De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

[p. 12]

Voorheen en thans,
door J.M. Ente van Gils,
Kapitein der Mariniers.
Met illustratiën.
(Vervolg en slot van blz. 8.)

II. Thans.

Geef krachten aan de hand, en kracht aan
('t zieleleven;
Een schoone toekomst aan uw volk!
(De Génestet. De Volksdichter.),

‘Een kleine honderd meter lang, vijftien breed en enkele meters hoog boven 't water, en in die ruimte leven meer dan driehonderd mannen te zamen gedurende vele maanden,’ dat was het begin van mijne overdenking, toen kort geleden een der nieuwe pantserdekschepen gereed lag om uit te stoomen naar onze bezittingen in Oost-Indië.

Hebt gij wel eens een oorlogsschip zien uitgaan, waarde lezeressen en lezers? Velen zeker niet, en dan nog zult gij daarbij niet opgemerkt hebben wat ik, die er reeds zoovelen heb zien vertrekken, waarneem, daar ik mij niet alleen bepaal tot het vertrekkende schip, maar mij geheel wijd aan de omgeving.

Kom, ik wil trachten u even dit tooneel te schetsen, alhoewel mijn pen wel zal blijken te zwak te zijn om u in alles te doen gevoelen wat er in die oogenblikken van vertrekken geleden en gestreden wordt.

Een heldere zonnige hemel doet het helle wit van het pas geschilderde schip, dat in de haven aan het plankier gemeerd ligt, sterk uitkomen; een bedrijvige menigte aan boord is

schermers a/b h^r. m^s. ‘noord-brabant’. (Door den photograaf Kloens.)

reeds van 's morgens vroeg af druk bezig, alles nog een laatsten wreef te geven, zoodat het koperwerk ons verblindend tegenschittert.

Hoe meer de dag naar den middag opschiet, hoe drukker het wordt; de aanloop is groot, want van heinde en ver komen brieven, telegrammen, pakjes, provisiën en wat in de laatste oogenblikken voor een vertrekkend schip niet al verder noodig is.

Telkens en telkens moet de schildwacht van buitenboord den uitkijk aan den valreep praaien ‘officier aan boord’, want telkens komen de makkers hun vertrekkenden vrienden even de hand drukken en steeds wordt de agitatie door meerdere bedrijvigheid grooter, want voordat het schip vertrekt, moet de vlootvoogd voor het laatst zijn oog over 't schip doen gaan en de bemanning monsteren, wat aangaat hunne bedrevenheid in den dienst op dien grooten oorlogsstoomer.

Maar is het aan boord bedrijvig, daarbuiten niet minder,

generaal schoonschip a/b h^r. m^s. ‘noord-brabant’. (Door den photograaf Kloens.)

want vrienden en vriendinnen, vrouwen en kinderen, familieleden en belangstellenden, vermeerderd met tal van nieuwsgierigen, beginnen reeds vroegtijdig saam te scholen, om als de kans schoon is, nog even hem die hun het naast is te spreken of toe te wuiven.

Wat een wereld daar te zamen, wat verschillende gelaatsuitdrukkingen zijn daar waar te nemen, wat een vroolijkheid, wat een droefheid blijkt uit die terloops opgevangen gesprekken.

Wat een volhoudenden moed van zoovelen, die man, vader of broeder zien vertrekken voor drie lange jaren en die reeds gisteren moesten scheiden, want ‘de laatste wacht was hem, je moet maar ongelukkig zijn, maar wellicht straks nog even, één oogenblik, één kus en het lange wachten is vergoed. Goddank, ja, daar is 'tie op den valreep, neen, weg, weer binnen boord, maar ja, daar komt hij terug den valreep af, met een brief, hoerah, hij moet op ordonnans.’

‘Kom, vrouw, gauw, waar is kleine Janne,’ een paar kussen, een ‘dag vrouw, dag meid’ en weg is 'tie, de plicht ‘gebiedt, maar er blijft kans; maar flink vooruit zien te komen om een plaatsje bij den schildwacht te krijgen.’

‘Een oud vadertje strompelt vooruit en uit eerbied voor den ouderdom bereikt hij zijn doel, een vraag aan den schildwacht en teleurgesteld strompelt hij terug, een traan rolt langs zijn dorre wang, hij zal zijn zoon niet meer zien, de laatste avond aan den wal was hem te sterk geweest, gezwicht voor 't vitriool der beschaving, zit hij nu onder het halfdek bij den schildwacht en drie jaren zijn lang als je zeventig telt,.... maar een zware, eeltige knuist pakt zijn knokerigen schouder beet en een ruwe, doch hartelijk gulle stem klinkt hem tegen: “Zeg, ouwe, je zoon laat je groeten, hou je maar kranig, het is zoo slim niet met hem, atjuus hoor,” en verruimd gaat de oude heen, want slecht is zijn jongen toch niet.’

‘Nou, kent u wel, juffrouw, uwees mot niet zoo dringen, hoor, ik sta hier al van van morgen vroeg en ga voor nie-

[p. 13]

mand een haarbreed uit den weg, hoor mensch,’ kreeg ‘een jong onderofficiersvrouwtje van een flinke in bont baaien rok en heldere katoenen blouse gekleede matrozenvrouw

exercitie met snelvuurkanon a/b h^r. m^s. “noord-brabant” (Door den photogr. Kloens

naar 't hoofd, die in een groepje vrouwen van 't zelfde slag bij den valreep, hartelijk lachend man of vriendlief zagen vertrekken. Een bedeesd: “neem me niet kwalijk, juffrouw,” kwam er met een zacht, door tranen gesmoord stemmetje uit, “ik zag mijn man en zou hem nog zoo graag even gesproken hebben, wij hebben....” maar meer kon ze niet uitbrengen door die lastige waterlanders, maar meer was ook niet noodig, want een blik op het nietige figuurtje van het jonge vrouwtje was genoeg voor hen, die ruw van manieren, doch het hart op de ware plaats hebben, en vlug was er ruimte. “Kom maar mee, klein ding, zoo mot 'tie nou ook net weg en voor den eersten keer zeker, ja, wij weten er alles van hoor, als 't je derden keer is, dan lach je er ook mee, hoor, beste meid. Drie jaren, kom, met Heldersche kermis dans je weer met een ander,” was 't spottende, plagende antwoord.’

Zoo spelen er honderden tooneeltjes, soms ongemerkt, in die uren af in die bonte menigte van menschen uit allerlei standen, en worden er in de mindere klassen ruwe kwinkslagen geplaatst, och zij dienen zoo menigmaal om hetzelfde leed te verbergen, als bij de meer beschaafden, die beter hebben leeren comediespelen in de school des levens, die onder een effen plooi van 't gelaat de hevigste aandoeningen weten te verbergen, omdat 't zou strijden met het fatsoen, toe te geven aan zijn gevoelens.

De driekleur met de sterren in den bovenhoek ontplooit zich... de inspectie is aangevangen, daar binnen boord is 't een machinaal uitvoeren der gevergde diensten, het hart zit echter daar buiten op den dijk, en bij het volk op de kaai is het een verlangen naar 't einde dier traditioneele vertooning en spoedig wordt 't wachten een duldelooze plaag.

Eindelijk, een laatst woord tot afscheid en de admiraal vertrekt, de vlag wordt neergehaald en het saluut aan den vlootvoogd weerklinkt statig over de baren uit de metalen monden; daarna is 't alle handen op en klaarmaken voor 't vertrek.

Maar o neen, die tweede schildwacht aan den valreep is werkelijk overbodig, want geen tien schildwachten zouden kunnen voorkomen, dat alles wat er maar kans toe ziet de loopplank bestormt en een strijd begint om een laatsten handdruk, een laatsten groet; maar ook dit neemt een einde en langzaam, tergend piepend wordt de loopplank gestreken en de roode vlag in top ontplooit zich tot sein van vertrek, terwijl de sterke arm van den Hercules zich als 't ware aan het groote oorlogsgevaarte vastklemt om hem een pas de conduite te geven.

De muziek der Marine begeeft zich naar 't Hoofd en nu stroomt alles daarheen, naar dat uiterste puntje der haven en duizenden scholen daar samen om het schip te zien vertrekken, dat soms alles medeneemt van hen die achterblijven, en daar, daar saam opééngedrongen, dáár ziet men de tranen niet en gaat een wanhoopsnik teniet in het donderend hoerah, dat den vertrekkenden wordt toegegalmd als zegebede op dien langen tocht langs den onmetelijken Oceaan, dáár gaat zoo menig kreet van vaarwel op en vloeien de wenschen tot voorspoed en geluk zacht ruischend op de tonen van 't ‘Wien Neerlandsch bloed’ de vertrekkenden te gemoet.

En aan boord, allen en allen kijken uit naar degenen die achterblijven; hoe speuren die oogen in dien dichten menschendrom, zoekende om een laatsten blik op te vangen van hen, die zij liefhebben, en ook zij wuiven met doeken en mutsen en heffen een driewerf hoerah aan, dat langzaam wegsterft over de baren, die 't zacht rollend tot ons brengen als een weeklacht van hen, die voor drie lange jaren 't lieve Holland vaarwelzeggen.

Zoo vertrekken onze schepen om in onze koloniën de eer van 't rood wit en blauw hoog te houden en in den vreemde den eerbied voor onze vlag te erlangen.

't Zijn heele kasteelen die pantserdekschepen, zooals hier de ‘Noord-Brabant’ is afgebeeld; maar wat een verschil bij vroeger, die schepen vol gemakken, voor volk en officieren, die schepen electrisch verlicht en zoonoodig verwarmd.

Overal ruimte, overal berging voor alles. Zie hoe gezellig die barbier zijn werk verricht, 't is of je in een scheersalon first rate bent terechtgekomen, en ook de verdere gezelligheid voor 't volk is veel grooter, terwijl schermen en gymnastiek als uitspanningsmiddel meer op den voorgrond treden; een groepje schermers is hier afgebeeld aan boord genomen, ten einde mijne woorden niet te logenstraffen.

Een derde groepje, bestaande uit een corveetje van hen die bezig zijn geweest aan 't schoonschipmaken, waaruit blijkt, dat of men op een oud of een nieuw schip is, de welbekende Hollandsche reinheid wordt trouw gebleven.

Nu, aan boord, jongens, daar kunnen ze er heelwat aan doen; daarbij vergeleken, is een Hollandsche huisvrouw, in volle schoonmaakwoede ontstoken, nog gewoonweg een kind in de lange kleeren; ja als ze op een Nederlandsch oorlogsschip generaal schoonschipmaken, nu, dan vliegen je de putsen water om de ooren en is 't maar zaak om je in je hut verdekt op te stellen met gesloten deur, dan ben je gewoonlijk het veiligst in die oogenblikken van ontembare agitatie.

Ook het geschut dezer schepen is van de nieuwste vinding; snelvurend is hoofdzaak, en waren de schepen van een De Ruijter en Tromp voorzien van batterijen in lagen boven elkander van 60 en meer stukken, thans is het aantal op

smidse a/b h^r. m^s. ‘noord-brabant’. (Door den photograaf Kloens.)

de nieuwe schepen slechts 25 stuks, en werd het kaliber der vuurmonden nog kort geleden opgevoerd, thans is een stuk van 15 cM. het zwaarste.

[p. 14]

Een korte beschrijving is voor hen, die nimmer een pantserdekschip gezien hebben, wellicht in staat eenigszins een denkbeeld van de inrichting te geven.

In het schip liggen twee doorloopende dekken, n.l. het opperdek en het kuildek.

Op het 1e, dat voor en achter iets verhoogd is, zijn geplaatst van voren de commando-toren, van achteren de torpedo-richttoren.

Op dit dek zijn alle vuurmonden, behalve 4 revolverkanonnen en 4 kanonnen van 3.7 cM. opgesteld, en wel 1 kanon van 15 cM. op ieder der verhoogingen in het opperdek en 3 kanonnen van 12 cM. benevens 2 kanonnen van 7.5 cM. aan stuur- en bakboord; op de verschansing aan weerszijden zijn 2 opstellingen voor kanonnen van 3.7 cM. aangebracht.

Verder worden hier aangetroffen de kombuizen, de bakkerij en de volksprivaten, benevens bergplaatsen voor zwemvesten enz.

De hangmatten worden gestuwd in de kooienverschansingen tegen boord.

Boven het opperdek, dat niet verhoogd is, ligt de barring waarop de sloepen kunnen worden gevoerd.

Op deze barring ligt aan stuurboord en bakboord langs de verschillende hoofden een smalle loopgang, voor en achter verbonden door een dwarsscheepsloopend gedeelte; op het voorste daarvan, de voorbrug, bevindt zich de bestekkamer en de toegang tot den commando-toren en aan iedere zijde een stoel voor een kanon van 3.7 cM. Boven de voorbrug loopt de bovenbrug met stuurhuis, waarop een bordes voor het voorste zoeklicht.

Het achterste dwarsscheepsloopend gedeelte, de achterborg, is ter hoogte van den torpedo-richttoren; op dien toren is het achterste zoeklicht geplaatst.

Vóór het machinekamerhoofd staat in de midscheeps het standaardkompas. Een revolverkanon is op elk uiteinde van de boven- en achterbrug opgesteld. Het kuildek is, na aftrek van de ruimten voor het doorlaten van de hoofden van machinekamer, ketelruimen en ventilators, geheel bestemd voor verblijven en logies van commandant, état-major en bemanning, terwijl slechts 3/10 der bemanning in 't tusschendeks logeert.

Vooruit op het kuildek en in de achterkajuit is aan weerszijden een kanon van 3.7 cM. opgesteld.

Het tusschendeks loopt in de lengte van den achtersteven tot tegen het gepantserde machinekamerhoofd, en aan de voorzijden van den voorsteven tot aan den voorkant van het voorste ketelhoofd; van hier tot aan den voorkant van het gepantserde machinekamerhoofd vormt het pantserdek tevens het tusschendek.

Op dit dek is de torpedobatterij opgesteld, bestaande uit een boegbuis, een hekbuis en een kanon aan stuurboord en bakboord in het achtertusschendek.

Vóór het voorste ketelhoofd is een waschplaats met acht sproeiers.

Ter hoogte van den achterkant van den ventilator boven de middenfankamer ligt de machinewerkplaats; de torpedowerkplaats bevindt zich onder het verblijf van den commandant.

In het voorschip, vóór het volkslogies, liggen de bottelarij en bergplaatsen voor stuurmans-, schippers- en andere details.

In de ruimte waar de torpedokanonnen zijn opgesteld, de torpedokamer, wordt een ijsreservoir aangetroffen.

Het gebogen pantserdek loopt van den achtersteven tot ongeveer 4 meter achter den voorsteven en vormt met het daarboven liggende tusschendek de ruimte waarin de cellen zijn aangebracht; deze cellen kunnen gebezigd worden tot het bergen van victualie enz.

Het koebrugdek loopt van den achtersteven in het achterschip tot tegen het schot achter de machinekamer, evenzoo in het voorschip.

Men vindt er de bergplaatsen van victualiën en daarvoor de bergplaatsen voor schietkatoen.

Het waterruim kan ± 43000 L. water bevatten en is in 4 deelen verdeeld.

Verder vindt men er de kettingbakken, victualiebergplaatsen, de rijstbergplaats en het zoogenaamde voor-station met de noodige sein- en stuurtoestellen en spreekbuizen.

Voorts de voormunitiebergplaats, daaronder het munitiemagazijn.

Op het achterkoebrugdek vindt men de stuurkamer.

Midscheeps ligt 't torpedomagazijn, de broodkamer aan stuurboord, zoo ook het achterstation, aan bakboord de bergplaats voor plunjes en electrische behoeften. Voorts vindt men nog munitiebergplaatsen en één voor schietkatoen; bergplaatstunnels voeren daaromheen.

Voeg ik hieraan toe, dat de grootste lengte dier schepen is 94.7 M. en de breedte 14.82 M., dat zij een waterverplaatsing hebben van 40.33 M³, met een stoomvermogen van 10167 indicat. paardekrachten, terwijl de grootste vaart bij den proeftocht afwisselde van 19.47 tot 20.08, de brandstofberging is normaal 450 M³, doch kan gebracht worden tot 970 M³ en de bemanning bedraagt 312 koppen, dan kan ik de beschrijving van die zeekasteelen eindigen en hoop ik er in geslaagd te zijn om in ruwe trekken eenig denkbeeld te hebben gegeven van de inrichting van eenig modern schip.

Maar niet altijd zijn 't schepen van die capaciteit als hierboven aangegeven, die bestemd zijn om naar Oost-Indië te varen. Zoo verlieten enkele weken geleden de twee torpedobooten ‘Hydra’ en ‘Scylla’ de haven van Nieuwediep om die reis te ondernemen. Hoe klein schenen die scheepjes, hoe rank lagen ze op het water, hoe nietig tegenover die woelige en vaak zoo onstuimige zee.

Hoe klein dat verblijf, hoe weinig bewegingsruimte voor officieren en manschappen, slechts 20 in aantal.

Wat een lengte, slechts ± 40 Meter bij eene breedte van 4 Meter en een diepgang van 20 d. M.

Met wat een belangstelling zullen wij die scheepjes volgen over den grooten Oceaan naar het land hunner bestemming, en laat ons hopen dat zij er spoedig aankomen zonder tegenslag en dat aan hen de spreekwijze: ‘zij kwamen van Scylla en de Charybdis’, niet bewaarheid worde.

Willemsoord, 25 Sept. 1900.