De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

Achter het Tooneel van een Marionetten-Theater.
Met illustratiën.

Zooals iedereen weet, worden marionetten in beweging gebracht door een reeks touwtjes, bevestigd aan de verschillende deelen van hun houten lichaampjes; deze touwtjes verschillen in

achter het tooneel van een marionetten-theater.

aantal overeenkomstig de belangrijkheid der figuur, maar meestal zijn er negen.

Zij zijn vervaardigd van den fijnsten hennep en moeten dun genoeg zijn om niet door de toeschouwers te worden opgemerkt, en toch voldoende sterk om een pop te kunnen dragen van ongeveer 75 centimeters hoog en acht pond wegende, soms meer, soms minder. Ieder touwtje is grijs gekleurd - zwart merkt men meer op, en men moet zeer goede oogen hebben om op een afstand van circa 10 meters de touwtjes te kunnen zien. In onze illustraties zijn de figuren tegen een lichten achtergrond gefotografeerd, met het doel om de touwtjes goed te doen uitkomen. Op zekeren afstand van de figuren zijn de touwtjes aan krukken bevestigd, waarvan zich aan iedere pop twee bevinden.

De krukken zijn gemaakt van een sterke houtsoort, 2½ centimeter dik en een voetlang. Aan de eene kruk zijn de touwtjes bevestigd, welke de ledematen in beweging brengen, aan de andere die, welke de verschillende lichaamsdeelen dragen, zooals op een onzer illustraties wordt aangetoond.

Er zijn bewijzen genoeg,

[p. 365]

die aantoonen dat de marionet van heden reeds honderden jaren vroeger bekend was; maar de oudheid van de kleine bewegende figuren gaat nog veel verder terug. De eigenlijke

hoe de pop in beweging gebracht wordt door middel van touwtjes en krukken.

naam is afgeleid van de kleine beeldjes der Maagd - kleine Maria's -, ofschoon anderen weer zeggen dat de afleiding is naar het woord, ‘morio’, wat dwaas of hansworst beteekent. Wat hier ook van zij, het is in alle geval een uitgemaakte zaak dat de beweegbare pop dagteekent uit den tijd van het oude Egypte, want onder de ruïnen van paleizen heeft men meermalen dergelijke figuren gevonden.

Etrurië heeft eenige exemplaren opgeleverd. Het was eenvoudig speelgoed bij de Grieken, en van daaruit vonden de figuren haren weg naar Rome. Indië en China hebben sedert onheuglijke tijden hun poppenspelen gehad.

Door geheel Europa heeft het Marionetten-Theater voor alle klassen van menschen steeds veel aantrekkelijks gehad. Goethe zelfs wijdde er eenige aandacht aan en Le Sage schreef over poppenspelen omstreeks het jaar 1721.

In Engeland werden in de zestiende eeuw poppen gebruikt in godsdienstige spelen, zooals ‘de Verloren Zoon’, ‘de val van Ninivé’, ‘Jonas in den Walvisch’, enz.

Men maakt melding dat op de kermis te Bartholomeus

‘goedenmorgen!’
‘zou je op mijn rug willen rijden?’

in het jaar 1641 een poppentheater een van de voornaamste vermakelijkheden was, terwijl Pepijs in het jaar 1667 schrijft dat hij ‘Lady Castlemaine’ heeft aangetroffen op een poppentheater, ‘Patient Grizill’ genaamd.

Powell, een zanger uit dien tijd, gaf in alle plaatsen van Engeland marionetten-voorstellingen en was in 1711 reeds het voorwerp van een interview in den Spectator. Op die wijze is men in Engeland steeds voortgegaan, en is het marionettenspel tot grooten bloei gekomen.

Tusschen de 30 en 40 jaar geleden bracht een goed Fransch modelleur, Théodore genaamd, groote verbeteringen in het mechanisme der bewegingen van de figuren en bij de hedendaagsche voorstellingen is het publiek dikwijls in twijfel of het wel poppen zijn, dan wel levende personen, zoo volmaakt zijn de bewegingen.

Zoo heeft men o.a. de Barnard-familie, die in elke groote plaats van het vasteland en in groote zoowel als kleine gemeenten in Engeland bekend is om haar uitstekende voorstellingen. Zij, die zulk een vertooning gezien hebben, bekennen volmondig dat ze eenig in haar soort is.

De Barnard-marionetten geven voorstellingen op een volmaakt miniatuur theater, welks grootte afhangt van de afmetingen der poppen; dit maakt dat de figuren er meer als levend uitzien. Het tooneel is voorzien van electrisch voetlicht, zij-vleugels, luchtstukken en coulissen, juist zooals het grootere tooneel waarop het staat. De sluitstukken passen zoo uitstekend in elkaar, dat in den tijd van enkele minuten ze opgevouwen kunnen worden, en het tooneel dan een ruimte beslaat drie vierde kleiner dan wanneer het in gebruik is.

Zooals we dus reeds gezegd hebben, verschilt het eigenlijke tooneel heel weinig van het gewone. Aan den achterkant, vlak achter het scherm, is een vloer gemaakt 3 voet van den grond verwijderd, die over de heele breedte van het tooneel loopt. Op dezen vloer staan de vertooners der figuren, voor iedere pop één.

Hoofd en schouders van de vertooners steken boven het tooneel uit, waar een lat bevestigd is, waarop zij met hun armen kunnen rusten. In de linkerhand wordt de kruk gehouden met de touwtjes, die het lichaam ondersteunen, in de rechter- de kruk, waarvan de bewegingen van het lichaam uitgaan. 't Is bijna onnoodig te zeggen, dat er heel wat ondervinding voor noodig is, om de figuren zoo te laten bewegen, dat het schijnt alsof zij levende wezens zijn. Het werk van de familie Barnard - twee jonge mannen en een jonge dame - kan met één woord beschreven worden: volmaakt.

Als de figuren haar entreé maken, verschillende bewegingen uitvoeren en zich weder verwijderen, moeten de vertooners van plaats verwisselen. Soms is het natuurlijk noodig, dat de krukken van den eersten vertooner op den tweede en derde overgaan, en dit alles moet gebeuren terwijl de pop zich met een natuurlijken en gemakkelijken stap begeeft van hut eene einde van het tooneel naar het andere; en tegelijkertijd moet het tweede en derde figuur in beweging gehouden worden en de samenspraak worden voortgezet. Alleen zij, die aan de zijkanten gestaan hebben en geheel hun aandacht hebben kunnen wijden aan de vertooners, kunnen er over oordeelen, welk een handigheid en vlugheid er vereischt wordt om de krukken met de verschillende touwtjes in andere handen te doen overgaan.

Onze fotografieën zullen den lezers eenig denkbeeld geven van de dikwijls moeilijke pose der figuren en de zeldzame en toch natuurlijke houding hunner ledematen. Men kan aannemen, dat dikwijls iedere vinger van den vertooner een touwtje op een verschillend punt vasthoudt, en toch wordt dit zoo gemakkelijk door de familie Barnard ten uitvoer gebracht, dat het verre van moeilijk schijnt.

Terwijl de vertooners de figuren voortbewegen, houden ze samenspraken, zingen liederen, duetten en zelfs koren. Zoo volledig zijn de figuren, dat zelfs haar monden op natuurlijke wijze open en dicht gaan, als zij verondersteld worden te spreken of te zingen. Onder de handige vingers van de

[p. 366]

vertooners kan iedere figuur dansen uitvoeren, koorddansen enz. enz.

De Barnards hebben dikwijls voorstellingen gegeven voor vorstelijke personen en in 't bizonder op het vasteland, en vooral de jeugdige leden dier families stellen de vertooningen op hoogen prijs.

Het leven van Mr. Barnard is niet zonder wederwaardigheden geweest. Hij heeft door menig vreemd land gereisd en heeft moeilijke tijden doorleefd, zooals velen van zijn beroep. Hij heeft dikwijls voorstellingen gegeven voor vorstelijke belooningen, maar het gebeurde ook wel dat hij niets kreeg. Zoo was het o.a. het geval met een engagement op het vasteland, waarvoor hij met veel kosten naar België gereisd was om aan een contract te voldoen.

Hij gaf een geheele week avondvoorstellingen. De Zaterdag kwam en hij ging om zijn traktement. Maar helaas! De directeur, die hem geëngageerd had, was op den loop met de opbrengst van de geheele week bij zich en zoo stonden Mr. Barnard en zijn vele helpers verlaten in een vreemd land. Dat was nog niet genoeg, maar de eigenaars van het theater namen den armen Engelschman al zijn bezittingen af. Marionetten, tooneel, persoonlijke bagage, alles werd hun eigendom, totdat hij tot den laatsten cent toe uitbetaald had, wat de weggeloopen directeur hen schuldig was.

Natuurlijk zijn ook dikwijls vermakelijke voorvallen het deel geworden van de familie Barnard. O.a. het volgende geval:

Het is eenige jaren geleden, dat er in Liverpool veel kinderen vermoord werden. Na afloop van een voorstelling begaf Mr. Barnard zich naar huis, toen hij plotseling overvallen werd door een paar detectives, die hem vroegen, wat er in de mand was, die hij bij zich had. Zij waren niet tevreden vóór zij den inhoud gezien hadden; hun kreet van schrik bij het zien van een half dozijn ‘babies’ werd slechts geëvenaard door hun gevoel van teleurstelling, toen zij ontdekten, dat zij den echten kindermoordenaar niet te pakken hadden.