De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 4

Uit Het Gooi,
door T. van Dijk.
Met illustratiën.

Waar, in den zuid-oostelijken uithoek der provincie Noord-Holland, de bodem zich opheft uit den vlakken en nuchteren polder tot een golvend hoogland en het landschap een grootscher en woester aanzien krijgt, betreedt ge den bodem van het aloude Gooiland. Deze streek, vaste-land reeds in den tijd, toen over het grootste gedeelte van ons land nog de golven der zee spoelden, was in het begin onzer jaartelling een uitgestrekt en heuvelachtig

woning aan de heide.

heideveld, afgewisseld door groote oerbosschen. Thans is op vele plaatsen de bodem tot vruchtbaar akkerland gemaakt en weldadig is, van den top van heuvelen, het gezicht der bloeiende velden, die zich in kleurige strooken over de golvende aarde strekken, waartusschen de korenschoven in rijen opstaan en het loblooverig eikenhakhout scheiding en afwisseling maakt. Het ingekorte domein der heide is echter van voldoende uitgestrektheid gebleven voor den liefhebber der vrije natuur, om zijn hart aan ruimte en eenzaamheid te kunnen sterken, en voor het felle stralen der zomerzon, die den zandigen bodem gloeien doet en de lucht van hitte trillen, wordt hem verkwikking aangeboden door menig bosch met koele beukenlanen of onder het hooge naaldendak van rankstammige dennen.

Uit de tijden onzer communistisch levende, Germaansche voorouders - vóór in de middeleeuwen alle rechten en bezit door de edelen werden tot zich getrokken, die hiermee voor deze streken het persoonlijk bezit invoerden - is in het Gooi een eigenaardige gewoonte bewaard gebleven, welke tevens wijst op de rechtstreeksche afstamming der tegenwoordige bewoners van den Saksischen volksstam, die zich hier vestigde na de volksverhuizing. Deze is het gemeenschappelijke recht van alle Erfgooiers op den hei- en kweldergrond. Erfgooiers zijn die familiehoofden, welke uit een aloud Gooisch geslacht zijn gesproten; deze benaming blijft tot bepaalde familiën beperkt, in wier takken ze overerft. De uitroeiing van het vroegere uitgestrekte Gooier Bosch, die in de 16e eeuw haar beslag kreeg, is het werk dezer lieden, die op hun gemeenschappelijk geweten zeker licht de schuld der verwaarloozing droegen, en buiten het steken van plaggen en het graven naar leem en grint op de hei, bestaat thans het wezenlijke van dit voorrecht in de vergunning, om gedurende den zomer op de kwelderweide of meent een bepaald aantal koeien te laten grazen.

Zooals de natuur in het Gooi vol is van afwisseling en verscheidenheid en u naast heuvelland en hei en bosch en akker zelfs een gezicht aanbiedt op de zee en een bad in

[p. 5]

hare, niet zilte, wateren, zoo is ook het leven der menschen vol sterke tegenstellingen. Naast de hutten, met plaggen en riet gedekt, waarin arme lieden een bekrompen leven leiden,

gooische landlieden.

verrijzen de villa's der rijken te midden harer bloeiende parken, en voorbij het bekoorlijk gedartel der weeldekindertjes, gehuld in kant en tule, die drentelen, onder parasols, bewaakt door bonne of baboe, sleept zich loom de werkman na de lange zomerdagtaak. Want reeds sedert eeuwen lokt het Gooi door zijn natuurschoon den vreemdeling tot verblijf uit, en zoo de oude buitenplaatsen talrijk zijn, waarvan de statige gevels door het groen blikken, teruggetrokken van den belommerden straatweg, talloos welhaast zijn de moderne villa's, die geheele wijken, ja dorpen vormen, en haastig verrijzen tusschen het ongekapte eikenhakhout, of in rijen de hei inschuiven, nog vóór de wegen zijn aangelegd.

Wat op het leven der landlieden al aanstonds in onze schatting een eigenaardigen stempel drukt, is de bijzondere kleeding. Langzamerhand, naarmate de aard van het volk gaat afwijken van de ouderwetsche zeden en de eenvoudigheid van zin der vorige geslachten, verdwijnt de oude dracht, en gretig volgen de jonge lieden, in schaamte misschien over wat hun achterlijkheid schijnt, de steedsche gewoonten na. Een hoedje met linten en veeren vervangt dan de kanten kap met de gouden knoppen, een boordje, staand en van papier misschien, de gebloemde zijden das. En toch, hoe mooi en voornaam, hoe stijl- en karaktervol is de oude dracht, hoe natuurlijk en zuiver de smaak, die, waar ze zich tooien wil, grijpt naar de kostbaarheid en den glans van gouden sieraad, de fijnheid van kanten weefsel, en de onbesmette reinheid der gesteven kap, die in kreukelooze plooien neervalt. Maar de geest, van zich gemak van beweging te willen ontzeggen om het lichaam te tooien, is uit het verleden, en de nuchtere dienst van nut en gemak en goedkoopheid verdrijft de kostbaarder, maar omslachtiger oude kleedij.

Op de weekmarkt te Hilversum, waar het landvolk uit den omtrek met vee en waren samenstroomt, vindt ge gelegenheid, de landelijke kleeding, zooals ze voor elke streek en elken leeftijd verschillend is, in oogenschouw te nemen. Aan de dracht der mannen merkt ge weinig bijzonders: een zwarte frak, soms weinig tot beneden de heupen reikend, een das, dicht om den hals geknoopt, een hooge cylindervormige pet, alles in ernstig zwart. Maar waarschijnlijk zult ge typen aantreffen, die onbeschrijfbaar komisch zijn in de stramheid hunner figuur. Een droge, beenige kop, waarom de plooien als zooveel strakke banden getrokken zijn, vooruitgedragen op den langen, dicht-gestropten hals, de mal sluitende en plooiende kleedij van een snit zoo verouderd, dat ze door een overgrootvader ter bruiloft kon zijn gedragen, de wijd gespreide armen en de hoekige bewegingen stellen een verschijning samen zoo dwaas, als ge nooit voor bestaanbaar hadt gehouden.

De vrouwtjes echter, die boter en eieren ter markt hebben gebracht, in breede manden gedragen, en wie een wandeling langs de stalletjes in verzoeking brengt, haar pas gebeurde geld voor snuisterijen uit te geven, schijnen in haar knappe dracht van een heel ander slag en ge verwondert u, dat de lieden van zoo-even haar mannen en broeders zijn. De zorg en keurigheid der kleedij, gepaard aan vrouwelijke fijnheid van bouw, verleenen haar een ‘distinctie’, die het grovere manvolk mist en die door de tegenstelling te sterker spreekt.

In de hoofdbekleeding is een groote verscheidenheid, niet alleen bepaalde verschillen van ‘model’ voor streek, stand en leeftijd, maar daar de draagsters hare kappen zelf samenstellen, en ieder naar haren smaak afmetingen en onderdeelen kan wijzigen, ook kleinere persoonlijke verschillen. Ge herkent de geplooide mutsen der Huizer vrouwen, de kornets uit de omstreken van Soest en Amersfoort, en de kappen met breed omgeslagen rand of smaller getipt, met de spelden en knoppen naast het voorhoofd, en waaronder een gouden of zilveren oorijzer blinkt, die in het midden van Gooiland worden gedragen. Een veelsnoerig kralenband omsluit nauw den hals; voor de borst, op het strakke lijfje, hangt dikwijls een lange gouden ketting, waaraan een kruis is bevestigd. Naar de veelheid en de zwaarte der gouden sieraden kunt ge den rijkdom der draagster afmeten.

In Huizen, dat aan de Zuiderzee ligt, een visschersplaats, heeft de volksdracht een geheel bijzonder karakter, gelijk trouwens haar bewoners in bedrijf en godsdienst, en naar

hofstede te blaricum.

[p. 6]

men vermoedt, in afkomst en ras, van de overige Gooiers verschillen. Het dorp, dat door een tallooze menigte van kruisende paden is doorsneden, wordt aan den zeekant door een wal beschermd, waarachter de huizen met hun gevels naar de zee gekeerd staan, en des zomers uitkijken over de vlakke meent, maar in den winter den golvenden vloed, door stormtijen opgestuwd, tot voor hunne drempels zien treden. De korenmolen, die midden in het dorp op een heuvel staat, is zoo teekenachtig van samenstelling, dat ze den teekenaar tot het maken van een schets uitnoodigt.

De vischvangst is hier het voornaamste middel van bestaan. Als de visschers, na den Zondag thuis in rust te hebben doorgebracht, in het begin van de week uitzeilen, bedekken de botters, die zich van den mond der haven verspreiden, weldra de zee tot aan den

molen te huizen.

horizon.

Met den verkoop der visch in den naasten omtrek worden ook kinderen belast, jongens en meisjes, die ge in groepen van twee of drie op alle paden van het Gooi ontmoeten kunt, de vischmanden geplaatst op karren, die zij aan zeelen over de schouders voortschuiven. Tot op dagreizen afstands strekken zij hun tochten uit en getroost brengen zij, als dit noodig is, den nacht in vreemde schuren naast hun karren door, om den volgenden dag hun dorp weer op te zoeken. Zoo jong zelfstandig de wereld ingezonden, hebben de knapen gelegenheid, de driestheid op te doen, waardoor de Huizer vischverkoopers in Amsterdam en Utrecht zich onderscheiden.

Op een wandeling door het dorp, waarbij dwalen niet is uitgesloten, ziet ge de vrouwen met de witte mutsen, waarin het gezicht wegschuilt, bezig aan pomp of waschtobbe, zoo ze niet, in reine kleeren en met de fijnere Zondagsche kap getooid, in groepjes naast de huisdeur, tusschen de rijen van zonnebloemen doorgluren, om nieuwsgierig den zeldzamen vreemdeling op te nemen. Maar wat u het meest opvalt, zijn de kinderen, met name de meisjes, die de korte kleeren niet schijnen te kennen, en van den beginne, ernstig en gezet, als kleine moedertjes en miniatuur-bestjes rondloopen. Het hoofdje omsluit reeds, stemmig, een witte muts, die over de schouders hangt en waar de sluike, vlasblonde haren even onderuit komen; naast het smalle lijfje zijn ruime, poffende mouwen, waaruit schraal de kinderarmpjes steken en die met de wijd uitstaande, lange plooiende jurk, waaronder reeds een tamelijk aantal rokken schijnen te worden gedragen, het kinderlijk figuurtje de maatverhouding geven van een volwassene, en een om vang en ‘soliditeit’ die het in zijn dartel spel wel belemmeren moet. En met de kleeding wordt vanzelf ook de gang der ouden door het kleine volk overgenomen: op breede heupen wiegend, en sloffende met afgemeten passen, op welker maat de rokkenmassa deinend af en aan zwiert, treden ze voort, hand aan hand, en ge zijt verwonderd, onder de kap een bol en blozend kindergezichtje te ontdekken.

Het meest landelijke der Gooische dorpen is Blaricum. Zonder kom, ruim en zonnig en open, liggen de lage woningen met de verweerde en met mos begroeide rieten daken te midden van heggen en moestuinen. Ingezakt en bouwvallig, hebben vele de meetkunstige lijnen van menschelijk bouwen geheel verloren en schijnen veeleer een voortbrengsel der natuur, die ze naar alle zijden omringt. Hier en daar een grootere hofstede, met den hooikap hoog in de lucht aan steile masten. In het zand der mulle paden kinderen, die zich wentelen met bemorste gezichten, bekeven door de schelle stem eener moeder in de lage huisdeur. Een ezel, beladen met een breeden draagstel, waarop het melkgerei is vastgehaakt, zwoegt traag met zijn schommelende vracht, weinig lettend op de luide woorden en stokslagen der oude vrouw, die ze aandrijft. Over de keien van den eenigen straatweg schokt ratelend een kar, waarin de rijders leunen met wakkelende bovenlijven. Boeren gaan voorbij, stram en bedachtzaam, de armen dragend, alsof ze ermee roeien willen. Een hooiwagen, getrokken door paarden met schuimende borst, jaagt een wolk van stof op van den drogen weg, en doet een schaar van kippen haastig uiteenstuiven.

Zoo verschijnt het dorpsche leven in zijn rust en zijn bedrijvigheid, en licht herkennen we, hoe de aard der lieden zich in de omringende vormen en levensvoorwaarden afspiegelt. De hooge, versierde schoorsteenkappen spreken van denzelfden degelijken versieringszin als de weidsche hoofdtooisels der boerenvrouwen. Vele woningen getuigen in haren ‘stijl’, in de plaatsing van de ramen in den gevel, de kleine ruitjes en de groene luiken, de horizontale steenen kartellijsten en de onderdeur, waarover zich zoo goed pratende laat leunen, van den naïeven smaak eener vroegere bouwkunst en van landelijke levensgewoonten, terwijl uit het blankgeschrobde straatje van brokkelige steenen voor de huisdeur, waarvoor de klompen der bezoekers in het zand te wachten staan, de properheid der huismoeders u toewenkt. En zoo klopt hier een eenvoudig leven, dat vreedzaam en eentonig voortglijdt, en waarbij de kring van belangstelling zich tot het eigen kleine bestaan beperkt, zonder genietingen van den geest of kwellingen van eerzucht, degelijk en braaf en arbeidzaam, met klein genot en kleine zorgen, maar toch altijd met de poëzie van een gezond en harmonisch menschenleven omkleed.