De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

St. Ulrich en de Houtindustrie in het Grödnerdal.
Met illustratiën.

Voor de uit het noorden en zuiden komende toeristen vormt het station Waidbruck de entrée voor het Grödnerdal. Van Waidbruck leidt een meerendeels goede straatweg

kerk in st. ulrich. - brug te st. ulrich.

door het nauwe dal in twee uren tamelijk steil naar de brouwerij St. Peter. Hier zien wij voor het eerst Gröden's herkenningsteeken, de machtige Langkofel; trotsch en statig verheft zich deze rots over de met weiden bezette bergen en groene hellingen. Na St. Peter stijgt de weg weer, het dal wordt breeder, en we zien het vriendelijke St. Ulrich (1236 Meter), het 1640 inwoners tellende hoofdplaatsje van het Grödnerdal. Menig reiziger, die zich St. Ulrich als een klein, eenvoudig dorpje voorgesteld heeft, staat verbaasd te kijken als hij een groot dorp ontwaart, wiens zindelijke, nette huizen den indruk van welgesteldheid maken, en na langduriger verblijf zal de vreemdeling den indruk krijgen, dat Gröden met zijn industrie, in den handel een belangrijke rol speelt. Maar niet alleen op het punt van handel staat Gröden op zulk een hoogen trap van ontwikkeling,

[p. 333]

ook het vreemdelingenverkeer neemt er zeer toe. Nu wordt dit slechts door een deel der bevolking erkend, maar er behoort geen groote profetische gave toe om te voorspellen,

schilderwerkplaats van christiaan delago.

dat het van jaar tot jaar toenemende vreemdelingenverkeer allen Grödners overtuigen zal, welke voordeelen dit aanbrengt.

Dit verkeer is in Gröden nog van betrekkelijk korten datum, want eerst sedert 1870 staat dit heerlijk gebied voor den grooten toeristenstroom open. Langzaam maar zeker steeg het aantal bezoekers, en het is nu dermate toegenomen, dat gedurende het reisseizoen in geen enkel hotel of particulier huis meer een plaats te krijgen is.

Billijke prijzen, goede bediening en de heerlijke streek zijn wel de oorzaken van het toenemende vreemdelingenverkeer.

De Grödners zijn een tak van het Ladenische volk, dat sedert overoude tijden de dalen van Gröden, Enneberg, Buchenstein, Fassa en Ampezzo bewoont. Het is zeer eigenaardig, dat de Grödner taal en gewoonten tot heden toe onvervalscht zijn behouden gebleven, en dat zij geen Duitschen of Italiaanschen invloed ondervonden, want te midden van dezen heeft het kleine, bizonder kunstlievende volkje zich genesteld. De Grödners zijn bescheiden, tevreden en arbeidzame menschen; uit eigen kracht hebben zij hun industrie tot de tegenwoordige hoogte gebracht.

De voorwerpen, die in Gröden gesneden worden, zijn hoofdzakelijk kinderspeelgoed, ledepoppen, paarden en andere dieren, poppekoppen, wagens enz.; bovendien worden heiligenbeelden en huishoudelijke artikelen in groote hoeveelheden vervaardigd, ook beeldhouwerij ter versiering en het samenstellen van altaren heeft op uitgebreide wijze plaats. Daar de meeste gesneden voorwerpen beschilderd worden, speelt het schilderen in de industrie te Gröden een voorname rol. Vroeger, in de zeventiende eeuw, werd in Gröden ook kant gemaakt, doch heden is de kantklopperij verdwenen.

Man en vrouw, jong en oud verdienen tegenwoordig den kost met snijwerk, en dat deze verdienste niet zoo gering is, bewijst de welgesteldheid der snijders.

Tot een der specialiteiten op het gebied van houtbeeldhouwwerk behooren de gedeeltelijk mooi gesneden Christusfiguren, die godsdienstig opgevat en uitgevoerd zijn. Er zijn in Gröden beeldhouwers van groot genie, kunstenaars bij Gods genade, die geheel opgaan in hun werk. De invloed van den godsdienst op de kunst werkte altijd zeer weldadig, zoowel in de middeleeuwen als nu. Deze invloed zal uit een godsdienstig en ideaal oogpunt beschouwd, steeds vruchtbaar zijn, en den kunstenaar en zijn werk voordeel aanbrengen.

Men kan met tamelijke zekerheid aannemen dat Gröden met zijn snijwerk van drie tot vier ton verdient; rekent men daarbij nog de voordeelen van het groote vreemdelingenverkeer, dan kan men begrijpen dat de Grödners zeer welgesteld zijn.

Behalve het bezoek aan de verschillende ateliers en werkplaatsen, is ook de bezichtiging der beide kerken zeer aanbevelenswaardig. De St.-Ulrichkerk dagteekent uit de jaren 1793 tot 1796 en is in den zoogenaamden nieuw Italiaanschen stijl gebouwd. De schilderijen zijn van Frans en Jozef Kirchebner uit Innsbrück, het beeld op het hoog-altaar door den kunstschilder Jozef Moroder, een geboren Gröder, gemaakt.

De St.-Antoniuskerk werd in 1666 gebouwd; de beelden der heiligen, Rupert en Ulrich, zijn door den Grödner beeldhouwer Dominik Binatzer (1662), het altaarbeeld door P. Deschwanden gemaakt.

De kleederdracht der Grödners is veel veranderd; de mannen gaan zeer modern gekleed, terwijl de vrouwen zich meer aan het oude houden. De goedgezinde Grödner-vrouw is trotsch op haar familiesieraden, en op groote feestdagen fonkelt het aan haar van ringen, kettingen, kruisen enz.

Zeer levendig is bij de Grödners de lust tot leeren, en daartoe wordt hen ook te St. Ulrich ruimschoots gelegenheid gegeven. De rijksschool biedt onder leiding van den bekwamen directeur Hans Larch aan de jongelieden tot vlijtig leeren gelegenheid in alle vakken en er wordt druk gebruik van gemaakt.

rococo-altaar uit de werkplaats van franz schmalzl.

[p. 334]

Vóór wij een kijkje gaan nemen in de verschillende ateliers, moeten wij onze aandacht wijden aan het materiaal, dat de beeldhouwer voor zijn groote figuren noodig heeft. In den winter, als er op de hoogten sneeuw ligt, wordt het hout met paarden of door menschen naar het dal gebracht; trotsche pijnboomen, die 's zomers nog diep met hun wortels in den grond grepen. De stam wordt vooraan op de kleine, maar zeer stevige slede met kettingen bevestigd; het overige deel van den boom sleept achteraan. Door de groote behoefte aan pijnboomen is de voorraad reeds zoo gedund, dat het grootste deel van het hout van buitenaf betrokken moet worden.

Wij betreden het atelier van den beeldhouwer Franz Travella en kunnen het trapsgewijze ontstaan van een beeld nagaan. Op den grond ligt een vormeloos houtblok, waaruit een leerling met gewichtig gezicht stukken staat te houwen; de vorm is hier nog niet te onderscheiden. Daarneven zien wij een juist uit het ruwe hout gesneden kleine madonna; met hart en ziel is de jonge beeldhouwer bij den arbeid, iedere snede brengt leven in de plooien van het kleed en uitdrukking in het gelaat der moeder Gods; hier zien wij het werk in een vorm, waaruit reeds duidelijk de bedoeling des kunstenaars kenbaar is. Een andere, meer dan levensgroote figuur wordt eveneens uit het ruwe te voorschijn gebracht; bij deze zien wij reeds duidelijk de verhouding van kleed en lichaam. Rechts hiervan zien wij een geheel gereed beeld; het werk van den beeldhouwer is afgeloopen, de figuur is klaar en kan naar het atelier van den schilder verhuizen.

In het dorp zelf is het verbazend warm; slechts vreemdelingen ziet men op straat, de inwoners zijn allen aan den arbeid. In ieder huis en huisje zijn vlijtige lieden, waar wij ook heenkijken. Overal zien wij voor de huizen beelden in de zon staan drogen, voor de woning van Franz Schmalzl werkelijk prachtige zaken, meest heilige, alledaagsche voorwerpen slechts weinig.

Ten slotte zijn wij gekomen op de plaats waar de verzendingen geschieden, en die dikwijls zulke afmetingen aannemen, dat de vreemdeling er zich geen voorstelling van kan maken. Er wordt verzonden over de geheele wereld, de handelsbetrekkingen van het kleine dorp reiken tot over zeeën.

Ja, de Grödners zijn vlijtige menschen en velen onder hen verdienen veel geld.

Bij de groote vlijt van dit eigenaardig, begaafd volk, moet men de industrie van Gröden uit den grond van zijn hart een voortdurenden bloei toewenschen.