Indische Letteren. Jaargang 5

[p. 91]

De luiste briefschrijver bewesten Suez
Een brief van Alberts aan Rob Nieuwenhuys
Liesbeth Dolk

Rob Nieuwenhuys was vanaf 1948 redactie-secretaris van het cultureel-literaire tijdschrift Oriëntatie dat van 1947 tot 1954 in Jakarta verscheen. In die hoedanigheid zocht Nieuwenhuys in 1951 schriftelijk contact met Alberts (op dat moment als adjunct-secretaris werkzaam op het Amsterdamse Kina-bureau), omdat hij een Oriëntatie-nummer wilde samenstellen met werk van enkele Nederlandse schrijvers die een Indonesische achtergrond hadden. Alberts' eerste verhalenbundel De eilanden moest toen nog verschijnen, maar Nieuwenhuys kende zijn naam al van onder andere enkele novellen die in het tijdschrift Libertinage verschenen waren en die hij in De Nieuwsgier (een Nederlandse ochtendkrant in Jakarta)¹ had gerecenseerd. ‘Weet u wie ik [...] graag lees als “Indisch schrijver”? A. Alberts, naar ik gehoord heb een ex-B.B.-ambtenaar. [...] Hij doet het veel kaler dan u en ik, maar ik mag het wel’, schrijft hij in september 1951 aan Maria Dermoût, die hij bij die gelegenheid vraagt iets te schrijven voor dat speciale nummer.²

Op een brief van Nieuwenhuys aan Alberts³ met hetzelfde verzoek, antwoordt Alberts in oktober 1951.⁴ Omdat zo weinig brieven van Alberts bekend zijn, drukken we deze brief in zijn geheel af. Behalve een reactie op Nieuwenhuys' verzoek tot een bijdrage, bevat hij ook een verrassend voorstel tot het schrijven van een filmscenario:

1 De Nieuwsgier verscheen (in druk) vanaf mei 1948. Vanaf 1950 was J.H. Ritman hoofdredacteur van deze krant, die hij in zijn Journalistieke herinneringen omschrijft als ‘een Nederlands blad gericht op alle mogelijkheden van samenwerking tussen de jonge republiek en de oude heersers’.

2 RN aan Maria Dermoût, Djakarta 28 Sept. 1951. Privé-bezit RN.

3 Deze brief is niet teruggevonden.

4 Privé-bezit RN.

[p. 92]

A. Alberts Keizersgracht 561 Amsterdam C.

Amsterdam 11 October 1951

Waarde Heer Nieuwenhuys,

Ik voel me schuldiger dan U het kunt denken. Stelt U zich voor: Uw recensie in de Nieuwsgier, die mij overigens bij lezing deed blozen van genoegen, werd door het hoofd van ons Djakartakantoor naar het Amsterdamse Kinabureau gezonden. De zinsnede betreffende de meer dan middelbare leeftijd gaf natuurlijk aanleiding tot de nodige grappen, waarin ik mijn rol moest meespelen door als een kuchende kwaaie proestende oude man rond te lopen. Mogelijk heeft dit bij de een of andere toeschouwer misverstand gewekt, maar hoe dit misverstand tot Djakarta is doorgedrongen blijft mij onbegrijpelijk. Ik had U echter al lang eens moeten schrijven om U te danken en vooral om mijn bewondering te uiten voor de wijze, waarop U op zulk een afstand het litteraire leven in Nederland volgt. Ik las namelijk ook Uw artikelen over Nederlandse tijdschriften, Libertinage en Podium in de Nieuwsgier. U daar in de verte weet er oneindig veel meer van dan ik, die er met mijn neus boven op zit. Ik had U dit alles moeten laten weten, maar ik ben de slechtste en luiste briefschrijver bewesten Suez.

Wat uw verzoek betreft om een bijdrage voor Oriëntatie, ik zal dit heel graag doen. Ik moet U zeggen, dat ik mijn verhalen bijzonder traag en zeer moeilijk schrijf. Als ik op een enkele avond een driehonderd woorden bij elkaar poets, ben ik al heel tevreden. Maar ik zal mijn best doen U voor 1 November iets te sturen.

Met Vroman en Koolhaas heb ik inderdaad gestudeerd. Leo Vroman zie ik uiteraard door zijn verblijf in Amerika niet meer, Koolhaas⁵ daarentegen nog voortdurend. Wij hebben tezamen zelfs een plan gemaakt om een speelfilm in Indonesië te gaan draaien. Het scenario zou dan door mij geschreven worden, terwijl Koolhaas het draaiboek zou maken en ook de regie voeren. Het is verder de bedoeling om de nodige gelden in Nederland bijeen te brengen en ons wat de productie betreft te verstaan met een Indonesische filmmaatschappij. Wij weten echter in het geheel niet hoe de kaarten daarginds bij U liggen en de Stichting voor Culturele Samenwerking⁶ alhier blijkt zonderling genoeg niet over inlichtingen te beschikken. We zullen ons daarom deze dagen met Koningsberger⁷ in verbinding stellen. Het valt mij in dat ook U ons mogelijk wat meer gegevens zou kunnen verstrekken. Ik moet U dan wel iets meer over de zaak vertellen.

Het verhaal speelt in het Indië van voor de oorlog. Het heeft geen vooropgezette politieke strekking. Het is slechts een eenvoudige dramatisering van het leven van Nederlanders en Indonesiërs in de koloniale maatschappij. De toeschouwer moet zijn conclusies zelf maar trekken.

5 Anton Koolhaas. Koolhaas werkte in 1951 bij de Groene Amsterdammer. In 1952 zou hij Oscar Mohr opvolgen als Sticusa-vertegenwoordiger in Jakarta.

6 De Stichting voor Culturele Samenwerking (STICUSA), opgericht in 1948, had haar hoofdkantoor in Amsterdam en stelde zich ten doel ‘te geraken tot harmonische ontwikkeling in democratische zin van de onderlinge samenwerking op cultureel terrein’ tussen Nederland en Indonesië.

7 Hans Koningsberger, werkzaam bij Sticusa in Jakarta. Vertrok in 1951 naar Amerika waar hij onder de naam Hans Koning Engelstalig werk publiceerde.

[p. 93]

De rolbezetting is zo, dat er vermoedelijk twee à drie Nederlanders zullen meespelen, voor de rest Indonesiërs. Een Indonesiër en een Nederlander zullen de hoofdrollen vervullen.

De productie van de film zou dan door een Indonesische maatschappij moeten geschieden. Aan Nederlands personeel zouden slechts meewerken de regisseur (Koolhaas), de assistent (ikzelf) en twee of drie spelers. De opnamen geschieden voor het grootste deel in Indonesië.

Wat we nu, alvorens [we] ons hier in allerlei details zouden begeven, graag zouden willen weten is de beantwoording van deze vraag: is het klimaat daar bij U al zodanig dat een samenwerking als de hier bedoelde al mogelijk is? Ik voor mij ben er niet optimistisch over, maar ik ben niet tot oordelen bevoegd.

En mocht de samenwerking mogelijk zijn, is het dan niet beter om de Stichting er buiten te laten? Als U mij hierover Uw gedachten zou willen meedelen, zou ik erg dankbaar zijn.

Met vriendelijke groeten,

A. Alberts

Tot een bijdrage voor Oriëntatie is het nooit gekomen. Wat de plannen voor een film-scenario betreft: Alberts zelf twijfelde al over de mogelijkheden voor de uitvoering van een dergelijk samenwerkingsproject (‘Ik voor mij ben er niet optimistisch over’). De reactie van Nieuwenhuys op deze filmplannen kan die twijfels alleen nog maar versterkt hebben. ‘[...] Iets dat in de koloniale periode speelt, ach hemel! Neen, neen, dat gaat niet. Heus niet’, antwoordt Nieuwenhuys in oktober 1951. De Indonesische toeschouwer had, zo kort na de revolutietijd en twee politionele acties, volgens Nieuwenhuys nog helemaal geen behoefte aan ‘nuance of meer van die aanverwante dingen’. De atmosfeer, zo meende hij, was ‘niet gunstig’ om te komen met ‘een eenvoudige dramatisering van het leven van Nederlanders en Indonesiërs in de koloniale maatschappij’.

Opvallend in de reactie van Nieuwenhuys (en typerend voor zijn gerichtheid op Indonesië) is, dat hij de brief van Alberts in feite niet goed gelezen heeft. Alberts vraagt of Nieuwenhuys het klimaat in Indonesië al zodanig acht, dat een samenwerkingsverband bij het maken van een speelfilm in Indonesië tot de mogelijkheden behoort. ‘De toeschouwer moet zijn conclusies zelf maar trekken’, schrijft Alberts als hij het heeft over de strekking van de film. Wèlke toeschouwer laat hij vooralsnog in het midden. ‘De Indonesische

[p. 94]

toeschouwer moet zijn conclusies zelf maar trekken’, interpreteert Nieuwenhuys:

Wat mij betreft; ik geloof niet dat de tijd gekomen is om zo'n film te maken als jelui bedoelen. Men maakt hier alleen maar zeer opgewonden en propagandistische guerilla-films met veel smart, opoffering en veel liefde. Het is niet mis, deze uitbarstingen van sentiment. En alleen maar nationalistische films, zeer eigen (‘specifiek Indonesisch’) [...]. En dan geen ‘bedoeling’, geen ferm opgezette tendens en aan de toeschouwer alles overlaten? Neen.
[...]
[...] Ik kan niet anders zeggen, dan dat de atmosfeer niet gunstig is, duidelijker is het niet te zeggen. En het publiek verwacht van een Indonesische film iets anders, en zeker geen subtiliteit of nuance of meer van die aanverwante dingen. Men heeft nog erg veel behoefte tot het romantiseren van de ‘strijd’ en men wil zijn eigen ‘moderne’ liefde in een Europese kamer (lees Indische kamer of ‘gallerij’).

Aan het eind van zijn brief komt het samenwerkingsaspect nog wel ter sprake, maar ook hier gaat Nieuwenhuys ervan uit dat de film in eerste instantie voor een Indonesisch publiek bedoeld is:

Op een enkele uitzondering na is het meeste erg slecht naar onze maatstaven, maar behalve een kleine groep (een heel kleine) denkt niemand aan een goede film. Maar men wil zelf films maken. Pas als men het een beetje geleerd heeft, zal men aan samenwerking denken. De valse romantiek moet er nog uit. En voor de apparatuur, zal u toch op een reële samenwerking aangewezen zijn.

Al zag Nieuwenhuys weinig heil in het maken van een dergelijke film, als redactie-secretaris rook hij natuurlijk wel interessante kopij. ‘Kunnen wij dat manuscript overigens niet publiceren? Om te kijken hoe men erop reageert?’, eindigt zijn brief tenslotte hoopvol.

Het is niet zeker of deze brief verzonden is,⁸ maar als dat wel is gebeurd, dan zal Alberts zich over de mogelijkheden tot samenwerking weinig illusies meer gemaakt hebben; in ieder geval is het manuscript naar zijn zeggen nooit geschreven.⁹

8 De brief eindigt nogal abrupt en is niet ondertekend. Mogelijk vond Nieuwenhuys bij nader inzien zijn reactie toch te negatief en zag hij af van verzending?

9 Informatie uit een gesprek van Huub de Jonge met Alberts, maart 1990.