De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

[p. 209]

Margaretha van Oostenrijk
door A.J. Servaas van Rooyen.

Ongeveer een halve eeuw geleden werd te Mechelen een standbeeld opgericht voor Margaretha van Oostenrijk, naar het ontwerp van den Mechelschen kunstenaar Joseph Tuerlinckx.

Hoewel te Brussel op 10 Januari 1479 (naar den nieuwen kalender 1480) des morgens ongeveer elf uur geboren, meenden de stad Mechelen en de Mechelenaars tot die oprichting,

de deensche koninklijke familie. (in het midden de czaar van rusland.)

waartoe Baron de Stassart het initiatief nam, verplicht te zijn.

Zij zagen daarin het afdoen van een eereschuld; een daad van dankbare erkenning tegenover ‘la plus grande princesse de son siècle, cette grande et noble figure du XVI^e siècle’, op wie heel België trotsch mocht zijn, en Mechelen in het bijzonder; ‘Mechelen, la résidence de prédilection, le théâtre de ses exploits et de ses bienfaits’.

Zonder nu juist hare politieke capaciteiten in het licht te stellen, waarin zij ‘déploya les talents d'un homme d'état du premier ordre’, willen we het een en ander mededeelen uit het leven dezer vorstin, die een betrekkelijk breede plaats in de geschiedenis van ons land inneemt, en van wie Van Wijn getuigt, ‘dat zij met alle menschelijke gebreken eene zeer geestige, verstandige, letter- en kunstminnende vorstin geweest is, uit haren aard tot gulheid en zachtheid overhellende, hoezeer haar toon als landvoogdes dikwijls klonk naar de snaren, die haar, omringd van bedorven hovelingen en booze geestelijken (die zij naar het schijnt niet genoeg dorst wederstaan), van 's Keizerswege voorgespannen waren.’

Herinnerd zij hier even, dat Margaretha van Oostenrijk op 17 Juni 1507 als landvoogdes te Dordrecht gehuldigd werd, en dit bleef tot aan haar dood op 1 December 1530.

Margaretha van Oostenrijk, dochter van Maximiliaan van Oostenrijk en van Maria van Bourgondië, werd in de Saint Gudule te Brussel gedoopt.

Doopgetuigen waren Filippus van Ravesteyn, Jan van Chalons, Prins van Oranje, en de weduwe van Karel den Stoute, Margaretha van York, naar wie zij genoemd is.

Op tweejarigen leeftijd verloor zij hare moeder, die zoowel geroemd wordt vanwege de zachtheid van haar karakter als omtrent hare huiselijke deugden.

In de omstreken van Brugge in 1481 op de jacht zijnde, overleed de jeugdige vrouw, - zij was pas 25 jaar, - aan de gevolgen van het storten van haar telganger, behalve

[p. 210]

Margaretha nog een zoontje van vier jaar nalatende, later bekend als Filips de Schoone.

Dit onverwacht overlijden gaf al dadelijke politieke verwikkelingen.

De jonge Filips moest zijne moeder opvolgen, maar daar Maximiliaan, de vader, rechten had om als voogd over zijne kinderen op te treden en het regentschap waar te nemen, erkenden de meeste staten hem in die dubbele qualiteit.

Alleen Vlaanderen bleef weigerachtig, en zelfs Gent ging zoover om zich te verzekeren van den jongen Hertog en zijn zusje.

Zij eischten, dat aan Filips eene Vlaamsche opvoeding zou worden gegeven, en dat hij de taal, de zeden en de nooden van Vlaanderenland zou leeren kennen.

De sluwe Koning van Frankrijk, Lodewijk XI, zat achter dit alles, en hij maakte gebruik van de tegenkanting der Gentenaars, om een huwelijk tot stand te brengen tusschen den Dauphin en de jeugdige Margaretha, waarin Maximiliaan moest toestemmen of hij wilde of niet.

Op deze wijze kwam Margaretha in de macht van Frankrijk.

Zij was, hoewel drie en een half jaar oud, de Dauphine geworden.

De Hertogin van Ravesteyn begeleidde haar in April 1483 naar Hesdin, waar zij met de eerbewijzen, aan haar hoogen staat verbonden, werd ontvangen door Mad^me de Beaujeu, de oudste dochter des Konings, Mad^me de Dunois, zuster der Koningin, en door vele andere hooggeplaatste Dames.

Te Parijs werd zij begroet ‘d'un enthousiasme général’.

Aan het Fransche hof ontving zij thans een geheel Fransche, zij het ook uitstekende opleiding.

De Dauphin - Karel VIII, na den dood van Lodewijk XI - zag echter meer heil in een huwelijk met Anna van Bretagne, om wier hand Maximiliaan dong, en met wie deze in 1490 bij volmacht in den echt was verbonden.

Het was zijn doel om Bretagne met Frankrijk te vereenigen, en daarom zag hij niet op tegen een scheiding van zijn 13-jarige bruid, noch tegen een onder de duiven schieten van Maximiliaan, en hem te ‘ondervrijen’.

Hij kreeg zijn zin, huwde 6 December 1491 de bruid van Maximiliaan, en nadat de vrede van Senlis op 23 Mei 1493 was geteekend, waarbij Maximiliaan's mislukte pogingen om aan Karel VIII door een oorlog zijn ignobele daad te wreken, werden bekrachtigd, zond hij Margaretha naar huis.

De afgevaardigden van Frankrijk deden haar uitgeleide tot Valenciennes, en verder moest zij maar haar eigen weg zoeken.

Hoewel nog betrekkelijk een kind, gevoelde Margaretha zeer goed hare vernedering. De gansche reis over was zij uit haar humeur, en pruilde zij, en toen het volk haar tegenriep: Noël! Noël! barstte zij los, en zeide: ‘Ne criez pas noël, mais vive Bourgogne.’

De trouweloosheid van Karel VIII baarde algemeene verontwaardiging. Er zijn gedichten uit dien tijd, welke daarvan getuigen, en waarin de ‘geduchte Zeeuwen’ en ‘dappere Hollanders’ tot wraak werden aangezet. Men dreigt er den Koning in, ‘dat de elementen hem voor den rechterstoel van Jezus zouden dagvaarden; dat de arenden en leeuwen (Oostenrijkers en Nederlanders) zijn rijk zouden platloopen; dat de bloemen des velds hem zouden beschamen, wijl hij het bloemken Marguerite, door natuur en zeden gevormd, verraden had, en dat er in 1501 een komeet zou verschijnen, die, samenspannende met de planeten Mars en Saturnus, zijn rijk in lichtelaaie zou steken’.

Van het noodlottige afspringen van dit hooge huwelijk moet Margaretha zelf, tijdens haar verblijf in Frankrijk, een voorgevoel hebben gekregen door een eigenaardigen droom.

Zij droomde op zekeren nacht, dat zij zich bevond in een heerlijken tuin, waarin een madeliefje (Marguerite) geplant was, waarvan de bewaking en verzorging aan haar was toevertrouwd. Hoewel zij alle voorzorg daartoe had genomen, kwam er op zekeren dag een ezel, ane, oud-Fransch asne (Anne) in dien tuin, die haar eenige schoppen gaf en de bloem had opgeslokt.

Zeer ontdaan over dien droom volgde er al heel spoedig hare tehuiszending op, nadat haar echtgenoot, toen 21 jaar oud, met Anne van Bretagne in den echt was getreden.

De jeugdige vorstin vestigde zich te Namen, waar zij voortging zich in de fraaie letteren en de schoone kunsten te oefenen, waarin zij later zoo zeer uitmuntte.

‘Sa renommée de princesse accomplie s'étendit au loin’, en Ferdinand de Katholieke was er daarom op bedacht, voornamelijk om politieke redenen, om zijn zoon Don Juan met haar te doen huwen.

Maximiliaan gaf zijne toestemming, en vier jaar na hare terugkomst in de Zuidelijke Nederlanden hadden de huwelijksplechtigheden plaats.

Het schip, dat de jong gehuwde vrouw, het zeventienjarige meisje, naar Spanje zou overbrengen, werd door een hevigen storm beloopen en dreigde schipbreuk te lijden.

De goede luim verloor Margaretha bij al dien tegenspoed niet, want een on dit meldt, dat toen alle hoop op het behoud van het leven was verdwenen, zij een tweeregelig versje schreef, dat zij met hare kostbaarheden in een laken bond en in zee wierp.

Haar geschiedschrijver zegt: ‘elle eut le courage de plaisanter sur son double mariage qui ne l'aurait pas empêchée de mourir vierge:

Cy-gist Margot, la gente demoiselle,
Qu'eust deux maris et si morut pucelle.’

Er zijn tal van lezingen van dit epitaphe. Zelfs heeft de Vlaamsche taalgeleerde Willems het in het Hollandsch overgebracht, en ook heeft men het in het Latijn vertaald.

In elk geval getuigt het van een bijzondere geestkracht, waar het terzelfder tijd aanwijst, dat de jonge meisjes in de 15^e en 16^e eeuw de dingen nogal bij hun naam durfden noemen.

De Voorzienigheid had echter anders besloten. De storm bedaarde, en de vloot, van Vlissingen uitgegaan met bestemming naar Burgos, bleef gespaard. Alleen dreven de schepen naar de kust van Engeland.

Korten tijd daarna echter kon de Vorstin hare zeereis voortzetten en gelukkig volbrengen. Haar schoonvader, Ferdinand de Katholieke, haalde haar af met ongemeene praal en veel luister, en de jeugdige echtgenooten konden zich verheugen in de honey-moon.

Ook nu weder vervolgde het noodlot haar. Haar gemaal werd ernstig ziek, en reeds 14 October 1498 overleed hij.

Margaretha kreeg een ernstigen schok door dit droevig verlies, dat verhoogd werd door de geboorte van een dood kind, kort na het afsterven van haar man.

Ten tweeden male keerde zij nu naar de Nederlanden terug. Zij wilde niet blijven in een land, waar zij zulk een leed had ondervonden, en waaraan zulke droeve herinneringen waren verbonden.

Margaretha was nu 21 jaar oud; zij was mooi, en de glans van haar jeugd straalde uit heel haar wezen.

Het was dus geen wonder, dat al spoedig om de hand van het weeuwtje werd gedongen door de machtigste vorsten van Europa.

Philibert II, Hertog van Savoie, was de gelukkige onder die allen.

Met de grootste pracht werd het huwelijk te Genève voltrokken, en andere steden gaven luisterrijke feesten als vreugdebetoon over dit verbond.

Helaas ook deze echt, ‘l'union la plus heureuse’, werd al spoedig door den dood van haar echtgenoot verbroken. Op 10 September 1504 overleed de Hertog op het kasteel Pont d'Ain.

Hoewel nog jong en zeer schoon, wilde zij thans niets meer van een huwelijk weten. Op de huwelijksaanvragen van

[p. 211]

Lodewijk van Hongarije, Hendrik VII, Koning van Engeland, en andere vorsten, weigerde zij beslist, en hoewel haar broeder Filips de Schoone aandrong op een huwelijk met den Engelschen Koning, en daartoe onderhandelingen met hem aanknoopte, bleef Margaretha bij haar weigering volharden.

‘Haar vader en broeder,’ zeide zij, ‘hadden reeds drie huwelijken voor haar bewerkt, bij welke zij zich kwalijk had bevonden, [waarmede zij geen geluk had gehad]. Zij wilde zich voor een vierde huwelijk wachten’.

‘Dès lors elle prit pour devise les mots: fortune, infortune, fortune, et consacra sa vie entière à la politique, aux lettres et aux arts’.

Die spreuk is niet zeer duidelijk. Tal van geleerden hebben naar eene verklaring gezocht. Grapheus gaf deze latijnsche omschrijving: Fortis fortuna infortunat fortiter unam’, welke zou kunnen vertaald worden door de woorden: ‘Een buitengewoon geluk maakt dikwijls iemand buitengewoon ongelukkig.’

In de legende van het vrouwtje van Staveren ligt als beginsel de beteekenis, die Grapheus er aan gaf, opgesloten.

In het ‘Discours prononcé par Mgr l'évéque de Belley pour le service de Marguerite d'Autriche, à Brou, à l'occasion de la découverte du tombeau de cette princesse’, vormt de spreuk, welke daarin geschreven wordt: Fortune. Infortune. Fort. Une, vrijwel het hoofdmotief dier rede. Omschreven worden de woorden in den aanvang: ‘Ce que nous disent les dentelles de pierre suspendues à tous les murs de ce monument, la mort nous le repète en ce moment d'une manière bien frappante. Cette fortune qui infortune si fort une princesse qui semblait à tous les titres mériter d'être heureuse, ne s'est pas arrêtée, pour la poursuivre à la porte de son tombeau: elle y est entrée pour l'infortuner encore. Pendant sa vie, Marguerite d'Autriche a rencontré tout ce que promet le bonheur, & ce bonheur s'est toujours enfui loin d'elle, à l'instant où elle croyait le saisir: Fortune infortune fort une.

Fiancée de Charles VIII, elle voit Anne de Bretagne lui enlever la couronne de France; épouse de Don Juan de Castille, elle est privée, après quelques mois de mariage, & du prince qu'elle aimait, & du trône de Ferdinand & d'Isabelle; unie à Philibert-le-Beau, duc de Savoie & souverain de notre Bresse, elle est bientôt condamnée à un nouveau veuvage; &, comme Salomon s'écriant au milieu de la prospérité: Vanité des vanités, tout n'est que vanité, la fille de Maximilien, malgré son illustre origine, ses brillantes alliances, ses riches revenus, les dons de la nature, les ressources de l'esprit, l'amour de ses sujets, la reconnaissance des beaux-arts, ne trouve pour raconter l'histoire de sa vie qu'une triste plainte à pousser: Fortune infortune fort une.

Au moins, dans ce magnifique tombeau, pensait-elle trouver un asile assuré contre de nouvelles rigueurs; mais la fortune l'infortune fort une fois encore, & quand naguère nous avons pénétré dans ce caveau, qu'avons nous trouvé? Pas même un cadavre, pas même un cercueil, pas même des ossements entiers, mais à peine quelques débris méconnaissables & un peu de poussière. Voilà tout ce qui reste de très haute & puissante princesse Marguerite d'Autriche, dauphine de France, princesse & douairière d'Espagne, duchesse de Savoie & souveraine de Bresse: Fortune infortune fort une.’

Het kiezen van dit devies was voor Margaretha het afsluiten van een eerste loopbaan.

Een tweede betrad zij in het jaar 1507.

Door den dood van haar broeder, Filips den Schoone, en met erkenning der Staten werd Maximiliaan voogd van zijne kleinkinderen.

Daar hij echter de regeering der Nederlanden niet in eigen persoon kon waarnemen, dacht hij er over de landvoogdij aan Margaretha op te dragen.

Enkele geschiedschrijvers nemen voor vast aan, dat hij eerst tot landvoogd bestemd had, òf den Keurvorst van Trier òf den Markgraaf van Baden, maar dat Margaretha, daarvan onderricht, een renbode uit Brussel naar Maximiliaan zond, om hem te bidden de benoeming van een dier twee vreemde Heeren uit te stellen. Naderhand wist zij het zoo te bestieren, dat zij, die er ook wel de naaste toe was, met die eere verwaardigd werd.

Garnier schrijft over deze keuze:

‘Bien que Maximilien fut un prince d'un caractère léger, il avait, ainsi que son conseil, pu apprécier les èminentes qualités de l'archiduchesse, et il faut croire que ce fut à ses talents supérieurs et non à sa qualité de princesse que, dans des circonstances si épineuses, elle dut la préférence sur tant d'hommes politiques de cette mémorable époque.’

(Wordt vervolgd.)