De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

Een dorp van schaakspelers.
Met illustratiën.

Op de uitgestrekte, vruchtbare vlakte, die zich bevindt ten noord-westen van den Hartz, en omstreeks zeven mijlen verwijderd van het oude plaatsje Halberstadt is, een bizonder interessant dorp gelegen, eenig in zijn soort, niet alleen in Duitschland, maar in de geheele wereld. In grootte, bouwtrant en algemeen aanzicht verschilt het maar weinig van het gewone type van kleine dorpen, welke allen reizigers, die noordelijk Duitschland bezoeken, bekend zijn.

Mogelijk zien de met roode pannen

gezicht op ströbeck.

belegde daken er wat prettiger uit, de tuintjes wat netter en vroolijker en de inwoners welvarender dan in andere plaatsjes, maar deze kleinigheden hebben weinig te maken met de bizonderheid, dat Ströbeck is het tehuis van een geslacht van schaakspelers! Want gedurende eeuwen hebben alle bewoners, mannen en vrouwen, ja zelfs de kinderen schaak gespeeld, en zonder uitzondering spelen zij het allen bizonder goed.

Niemand van de dorpsbewoners zou dan ook een onverschilligen of slechten speler dulden. In vroeger dagen werd er waarschijnlijk een groote massa tijd besteed aan de studie van het spel, en nu wordt ieder oogenblik, dat men vrij heeft, gewijd aan schaakspelen.

Moeilijke vraagstukken worden besproken, en nieuwe verzonnen op de clubvergaderingen, terwijl alle nieuwtjes, die met betrekking tot het spel bekend worden, met de grootste belangstelling gelezen worden.

De terugslag voor de belangstelling in dit edel spel, waaraan men zich reeds eeuwen gewijd heeft, vindt men op verschillende plaatsen nog in het dorp terug; bijv. een groot ijzeren schaakbord, dat dienst doet als windwijzer op de spits van de kerk; een dito in ruiten van zwart en wit marmer, gemetseld in den voorkant van een huis, vroeger bewoond door een president van de schaakclub, en verder in den titel ‘Gasthof zum Schachspiel’, waaronder de voornaamste herberg in het dorp al sinds eenige eeuwen bekend is. Verder zijn er nog verschillende andere zaken, die aanwijzen welk een invloed het schaakspel op de gemoederen, zeden en gewoonten van deze dorpsbewoners heeft uitgeoefend. Zelfs doet het zijn uitwerking gevoelen op de huwelijken, want een jeugdig bewoner van Ströbeck mag geen jong meisje uit een der naburige plaatsen huwen, tenzij zij een goed schaakspeelster is. Heeft hij de stoutmoedigheid het toch te doen, dan moet hij een zekere som storten voor het fonds, ter bestrijding der onkosten bij schaakwedstrijden.

Het schaakspel kan beschouwd worden als een hartstocht, maar ook als het eenig amusement van de bewoners van

[p. 373]

Ströbeck, die een gehard, ijverig volkje zijn, in uiterlijk veel verschillende van de bewoners der omliggende plaatsen in den Hartz.

Mogelijk zijn de voortdurende studie en het vele nadenken,

de schaaktoren.

noodzakelijk om moeilijke vraagstukken op te lossen, wel de aanleiding, dat de Ströbeckers zulke verstandige en ernstige gelaatstrekken hebben. Dit heeft ook voornamelijk betrekking op de kinderen. Ook de handen van ouden zoowel als jongen vertoonen veel gelijkenis met elkaar; niet alleen dat zij alle goed gevormd zijn, maar zij zijn altijd goed onderhouden. Hiervan is natuurlijk ook het schaakspel de oorzaak, want iemand, die veeltijds met zijn hand over een schaakbord zit, zal die uit den aard der zaak goed onderhouden.

Het is merkwaardig dat, hoewel er vele verhalen in omloop zijn betreffende het ontstaan van het schaakspel in dit verwijderd deel van Duitschland, er niets met zekerheid van te zeggen valt.

Er zijn evenwel berichten dat er in de twaalfde eeuw al geschaakt werd in Ströbeck, of Ströpke, zooals het gehucht toen genoemd werd. Men verhaalt ook, dat in het jaar 1011 een zekere graaf Guncellin krijgsgevangengemaakt werd door den beroemden bisschop Arnold van Halberstadt, die voor de zekerheid zijn gevangene opsloot in den vierkanten toren, die ten huidigen dage nog in het midden van Ströbeck staat, en bekend is als ‘de Schaaktoren’. Niet willende, of niet in staat zijnde den hoogen losprijs te betalen dien de bisschop eischte, bleef de graaf gedurende langen tijd in gevangenschap, en om den tijd wat te dooden, maakte hij een stel schaakfiguren, sneed ruitjes op het tafeltje in zijn cel, dat een schaakbord moest voorstellen, en leerde de verschillende bewegingen en regels van het spel aan de dorpbewoners, die door den bisschop waren aangewezen om zijn voornamen gevangene te bewaken. Spoedig stelden de leerlingen

winners van de jongenswedstrijden.

veel belang in de zaak, iedereen was verlangend dit nieuwe en interessante tijdverdrijf te leeren kennen, en toen de graaf eindelijk in vrijheid gesteld werd, was er een groot aantal goede schaakspelers in Ströbeck.

Omstreeks het midden van de twaalfde eeuw verkregen de Ströbeckers het recht om iederen landeigenaar of vreemdeling aan te roepen en hen een spel schaak te laten spelen, alvorens hem den vrijen doorgang door de stad toe te staan; en deze gewoonte, tot in de laatste tijden volgehouden, bestaat nu nog uit een beleefde invitatie aan iederen vreemdeling om zijn vaardigheid in het spel te beproeven. Er dient evenwel bij vermeld te worden, dat iedere vreemdeling zonder uitzondering verslagen wordt.

Zondag is de groote dag te Ströbeck, en dikwijls zijn er meer dan tweehonderd borden noodig om alle spelers tevreden te stellen. Velen onder hen zijn kinderen, die evenveel belang stellen in het spel als hun ouders. Er is een schaakclub voor vrouwen evenals voor mannen, en deze zijn met de andere clubs uit den omtrek van den Hartz tot één genootschap geworden onder den naam van ‘Hartzer Schaakbond.’

Den kinderen wordt al zeer vroeg geleerd de verschillende stukken te onderscheiden,

h. sölig. de eerste prijswinner.

en zoodra zij op school komen, worden zij onderwezen in de zetten en aangemoedigd zelf nieuwe vraagstukken uit te denken. Iedere Paschen hebben er examens en wedstrijden plaats en de drie jongens en meisjes, die als overwinnaars uit den strijd zijn getreden, krijgen een goed gemaakt schaakbord, dat tot opschrift draagt:

‘Belooning voor vlijt.’

Daarom is het ook noodig dat iedere onderwijzer of onderwijzeres, die een betrekking zoekt te Ströbeck, een uitstekend schaakspeler of speelster is.

Onder jongens en meisjes beneden de 12 jaar is het geen zeldzaamheid bizonder knappe spelers aan te treffen, die in staat zijn moeilijke problemen op te lossen en tegenstanders, dubbel en driedubbel zoo oud, te verslaan.

Een der voornaamste punten van het schaakcongres zijn de kinderspelen, die soms uren duren, terwijl iedere zet het resultaat is van ernstig nadenken, en als de triomfantelijke uitspraak van ‘Schaak’ den winner aanduidt, dan kunnen vele oudere spelers een voorbeeld nemen aan het goede humeur en de beminnelijkheid van de overwonnen tegenpartij.

Verleden jaar

winsters van de meisjeswedstrijden.

Juni, op den avond vóór Pinksteren, was geheel Ströbeck versierd ter eere van het schaakcongres, dat den volgenden Maandag zou plaats hebben.

In de straten waren guirlandes opgehangen van hulst en bloemen, banieren fladderden in alle richtingen, en langs de posten van de deuren waren berketakken aangebracht, als traditioneele Pinksterversiering. Overal heerschte reeds leven en bedrijvigheid, want daar het congres slechts ééns in de vijf jaren plaats heeft, is het een groote gebeurtenis in dit zeldzame dorp.

Het is de gewoonte dat vreemdelingen, die aan het congres deelnemen, op kosten van het dorp ingekwartierd worden bij den heer Sölig, den eigenaar van het ‘Gasthof zum Schachspiel’, en men zou het zeer kwalijk nemen, als men van deze gastvrijheid geen gebruik maakte.

[p. 374]

Op Pinksterzondag, na afloop van den dienst in de tamelijk sombere kerk, was er iets te zien van het Zondagsche schaakspel, maar het was op veel kleiner schaal dan gewoonlijk, daar al de beste spelers zich spaarden voor den volgenden dag, als de wedstrijd zou beginnen.

Al de wedstrijden hadden plaats in het ‘Gasthof zum Schachspiel’, waar zich voor dit doel een afzonderlijke reusachtige zaal bevindt. De meubelen zijn er zeer eenvoudig; lange, smalle tafels, waaraan dertig spelers tegelijk kunnen zitten, met houten stoelen aan beide kanten, geen kleeden of gordijnen en met uitzondering van eenige portretten van de drie keizers, ook volstrekt geen muurdecoratie. De verschillende spelers beginnen al vroeg zich hier te verzamelen. Menschen van allerlei nationaliteit zijn er vertegenwoordigd, maar het meerendeel zijn toch Duitschers. Het is aardig op te merken welk een vriendschappelijke toon er gedurende het geheele congres heerscht en Ströbeck maakt werkelijk den indruk van een ideaal staat, waar de wetten der gastvrijheid zeer geëerbiedigd worden.

Daar er juist een groote schaakwedstrijd in Parijs plaats had, waren velen der beste spelers daarheen vertrokken; dit nam evenwel niet weg, dat er verscheidene interessante matches plaats hadden. Als een middelmatig speler tegenover een veteraan was geplaatst, duurde het spel slechts kort, andere weer uren, wanneer twee spelers van naam tegen elkaar in 't strijdperk traden.

Gedurende den geheelen dag liepen de bezoekers in de schaakzaal af en aan, wandelden rond de tafels, pratend, lachend en critiseerend, terwijl de verschillende spelers tegenover elkaar zaten, schijnbaar onbewust van hetgeen er rond hen voorviel.

Geen afdeeling was zoo interessant als die der kinderen, wier enthousiasme bepaald aanstekelijk werkte, terwijl hun kameraadjes, die om hen heen stonden, er niet minder belang bij schenen te hebben en het oogenschijnlijk zeer moeilijk vonden, om uitroepen van voldoening of afkeuring te weerhouden, als een kleine speler een verstandigen of dommen zet deed.

Aan ééne zijde der zaal stond een lange tafel, waarop de prijzen waren uitgestald, van welke er sommige zeer mooi waren. Behalve de prijzen waren er verschillende curiosa te zien, zooals het oude schaakbord, aan de dorpelingen aangeboden in 1651 door den grooten keurvorst, Frederik Wilhelm, die op een van zijn vele reizen door Ströbeck kwam, en volgens het gebruik van de stad er eenige partijen schaak speelde met sommigen van de landeigenaars. Het schaakbord is ingelegd met geel- en ebbenhout. Ook de achterzijde is in ruitjes verdeeld, maar er zijn er meer dan voor het schaakbord benoodigd zijn; ze dienden voor het zoogenaamde ‘Koerierspel’, dat nu geheel uit de mode geraakt is.

De stukken, die bij het bord behooren, worden nu niet meer gebruikt, maar behooren aan het Comité; zij zijn bizonder mooi gesneden en vertegenwoordigen een groote waarde, daar de witten ingelegd zijn met goud, de zwarten met zilver. Van gelijke waarde zijn de stukken van het ‘Koerierspel’; de beide stellen worden bewaard in een eigenaardige ronde doos uit hetzelfde tijdvak.

Een andere kostbare bezitting van de dorpelingen is een brief van Willem I van Duitschland, gedateerd 1861. In genoemd jaar wachtte een deputatie, bestaande uit vijf van de beste schaakspelers, den koning en de koningin op en boden hen met een adres een mooi schaakbord aan. Kort daarna zond de koning een zeer complimenteusen brief aan het Comité, met een gouden medaille, die het eigendom moest blijven van het dorp, benevens vijf zilveren medailles voor de leden van de deputatie. Slechts één van die vijf is nu nog in leven, maar bij ieder van de andere families wordt de medaille als een kostbaar document bewaard, terwijl 's konings brief, netjes omlijst en achter glas gezet, benevens de gouden medaille, die in een étui bewaard wordt, bij feestelijke gelegenheden en wedstrijden worden tentoongesteld.

Verleden jaar werd de eerste prijs gewonnen door den heer H. Sölig, wiens portret wij hierbij geven. Hij is een bizonder handig speler en zoon van den eigenaar van het ‘Gasthof zum Schachspiel’.

Ook van de jeugdige prijswinners geven wij hier een afbeelding; de meisjes kregen ieder een werkdoos met toebehooren, de jongens een goed gesneden stel schaakstukken. Verder was er een tombola voor de winners van één enkelen match, en over het geheel werd er een groot aantal prijzen uitgedeeld.

De wedstrijd duurde twee dagen en werd besloten door een uitstekend concert, dat plaats had op het dorpsplein, waaromheen al de dorpelingen op banken met tafels ervoor geschaard zaten. Op de tafels prijkten natuurlijk de onmisbare bierpotten, zonder welke een concert in Duitschland iets onbestaanbaars is. Later op den avond werd er in de Schaakzaal nog gedanst, waarbij al het jonge volkje tegenwoordig was. Men had niets onbeproefd gelaten om het den vreemdelingen gemakkelijk en aangenaam te maken, die van hun kant zeer ingenomen waren met hun bezoek aan het Dorp van Schaakspelers.