Indische Letteren. Jaargang 9

[p. 2]

Indo-taal
Kees Groeneboer

In deze Indische Letteren wordt in een vijftal artikelen aandacht geschonken aan het fenomeen ‘Indo-taal’. ‘Indo-taal’ wordt hier gebruikt als verzamelnaam voor al die vormen van ‘Indisch-Nederlands’ die vroeger in Nederlands-Indië werden gesproken, voornamelijk - maar zeker niet alleen - door de Indo-europese bevolkingsgroep, maar die ook nu nog wel worden gebruikt in kringen van de Indische Nederlanders in Nederland. Nederlands-Indië, Indische Nederlanders en Indisch-Nederlands zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en het is opmerkelijk hoe weinig aandacht er tot nog toe aan Indo-taal is geschonken, in de taalkunde als sociaal dialect en in de letterkunde als cultuurhistorischliterair fenomeen. Pas in de laatste paar jaar wordt er enige aandacht voor gevraagd. En dat is maar gelukkig ook. Immers, zonder het vastleggen van de verschillende vormen van Indisch-Nederlands en zonder een verklarende taalkundige en sociaal-culturele beschrijving ervan, gaat een stuk Indische, Indonesische maar ook Nederlandse cultuurgeschiedenis voorgoed verloren. In de toekomst zal het hierdoor bovendien nog nauwelijks mogelijk zijn een deel van de Indisch-Nederlandse letteren goed te begrijpen.

Het artikel Bestrijding van Indisch-Nederlands: je-lâh-je-kripoet gaat onder meer in op de vraag wat we eigenlijk onder Indisch-Nederlands moeten verstaan, op de oorzaken van de veelal lage maatschappelijke waardering ervan, en op de pogingen het Indisch-Nederlands in het onderwijs te bestrijden. Vooral de vormen van Indisch-Nederlands die worden aangeduid als ‘Petjo’ moesten het ontgelden, maar bleken, ondanks alle moeite die werd gedaan om deze taalvormen door standaard-Nederlands te vervangen, onuitroeibaar.

In het tweede artikel ‘Indisch-Nederlands’ in de Indische letteren laat Joop van den Berg zien dat er in de Indische literatuur maar weinig Indisch-Nederlands voorkomt, dat er nooit een specifieke Indische literaire taal is ontstaan, en dat waar er al Indisch-Nederlands in de Indische literatuur wordt gebruikt dit meestal op een misplaatste wijze wordt gedaan

[p. 3]

die niets met het werkelijk gesproken Indisch-Nederlands heeft uit te staan.

Aan de hand van de uit 1930 stammende roman Goena-Goena van Caesar Kijdsmeir analyseert Reinier Salverda in het derde artikel de verschillende vormen van Indisch-Nederlands in het Batavia van de jaren dertig. Duidelijk wordt welke positie de verschillende varianten Indisch-Nederlands in het sociale en linguïstische spectrum van de Bataviase samenleving innamen, en welke politieke, sociaal-culturele en taalstructurele factoren het Bataviase taalgebruik bepaalden.

In het artikel Kosmopolitisch spektakel gaat Frits van den Bosch in op de taal van het vooral bij de Indo-europeanen zo populaire Stamboeltheater en van het daarmee verbonden krontjong-repertoire. Een bijdrage aldus aan de geschiedenis van het westerse volkstoneel - de ‘Opera Bangsawan’ ofwel ‘Komedie Stamboel’ - in Indië.

In de vijfde en laatste bijdrage ‘Indiaas-Engelse’ literatuur en de ‘Anglo-Indische’ literaire traditie, gaat Rupalee Verma in op de Engelstalige koloniale en post-koloniale literatuur in India en de vervreemdende paradox die dit ook thans nog oplevert. De in India [Brits-Indië] en Nederlands-Indië aan elkaar tegengestelde taal- en cultuurpolitiek verklaart waarom er wel een omvangrijke Nederlandstalige post-koloniale Indische literatuur bestaat, maar geen post-koloniale Indonesisch-Nederlandse literatuur.

Het is te hopen dat het initiatief van Indische Letteren aandacht te besteden aan ‘Indo-taal’ een vervolg zal krijgen op een wijze zoals verschillende auteurs in hun bijdragen aangeven. De Indische letteren zijn hier hoe dan ook een aangrijpingspunt voor, al was het alleen maar omdat deze de enige bron zijn van geschreven vormen van Indisch-Nederlands. Vormen echter die dan inderdaad wel op hun werkelijkheidswaarde beoordeeld zullen moeten worden door de Indo-taalsprekers van nu. Zou het overigens niet een goed idee zijn, nu het verzamelde werk van Vincent Mahieu is verschenen, hieraan een vervolg te geven door het (geannoteerd) uitgeven van het Indisch-Nederlandse literaire werk van zijn alter ego Tjalie Robinson? Als één van de weinigen heeft Tjalie Robinson immers in het Indisch-Nederlands geschreven - in elk geval het ‘Indischste van de allemaalste’ -, niet om dit belachelijk te maken, maar juist om de Indische cultuur met deze sfeertaal bij uitstek vast te leggen. Een prachtiger bron isterniet!

[p. 4]

Oost-Indisch-Hollandsch.

 

Geen taal op de wereld zoo lastig ooit was

 

als 't Hollandsch, hoort men vaak beweren.

 

Geen Fransch en geen Engelsch, geen Russisch of Spaansch.

 

zoo moeielijk om het te leeren.

 

Maar als men bedenkt hoe verbasterd zij is,

 

dan zegt men: 't Is heusch ook geen wonder.

 

Want 't zuivere Hollandsch bestaat haast niet meer,

 

Fransch, Latijn, alles vindt men er onder.

 

 

 

Vooral hier in Indie maakt men het bont.

 

't Is hier haast niet meer te herkennen.

 

Men gooit er een massa Maleisch naar doorheen.

 

'k Zal me nooit daaraan kunnen gewennen.

 

Men tjampoert de boel hier zoo raar door elkaar,

 

Je zou er haast bingoeng van worden.

 

Een kindermeid spreekt men met ‘baboe’ steeds aan,

 

en ‘piringen’ zegt men voor borden.

 

 

 

Hè, diëm toch, nonni, zegt ma tot haar kind,

 

't Is amper tijd om te gaan slapen.

 

Hier, nog 'n kwee-kweetje, dan ga je naar bed,

 

je zit al 'n half uur te gapen.

 

Hoor maar, in de tangsi daar blazen ze al

 

de taptoe, zeg ben je niet maloe?

 

Soldaten die slapen nog vroeger dan jij.

 

Het is toch warempel terlaloe.

 

 

 

Getombokte koffie daar hou ik niet van,

 

omdat ze 't met djagoeng vermengen.

 

Hé, Piet, zie ik jou ook eens weer in de soos?

 

Laat vlug maar 'n krossi hier brengen.

 

Wat drink je? Air Blanda? Ot wil je 'n pait?

 

Of 'n poetih? Betaald kan het worden.

 

Wat geeft het 'n stalitje minder of meer,

 

habis boelan komt alles in orde.

 

Een rare perkara heb ik aan de hand,

 

daar kan ik nog soesah meekrijgen.

 

Mijn langganan, die nog wat geld van me krijgt,

 

die gaat met bekendmaking dreigen.

 

Als wat je gepindjemd hebt, niet wordt betaald,

 

dan gaan die Chineesche sujetten,

 

en blanda's, ja ieder, die zaken maar doet,

 

je naam in de dagbladen zetten.

 

 

 

Neen, dan doeloe-doeloe, toen had je dat niet.

 

Wie zou daarvoor brani toen wezen.

 

Toen schreef je maar bons en je pofte maar raak,

 

je bedroog zelfs de pintere Chineezen.

 

Maar dat dreigen zal voor poera-poera wel zijn.

 

Anders piker 'k me gek om m'n schulden.

 

Och, leveranciertje heb toch kasian!

 

Je krijgt elke maand tamtoe tien gulden.

 

 

 

Maar soedah, de kapal ligt klaar in de laoet.

 

Voor tjoema, nog langer te blijven.

 

Ik ga weer terug naar de negeri koud.

 

'k Zal vader 'n soeratje schrijven,

 

dat ik het niet langer hier tahannen kan,

 

't Is sampé, 'k zal m'n barang vast zenden.

 

'k Gevoel me in Indie niet meer senang.

 

'k Ben zoo maloe voor al m'n bekenden.

 

 

 

Zoo wordt onze prachtige Hollandsche taal

 

verbasterd, voor ‘vriend’ zegt men ‘sobat.’

 

Gebaad is ‘gemandied’, 't Is waar is: ‘betoel’.

 

Medicijn zegt men nimmer, wel: ‘obat.’

 

O, keer, bid ik U, tot Uw moedertaal weer.

 

Dat klonk toch zoo schoon in onz' ooren.

 

Werp vlug al dat vreemde gespuis overboord.

 

Kom, laat ons het frisch Hollandsch weer hooren!

 

 

 

Leo Lezer, Liedjes van blank en bruin.

 

(Bandoeng, 1930: 59-62).