ik wordt soms gesymboliseerd als zwaluw of als koraaldier, en schepsel dat deel heeft aan meer dan één element. Het streven naar het goddelijke wordt als het ware tegengewerkt door het aardse, de zwaartekracht, maar soms wordt dit evenwicht doorbroken:

Maar wordt de graviteit in mijn gevoelens lichter
dan vlerkt of vlamt een vers omhoog en word ik dichter.

Deze laatste verzen van het sonnet ‘Drempelwereld’ werden door zijn nabestaanden, de familie Ament-Resink, in de rouwadvertentie opgenomen als karakteristiek van zijn dichterschap.

Han Resink heeft altijd voorkeur gehad voor strakke versvormen, die hij overigens zo nu en dan speels doorbrak. Na het sonnet in zijn vroegere poëzie, werd het kwatrijn (meestal het zogenaamde oosterse kwatrijn met als rijmschema aaba) zijn geliefde vorm. Deze kwatrijnen waren vaak light verse en werden door sommige lezers als minder poëtisch ervaren. Toch wist Han Resink er essentiële en existentiële gedachten in uit te drukken, zoals in ‘Balisch’:

Wij bijten ons in onze maskers vast
en dansen onze levens op de tast
en niemand weet waar en wanneer en hoe
dit heerlijk spel voorgoed wordt afgelast.

Vanaf ongeveer 1995, hij was toen al 84 jaar, beoefende Han Resink een nieuw genre dat hij de naam kwintijnen gaf: gedichten van vijf verzen met als rijmschema aaaab. Bij zijn begrafenis in Jakarta las een familielid het kwintijn ‘Waiçak’ voor (dat in handschrift onder andere in mijn bezit is):

Wie een volle meimaan heeft zien opgaan
boven Borobudur, door de vulkaan
Merapi met zijn vuur vooraf gegaan,
heeft een natuurverlichting ondergaan
voor heel zijn leven.