Indische Letteren. Jaargang 2

[p. 137]

De ‘vreeselijke reis’ van Anne Busken Huet
Felicia Houdijk

Begin mei 1868 vertrok Conrad Busken Huet met zijn vrouw Anne en hun zoontje Gideon per landmail naar Batavia om daar een nieuwe toekomst op te bouwen. De liberale geest die in Nederland heerste, beviel hem niet en uit zijn werk bij de Opregte Haarlemsche Courant kon hij geen bevrediging putten. Om aan zijn ‘slavenbestaan’ te ontsnappen, greep hij het aanbod om hoofdredacteur van de Java-Bode te worden, dan ook met beide handen aan.

De familie Huet zou tot 1876 in Indië blijven. Over hun Indische jaren is veel informatie te vinden in de briefwisseling tussen Huet en zijn vriend Potgieter.¹ Huet schrijft echter vooral over politieke en literaire aangelegenheden; aan het leven van alledag besteedt hij heel wat minder aandacht. Tegelijkertijd correspondeert Anne Busken Huet-van der Tholl (1827-1898)² met Potgieters zuster Sophie (1818-1898), en in die brieven zijn heel wat meer kleurrijke details over het leven in de tropen te vinden.

Anne en Sophie onderhielden bijna twintig jaar lang een geregelde briefwisseling. De brieven van Sophie zijn, op een enkele uitzondering na, waarschijnlijk verloren gegaan, maar van Anne zijn in de Amsterdamse universiteitsbibliotheek ongeveer honderdvijftig brieven bewaard gebleven. Daarvan zijn er 48 in Indië geschreven. Dat niet alleen Sophie, maar ook Potgieter zelf Anne's brieven waardeerde, blijkt uit zijn brief van 30 december 1868, waarin hij schreef:

U hebt ons in vroeger brieven Uw leven zoo aanschouwelijk geschilderd, die Maleiers en die Chineezen achter den kleinen Prins aankomende, dat ik naar een bladzijde uit het boek dier natuur verlangde, dat ik die van Uwe hand

1 De volledige briefwisseling van E.J. Potgieter en Cd. Busken Huet. Uitgegeven door Jacob Smit. 2 dln. Groningen 1972. Voor Huets Indische jaren, zie ook: Olf Praamstra, ‘Conrad Busken Huet als redacteur van de Java-Bode’, in: De Negentiende Eeuw 4 (1980), pp. 14-45, en ‘Conrad Busken Huet als redacteur van het Algemeen Dagblad van Nederlandsch Indië’, in: De Negentiende Eeuw 7 (1983), pp. 1-38; Conrad Busken Huet, Tijgergenoegens, Een bloemlezing uit zijn werk samengesteld en van aantekeningen voorzien door Olf Praamstra, Amsterdam 1986, pp. 73-150; Conrad Busken Huet, Schrijversprentenboek deel 25, 's-Gravenhage 1986 en verschillende bijdragen in de geheel aan Huet gewijde aflevering van Maatstaf 34 (1986), nr. 4/5.

2 Zie over haar: R. Zuidema, ‘De vrouw van Busken Huet’, in: Jaarboek Haerlem 1935, pp. 60-119.

[p. 138]

wenschen dorst. [...] want, n'en déplaise à Monsieur, Uwe fantasie schijnt minder onder de lucht van het Oosten te lijden dan de zijne. Als ik Uw beider brieven naast elkaar leg, zijn de Uwe uit Java, - de zijne uit dat leelijke ding, zegt Alberdingk, uit de journalistiek.³

De brieven van Anne Busken Huet zijn tot nu toe vooral beschouwd als een aanvulling op de brieven van haar echtgenoot. Dat blijkt ook uit de selectie die de Amsterdamse bibliothecaris in 1926 en 1927 publiceerde, een keuze waaruit recentelijk opnieuw werd geput.⁴ De complete verzameling, die in haar geheel gepubliceerd zou moeten worden, bevat echter een schat aan informatie over het leven van een Hollandse vrouw in Indië, de natuur van Java, de inheemse bevolking en bovenal de Europese samenleving met haar schijnbare deftigheid, haar taalgebruik en haar eeuwige geroddel.

Om van de kwaliteit van Anne's brieven een indruk te geven, volgt hier de volledige tekst van haar eerste, tot dusver ongepubliceerd gebleven brief uit Batavia, waarin ze haar ‘vreeselijke’ reis beschrijft. De afkortingen in de oorspronkelijke tekst zijn opgelost en de aanvullingen zijn tussen vierkante haken geplaatst. Een diplomatische weergave, waarbij gebruikt is gemaakt van diakritische tekens, is te vinden in mijn doctoraalscriptie, die alle brieven uit de Indische jaren bevat.⁵

Gideon in Indië

3 Briefwisseling I, p. 537.

4 J. Berg, ‘Brieven van mevrouw Anne Busken Huet aan mejuffrouw Sophie Potgieter’, in: De Nieuwe Gids 1926 II, pp. 207-218; 263-272; 454-465; 525-534; 617-626; 1927 I, pp. 71-78; 165-172. Lieneke Frerichs maakte een keuze uit deze reeks in haar speciaal aan de Indische brieven gewijde bijdrage ‘Allerliefste Sophie’, in: Maatstaf 34 (1986), nr. 4/5, pp. 197-207.

5 Allerliefste Sophie. Brieven uit Indië van Anne Busken Huet aan Sophie Potgieter. Ongepubliceerde doctoraalscriptie, Vakgroep Nederlands, Rijksuniversiteit Leiden, januari 1987.

[p. 139]

Felicia Houdijk (1957) studeerde Nederlands aan de Rijksuniversiteit te Leiden. In januari 1987 rondde zij haar studie af met de scriptie: Allerliefste Sophie. Brieven uit Indië van Anne Busken Huet aan Sophie Potgieter. Momenteel is zij verbonden aan de Nieuwe Stichting Basiseducatie te Eindhoven.