Indische Letteren. Jaargang 7

[p. 126]

Senapan




Het verschil tussen Conrad en Kipling

In Indische Letteren, 1992, nr. 1-2, wordt op blz. 75, mede aan de hand van Jeffrey Meyers Fiction and the colonial experience, het verschil tussen de schrijvers Conrad en Kipling aangeduid met de typering van Conrad: ‘Kipling als “volksschrijver” spreekt over zijn landgenoten, ik daarentegen richt mij tot hen’.

Het is duidelijk dat de kwalificatie ‘volksschrijver’ niet als compliment is bedoeld. De typering is verder mijns inziens weinig helder. Conrad lijkt zich te distantiëren van het woord ‘landgenoten’. Op de inhoud van zijn werk gaat hij niet in.

Het is mogelijk een nadere verduidelijking te geven. Conrad is van origine een Pool; Kipling werd geboren in het koloniale India. De visie van een koloniale missie van blanken is Conrad geheel vreemd; de populariteit van Kipling is daarop gebaseerd.

Van belang is ook dat Conrad filosofisch is ingesteld. Zijn ervaring als vluchteling uit Polen en de indrukken, opgedaan op zee, gaven volop stof tot overdenking. Conrad hield zich bezig met existentiële vragen, zoals bijvoorbeeld: de duistere krachten in de mens, zijn kleinheid vergeleken bij de grootsheid van de schepping, de facetten van de niet-zichtbare werkelijkheid. Zijn benadering is niet Brits, doch universeel met een sterk pessimistische inslag. Hij is dus géén ‘volksschrijver’!

Voor de onderbouwing van mijn visie verwijs ik naar Joseph Conrad - a biography van de bovenvermelde Jeffrey Meyers (in 1991 verschenen bij John Murray). In de bespreking van Conrads Heart of Darkness wijst Meyers er op dat de novelle ingaat tegen de gevestigde mening van Britse lezers inzake de koloniale roeping van Europa: de westerse beschaving is niet superieur, er is geen morele rechtvaardigheid voor het kolonialisme. Het kwaad bestaat in het hart van alle mensen en ook idealisten

[p. 127]

kunnen barbaarse wreedheden bedrijven (pag. 191 e.v. The conquest of the earth is not a pretty thing...).

Met deze nader gepreciseerde tegenstelling tussen Conrad en Kipling als schrijver voor ogen, rijst de vraag of zij ook ten aanzien van de Nederlands-Indische letteren kan worden gehanteerd: er kan sprake zijn van beschrijving (al dan niet kritisch), er kan echter ook plaatsvinden een benadering, waarin het geheel in een bredere context wordt geplaatst mogelijk in combinatie met een boodschap.

Een zekere afstandelijkheid, een kritische zin ten aanzien van de beschreven samenleving is dan vereist. Het gaat om méér dan een rapportage alleen.

Multatuli's Max Havelaar had mijns inziens onmiskenbaar een boodschap. In feite geldt dit ook voor Het leven in Nederlandsch-Indië van Bas Veth (diens boodschap werd hem niet in dank afgenomen).

Het lijkt mij twijfelachtig of de additionele dimensie van het ‘spreken tot’ in veel Nederlands-Indische publikaties aanwezig zal zijn.

P.D. Winsemius-Driebergen