De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

Landbouw in Bosnië en Herzegowina.
Met illustratiën.

Een indruk, als dien een middeleeuwsch landschap op ons zou maken, geeft Bosnië en Herzegowina, zeggen velen, die deze landen bezochten. En gaarne willen wij deze uitspraken gelooven; immers alles werkt mede om dien indruk te verkrijgen, de schoonheid der bewoners, de schilderachtige kleederdracht, de indrukwekkende Alpen, en vooral ook de welvaart die er heerscht sedert het land onder Oostenrijksch bestuur is gekomen. Vroeger, toen de landen nog onder de Turken stonden, waren zij, zoo niet woest, dan toch zeker in een achterlijken staat, vergeleken bij het overige Europa, en de wijze, waarop Oostenrijk den bodem productief heeft gemaakt, kan ons wel leeren, hoe te handelen met een land, vijf eeuwen ten achter bij onze hedendaagsche beschaving.

Het schijnt ons dan ook wel belangwekkend toe een vergelijking te trekken tusschen hetgeen de Oostenrijkers in Bosnië en Herzegowina en de Franschen in Algiers gedaan hebben.

Na de verovering van laatstgenoemd land, toen de Franschen nog weinig ondervinding hadden van kolonisatie, was het eerste wat gedaan werd, het land te bevolken met zooveel mogelijk kolonisten, terwijl de inboorlingen zelf van hun bezittingen beroofd werden.

In Bosnië en Herzegowina was men echter verplicht een anderen weg in te slaan, want, zooals wij boven reeds zeiden, was het land vroeger onder Turksch bewind, en het was zaak de Muzelmannen niet ontevreden te maken, uit vrees voor moeilijkheden met de Porte.

[p. 213]

Het eerste wat de Oostenrijkers na de bezetting deden, was te zorgen voor veiligheid, allen onpartijdig te behandelen, de belastingen niet te innen door ambtenaren, die van hun

aankomst der boeren te doboj.

macht misbruik zouden maken, en vooral te zorgen voor gemeenschapswegen, teneinde kanalen te hebben waarlangs de talrijke natuurlijke rijkdommen van het land konden worden gevoerd; in 't kort de Oostenrijksche regeering legde er zich op toe zooveel mogelijk zorg te dragen voor het algemeen welzijn, door het wanbestuur der Turken te vervangen door een stelsel van welwillendheid, van toezicht, een beschaafd volk waardig, dat een ander volk tot zich wil trekken.

* _* *

Nu heeft Oostenrijk wijselijk niet dadelijk al zijn krachten ingespannen om den landbouw in de zoo vruchtbare provincie op te voeren tot een hoogte, waarop deze reeds in andere landen stond; immers het is slechts met de grootste omzichtigheid, dat men landbouwzaken behandelen moet. Wanneer men denkt aan de moeilijkheden, die de vooruitgang van den landbouw in onze Westersche landen ondervonden heeft, kan men er zich gemakkelijk rekenschap van geven, dat het zeer moeilijk zou zijn om een poging, die ten doel had plotseling en zonder overgang den wetenschappelijken vooruitgang van den landbouw op te dringen aan een volk, dat op niet hoogeren trap dan op dien van het begin onzer jaartelling staat, te doen slagen.

Landbouw toch is een wetenschap, die nauwkeurige opmerkzaamheid, langdurige observatie vereischt. Hoe anders kan men ondervinding krijgen in een land, waar alles den landbouwer van dit goede pad kan afbrengen, klimaat, besproeiing, natuur van den bodem?

Om die ondervinding te verkrijgen, om teleurstellingen te voorkomen, is er tijd, veel tijd noodig.

Wij behoeven er dan ook geen oogenblik aan te twijfelen, of Bosnië en Herzegowina zouden geruïneerd zijn, indien de Oostenrijksche regeering hetzelfde systeem had gevolgd als Frankrijk in Algiers. De ingevoerde kolonisten zouden niet rijker geworden zijn, de inwoners zouden van hun bezittingen beroofd zijn en nooit in staat zijn geweest zich op te heffen uit hun ellendigen toestand.

Door zich daarvan te onthouden, door in de eerste jaren zich met den landbouw niet in te laten, heeft de Oostenrijksche regeering zulks vermeden, en toch hebben wij het zien gebeuren, dat de landbouw vooruit is gegaan alleen door het feit, dat oude verkeerswegen verbeterd, nieuwe aangelegd zijn, en niet in geringe mate ook heeft de landbouw vorderingen gemaakt, daar, sedert er een spoorwegverbinding tot stand is gekomen met de Donau- en Sauprovincies, de uitvoer der landbouwproducten vertienvoudigd is.

In de Noordelijke provinciën bijv., waar de bergen bedekt zijn met ware pruimenbosschen, is een ontzaglijke uitbreiding gegeven aan de pruimenfabricage; een klein boertje, die vroeger de helft zijner pruimen teloor deed gaan, trekt daar nu groot voordeel van, wordt spoedig een welgesteld man, zonder zelfs de nieuwste uitvindingen op landbouwgebied noodig te hebben.

* _* *

De pruimeboomen in Bosnië groeien vrij, zonder dat snoeien of een bijzondere cultuur noodig is, als het ware in wilden staat.

In Frankrijk daarentegen is het met de pruimeboomencultuur geheel anders gesteld; daar worden de plantages, als wij dit woord gebruiken mogen, met de meest mogelijke zorg omringd.

Bijna altijd gecultiveerd in vereeniging met den wijnstok, hetzij te midden van wijngaarden, 't zij te midden van boomgaarden, profiteert de pruimeboom tegelijkertijd van den wijnstok en van de andere vruchtboomen. Zijn wortels, die betrekkelijk dicht aan de oppervlakte van den grond zich ontwikkelen, zijn tegen een te krachtige inwerking der zon beschermd door de lange bladeren, de takken en de wijnranken.

En toch kan men in Frankrijk niettegenstaande de vele zorgen, die aan de pruimencultuur wordt besteed, slechts om de drie jaar op een volledigen oogst rekenen, terwijl gedurende de twee overige jaren de resultaten middelmatig, ja zelfs slecht te noemen zijn. Dit heeft zijn grond hierin, dat de pruimeboom reeds zeer vroeg uitloopt en dientengevolge zijn bloesems en kleine vruchten blootstelt aan de lente-nachtvorsten, terwijl ook de in de Zuidelijke departemen-

een pruimenhandelaarster.

[p. 214]

ten van Frankrijk zoo menigvuldig voorkomende misten, de stormen, de rupsen veel schade aan de boomen toebrengen.

Met dezelfde ongemakken hebben natuurlijk de ‘pruimenboeren’

na de markt.

in Bosnië ook te kampen, en de oogsten zijn daar misschien nog meer van de omstandigheden afhankelijk dan in Frankrijk, maar de pruimboomgaarden zijn daar zoo talrijk, dat er toch een zeker evenwicht

bosnische kar.

ontstaat, dat den wisselingen van den oogst tot tegenwicht kan dienen.

In Frankrijk kweekt men den pruimeboom voornamelijk voort door zaaiing en door enting. De eerste methode heeft natuurlijk dit voor, dat zij wortelschietende planten geeft, die veel beter in staat zijn een groote boom te worden.

Deze kweekwijze wordt dan ook altijd in Bosnië in toepassing gebracht, niet, omdat zij beter is dan die door middel van enting, maar omdat zulks de natuurlijke orde van zaken is.

Een pruim valt op den grond; de vrucht wast, en indien alles medewerkt, zal deze òf op een andere plaats geplant worden, òf op de plaats zelf opgroeien, enkel en alleen toevertrouwd aan de goede zorgen van Moeder Natuur.

Indien een gelukkig gesternte hem gedurende de eerste jaren vrijwaart voor de doodelijke beten van geiten en bokken, dan zal de pruimeboom op zijn vijfde of zesde jaar vruchten voortbrengen. En weldra komt dan de dag, waarop hij, sterk en geheel ontwikkeld geworden zijnde, de plaats zal innemen van zijn vermolmde en weinig meer voortbrengende voorouders, die de eigenaar van den boomgaard dan zal omhakken, om den noodigen houtvoorraad tegen den winter te hebben.

Dit alles is, zooals onze lezers zien, zeer eenvoudig, en daar er volstrekt geen gebrek is aan terrein, noopt niets de Bosnische boeren hun manier van doen te veranderen.

Bosnië voert op dit oogenblik een gemiddelde van 500,000 centenaars pruimen uit, die alle bewerkt worden in kleine ovens; die ovens zijn kleine gebouwtjes van hout en aarde en worden door de boeren zelf gemaakt. Deze zeer groote hoeveelheid pruimen wordt door de nijvere bevolking ter markt gebracht en van daar op karretjes, waarvan onze gravure een duidelijke afbeelding geeft, naar den spoorweg vervoerd, ten einde de geheele wereld door getransporteerd te worden.

Ossen, op ouderwetsche wijze voorgespannen, trekken de zware karren vooruit en het geknars der raderen doet denken aan de karren, die onze voorouders gebruikten.

Trouwens, dien indruk geven ons niet alleen die boerenvervoermiddelen. ‘Het bewonderingswaardig schilderachtige der markten in het Noorden van Bosnië verhoogt die illusie, waardoor wij ons in werkelijkheid vijf eeuwen teruggevoerd voelen. Deze krachtige bergbewoonsters met haar kleeding, onveranderd sinds de tijden die Homerus beschreef, weven, naaien en borduren eigenhandig de kostuums met de schitterende kleuren, waarmede zij gekleed zijn,’ - zooals Gervais-Courtellemont zegt.

De plaat ‘na de markt’, die dit artikel opluistert, is een voorstelling van de markt van Doboj, een der belangrijkste centra der pruimenproductie. Onder de grootste eensgezindheid, zonder twistgesprekken ofgeschreeuw of al wat wij op onze ‘moderne’ markten hebben, heeft de verkoop plaats. In een kleine balans worden 250 gram pruimen afgewogen; deze worden daarop geteld en de koers wordt dan vastgesteld naar het aantal vruchten per kilo-

[p. 215]

gram, het zekere bewijs der grootte, waarnaar de prijs bepaald wordt.

Na afloop der marktzaken gaan boeren en boerinnen hun kleine inkoopen doen. Als de oogst medegevallen is, blijft men wat in de herberg zitten, doch in Bosnië en Herzegowina heeft dit laatste gelukkig geen slechten invloed; personen, die veel aan den god van den wijn offeren, komen weinig voor.

* _* *

Niet waar, wat landelijk is dit alles, wat eenvoudig! Hoe ver zijn wij verwijderd van de wetenschappelijke middelen die voor fabricage gebruikt worden in Frankrijk of Amerika.

En toch neemt Bosnië zoowel als Herzegowina indealgemeene pruimenproductie een zeer eervolle plaats in. Ziehier de statistiek voor het jaar 1901:

	Centenaren.
Frankrijk	785,000
Bosnië en Herzegowina	500,000
Donau-provinciën en Servië	200,000
Amerika	140,000

Maar wat geschiedt er toch met al die pruimen, zal men vragen.

In de eerste plaats worden, zooals een ieder weet, deze vruchten in grooten getale voor dessert gebruikt, en in Hospitalen, en in de tweede plaats wordt een groote hoeveelheid pruimen medegenomen op lange zeereizen, daar deze vruchten een zeer goed middel moeten zijn tegen de ziekten, die ontstaan door het gebruik van voedsel, dat te veel door het zilte water is gedrenkt.

Dit alleen is voldoende om de buitengewone ontwikkeling te verklaren van den pruimenhandel sinds het begin van onze eeuw, want dat deze handelstak vooruitgegaan is, mogen de volgende cijfers bewijzen:

In een deel van Frankrijk vertegenwoordigde in 1815 de jaarlijksche oogst een waarde van 1,500,000 francs, terwijl in 1899 de opbrengst geschat werd op 15 à 20,000,000 francs.

Een ander voorbeeld levert Amerika, waar in het begin van deze eeuw de pruimenteelt nog onbekend was; de statistieken bewijzen dat op dit oogenblik er een productie is van ongeveer 10,500,000 francs.

Maar behalve den hierboven beschreven pruimenrijkdom, heeft Bosnië ook in de veeteelt een middel van bestaan. Ook zijn er mijnen ontdekt; men is begonnen met het ontginnen van bosschen; wij zouden meerdere teekenen van den rijkdom van dit land kunnen opnoemen, doch genoeg moge het zijn te constateeren, dat het land vooruitgaat op een wijze, waarvoor de inwoners eeuwig dank verschuldigd zijn aan Oostenrijk, welk land zooveel gedaan heeft voor de beetwortelculluur, zóóveel, dat Bosnië en Herzegowina niet alleen door hun eigen suiker gevoed worden, maar zelfs daarvan uitvoeren.

De manier, waarop Oostenrijk zijn nieuwe provinciën bestuurd heeft, moge een spoorslag zijn voor de overige mogendheden, om op dezen blijkbaar goeden weg voort te gaan.