De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

Desillusie.
Door Louise D.B.

Een agitatie van weken en weken. Telkens bijna overwonnen, dan weer opkomend sterker dan te voren. Geen bepaalde gedachte, alleen een onstuimig, onbedarend verlangen naar dat onbekende, dat mooie, die droom van vijf lange jaren. Een bal, haar eerste bal! Hoe zou het wezen? Zou zij dansen, met wien? Zij kende geen der heeren daar. Eindelijk toch eens naar een bal, eindelijk! Nu was dan toch de groote dag gekomen, hoe kon zij nog wachten tot het rijtuig kwam? Zij zou wel moeten. Eindelijk! ten laatste een dof gerommel op de straatsteenen, een woedende ruk aan de bel en een ruwe stem, roepend: ‘Rijtuig is vóór.’

Papa en mama waren er reeds in als Kaatje, de oude keukenmeid, haar japon ophoudend, de jonge dame door den corridor bracht.

‘Dag Ka! Dag!’

‘Veel plezier, juffrouw Ida, veel genoegen!’

‘Dankje Ka, da da!’

Het rijtuig rolde weg. Ka zag het nog even na. Het was niet de eerste maal dat zij de zware huisdeur had dichtgedaan achter een meesteres die naar een bal ging. Zij was een oudgediende, Ka de keukenprinses; veertig jaar en meer had zij de familie gediend en veel, veel gaat haar door 't hoofd als zij daar nog even staat. Twee en veertig jaar. Ja, twee en veertig jaar geleden was het, dat zij de oude mevrouw had zien gaan, in witte zijde, niet naar een bal, neen naar 't altaar. Twee en veertig jaar, wat een tijd, en mevrouw was nu al lang dood; iedereen wordt geen zestig. Een jaar daarna had zij het jonge mevrouwtje gezien, weer in 't wit, in 't doodskleed, en die man die haar zoo kort geleden naar 't altaar had gevoerd, geknield voor de baar in diepe, onmetelijke smart. En in haar liefde voor de jonge Moeder had Ka een nijdigen blik geworpen op 't wiegje, waaruit een zacht, heel zacht gekreun klonk, maar even was 't geweest, dat was de Booze en Ka had immers beloofd voor 't kindje te zorgen, en dàn, 't schaap kon het toch ook niet helpen. 't Was lang, heel lang treurig geweest in 't groote huis op de breede gracht. De jonge man was geslagen en allen met hem. Jaren gingen voorbij dat geen geluid werd gehoord buiten de kinderkamer, toen kwam de tijd, dat ook daar alles stil was; 't was toen het meisje van zes jaar het huis verliet om op een kostschool hare opvoeding te ontvangen. Toen volgden twaalf jaren van vreeselijke doodsheid en toen plotseling een brief, een lange, gelukkige brief uit Brussel, een brief die sprak van een tehuis en een liefhebbenden vader en een oude, trouwe vriendin, en Ka had geschreid van vreugde, groote dikke tranen. Toen, 't was een schoone morgen, hield een rijtuig stil voor 't groote, stille huis, een zilveren stem, een fladderend kanten toiletje, de zwarte haren eenvoudig opgebonden onder den groeten hoed. De deur werd geopend.

‘Ka, beste Ka! Hoe gaat het? Waar is papa?’

‘O, juffrouw Emilie, wat ben u mooi en groot geworden, papa is in de salon.’

De deur sloeg weer dicht.

‘Papa!’ riep een gelukkige dochter.

‘Ida, mijn Ida.’ Een doodelijk bleek overdekte het gelaat van den jongen, ouden man.

Een weinig teleurgesteld klinkt het nu: ‘Papa, kent u mijn naam niet meer?’

De oude man was in een stoel neergezonken. Een klagend kreunen. Was dat niet zijn Ida? En hij leeft weer twintig jaar terug. Ka had het vermoed. En weer ziet zij zich tusschen vader en dochter, den ouden man tot bedaren brengend.

‘Emilie, ach Emilie, je bent zoo precies je moeder, ik had haar zoo lief!’

En de oude pinkt een traan weg als zij er aan denkt hoe de schoone jonge dame geknield lag voor den grijsaard, luisterend naar het verhaal van zijn liefde en zijn smart. Maar toen, toen waren er jaren gekomen van frisch geluk. Een zilveren lach klonk door gangen en kamers, oude minneliederen klonken uit de zware vleugelpiano in het salon, en bloemen, bloemen overal.

't Was geweest een lange, lange lente en de oude man had weer gelachen als twintig jaar terug, hij leefde weer als toen, in een droom van geluk. Arme, hij vergat dat geluk slechts een vlinder is, geen olifant, dat het spoedig sterft en niet taai is. En Ka dacht er weer aan hoe gelukkig Emilie haar de armen om den hals geslagen had en gezegd had: ‘Ka, Ka, papa heeft “ja” gezegd. Ka, ik ga trouwen met mijnheer Oldenhof. Alleen Ka, papa is zoo bedroefd’. Toen was het ook weer Ka geweest die de jonge, schoone bruid gekleed had en achter haar de zware deur gesloten had. Jaren van geluk volgden weer en toen Ka vijftig jaar was, was er een kleine Ida, een mooie blonde Ida van acht jaar, die oude Ka een bouquetje gegeven en een versje opgezegd had. En kort daarop was alles weer stil geweest, heel stil in het groote huis op de breede gracht. Alles was er duister en stil. Zij hadden hem allen zoo lief gehad, den kalmen, somberen, ouden man, die nooit lachte, maar wiens oogen van zooveel geluk konden stralen als kleine Ida de armpjes om zijn hals sloeg en zeide: ‘Lieve grootpapa, vertel mij eens van die andere Ida, die nu geen grootmama is maar Engeltje Ida!’ En Ka heeft meer dan eens een groote brok gevoeld in haar keel als zij hoorde hoe die man, die nooit klaagde, zijn ziel uitstortte voor dat kleine kind, en zij was de eenige die zag, de groote tranen, tranen van onuitsprekelijke smart, van te vroeg verloren geluk.

Na een langen tijd was alles weer geweest als gewoon, niet geheel als gewoon echter; er was een leegte; zij was er zoo aan gewoon hem te zien aan zijn bureau of hem te

[p. 215]

hooren zeggen: ‘Ka, wat was dat een gelukkige tijd toen...’ en de stem beefde weer, ‘Ida, de andere Ida er nog was.’ Dit alles dacht Ka toen zij alleen zat in haar kamertje nadat Ida naar haar eerste bal was. Haar eerste bal! En Ka wist dat dit beteekende het begin van een nieuw leven, het leven in de wereld, het leven van de tweede Ida. Hoe zal dat eindigen? Zal Ka het nog beleven?

Een lichte blos lag op Ida's wangen, maar vast en zeker was hare houding toen zij het beloofde land binnentrad. Een zee van licht, een bedwelmende geur van seringen en rozen, de rijke flikkering van het kristal aan de hooge kroonluchters, de mooie toiletten, de zwartgerokte heeren, zij zag het alles slechts als in een droom. Dof en heel van verre, onduidelijk, klonk haar de stem toe, die haar voorstelde; werktuigelijk boog zij. 't Was alles zoo mooi, zoo nieuw, zoo vreemd en zoo overweldigend. Daar klonken de tonen van 't orkest. De wijde golven der koperen instrumenten schenen haar op te nemen en te verplaatsen in een land, dat zij niet kende, een land der droomen. Plotseling zag zij op, men had tot haar gesproken, die jonge man in uniform naast haar moest het geweest zijn. Wat had hij gevraagd? Wat? Zij had slechts half gehoord en stond hem nu verlegen aan te staren. Hij bemerkte het en zeide: ‘Ik geloof dat ik om excuus moet vragen u gestoord te hebben, mag ik u om dezen dans verzoeken, ik meen dat u dit is,’ en hij toonde haar zijn balboekje, waarin zijzelf, kort na het binnentreden haar naam geschreven had.

‘Ja, u heeft gelijk, ik vraag wel excuus wezenlijk, ziet u, de muziek, het licht, de geuren der rozen... ik geloof dat het was omdat alles zoo vreemd was, dat ik er dusdanig door overweldigd ben.’

Hij zag neer op dat fijne gelaat met de open oogen en frissche wangen, ja, zij was stellig niet eene, die aan bals gewoon was, zij was nog niet blasée. En hij, die de wereld kende, hij die nu reeds meer dan tien jaren het leven leed van een man met fortuin, hij, die wist welke desillusie het leven is aan dien kant, hij had medelijden met haar, innig medelijden. Zij was zoo jong, zoo schoon, zoo onschuldig.

‘Is het uw eerste bal?’ vroeg hij lachend.

‘Ja, mijn allereerste,’ en openhartig voegde zij er bij: ‘en hoe heb ik er naar verlangd en gesmacht en...’

‘Beantwoordt het aan uw verwachtingen.’

Zij waren nu in de balzaal en begonnen in den kring mede te walsen.

‘Ja, geheel en al! Oh, is het niet verrukkelijk?’ vroeg zij vol enthousiasme.

‘Wat vindt u verrukkelijk?’

‘Wat? Alles, alles tezamen, de bloemen, het licht, de muziek, de dans, alles, alles.’

‘Wilt u mij veroorloven den volgenden dans met u uit te zitten, ik zou gaarne eens met u hierover spreken?’

Zij zag hem verwonderd aan en vond het maar half goed. Zij kwam om te dansen, niet om te zitten en toch, die oogen, die stem, de manier waarop hij het vroeg, en - eer zij wist waarom was het antwoord reeds gegeven.

‘Heel gaarne.’

Langzaam, de toppen harer vingers op zijnen arm, geleidde hij haar naar de oranjerie.

‘U vind het dus verrukkelijk, dit bal?’ vroeg hij.

‘O, ja, ik zeide dat reeds, vindt u dat dan niet?’

Hij was een nog jonge man van hooge gestalte, blond, de breede baard in tweeën gesplitst, de snor genoeg weggestreken, om de roode lippen van goeden vorm te doen uitkomen. Groote blauwe oogen, trouw als van een St. Bernhard. Weer zag hij neer op dat jonge gelaat, hoe lief, hoe onschuldig! Een zware zucht ontsnapte hem.

‘Ik? Ja, er was ook een tijd, dat het mij een genot toescheen, groot te zijn en uit te mogen gaan. Ik herinner mij nog mijn van geluk sidderende stem, toen ik voor 't allereerst een dame vroeg. Ik herinner mij hoe ook ik mij voelde als in een hemel, dien eersten avond in de balzaal, wat vond ik al die menschen tevreden, vriendelijk, lief, gelukkig. Ik ging er meer en meer in op tot... de mooie rose sluier die over mijn eersten uitgang gehangen had, brak en ik alles zag zooals het was. Ik zag en hoorde wat leed geleden werd achter dat lachend masker van 't bal, wat ironie er was in de vriendelijkheid van dien echtgenoot voor zijne vrouw, ik leerde menschen kennen en ik ontdekte de vreeselijkste, wanhopigste huichelarij. Neen, voor mij is er hier geen genot. Voor mij is er slechts verachting voor de vrouw die in de armen van een anderen man, rondzwevend op de maat der muziek tracht te vergeten voor één oogenblik, dat zij zich voor geld of positie verkocht aan een ander.’ Hij zweeg even en zag op 't meisje naast hem, dan, ziende dat zij hem volgde en haar gelaat ernstig was, vervolgde hij: ‘Ik heb slechts medelijden voor die moeder, die omdat zij de invitatie niet weigeren kan, haar kinderen achterlaat aan de zorg van vreemden om te schitteren op een bal of soirée. Of die kinderen ziek zijn of niet, daar waar de vrouw uit het volk Moeder is, is zìj eerst “vrouw van de wereld” en in haar leêgen tijd “moeder”. Ik beklaag het jonge meisje van 19-20, dat nog kind moest zijn, kind met droomen en illusies, maar dat nu meegesleept wordt naar bals en soirées, naar de moderne huwelijksmarkt. Neen, mijn illusie van een bal ligt ver, ver achter mij, zooals zooveel andere illusies.’

Ida zag tot hem op. Wie was die sombere man met de mooie oogen. Waarom verstoorde hij haar geluk? Zou zij weggaan, naar de balzaal terug? Maar die oogen! Hij scheen te denken voor een oogenblik, dan plotseling voelend dat hij iets vernield had in dat jonge leven, en willende goedmaken: ‘Wilt u terug naar de zaal?’ Een korte strijd, een angstige oogopslag.

‘Neen, dank u mijnheer, vertel nog meer.’

‘Neen, het is niet goed voor u. Vind het zelf uit, dat de wereld, het leven, een groote desillusie is. Het leven, de menschen, de zomer, de liefde, alles een droom, een mooie droom, met een vreeselijk ontwaken. Alleen de dood is waarheid en zal waarheid geven, goed of slecht, maar wàt ook, dàt zal waar zijn.’

Zij waren opgestaan en keerden langzaam naar de balzaal terug, Ida wenschte hem vaarwel en begaf zich weer naar het tafeltje harer ouders.

‘Dans je niet meer, Ida?’

‘Neen, dank u, ik ben moede.’

‘Kom, dan gaan wij naar huis, 't is ook reeds na middernacht.’

De gordijnen zijn gezakt. Flauw glanst het licht van de twee kaarsen ter weerszijden van de kaptafel. Bloemen op den grond. Een nachtjapon ontvouwen over de leuning van een der stoelen.

Ka is juist de kamer uitgegaan. Zij had 't hoofd geschud. Dàt had zij niet verwacht, zoo stil, zoo ongewoon stil, en dàt na het eerste bal! Moe? Welk jong meisje is ooit moe na een eerste bal? Ka had er meer gezien. Anderen hadden gejuicht, haar om den hals gevallen en gezegd: ‘Ka, lieve Ka, 't is zóó heerlijk!’ en Ida? ‘'t Was heel prettig’ had ze geantwoord nadat Ka haar tweemaal had gevraagd, of zij zich vermaakt had ‘Heel prettig.’ En Ka had wel gezien, dat de gedachten van 't anders zoo vroolijke meisje, heel ver waren, heel, heel ver. Oude Ka had 't hoofd geschud, 't zou wel weer overgaan, jongemeisjes zijn zoo vreemd.

‘Hè!’ een diepe zucht was gevolgd toen de deur achter Ka sloot. ‘Hè!’ en zonder er bij te denken begon Ida de spelden uit het zware haar los te trekken. Lang, golvend, een zware lijst rond het smalle gelaat, viel het van de schouders tot de heupen. Haar blik viel op den spiegel en een oogenblik staarde zij erin; ja, zij was mooi zooals zij daar stond, geheel in 't wit de blanke hals en schouders ontbloot,

[p. 216]

de haren los en de violen artistiek hangend tusschen de zware krullen; maar bleek, o, zoo bleek. Eén oogenblik, toen begon zij zich te ontkleeden. Zou zij de kaarsen uitdoen? Zou zij kunnen slapen?

Die man, die oogen, die stem! ‘Alles is een desillusie, alles, de wereld, het leven, de menschen, de liefde.’

Was dàt waar? Alleen de dood is wáár, alleen de dood! Hè, daar had zij nooit aan gedacht. Ja, ja, nu gingen haar oogen open. Daar was Elise R., die den jongen notaris zoo lief had en met den attaché trouwde omdat zij dan reizen kon doen, ver weg, heel ver weg.

En dan mevrouw E., die, toen Arnoutje stierf, uit de opera geroepen moest worden. En dan die jonge mevrouw A., wier man altijd te Parijs was en die dan zoo droevig keek met de groote bruine oogen,

de koning van zweden gelauwerd.

en nog zoovelen, telkens meer, telkens weer meer... Waarom had zij dit alles vroeger nooit gezien? Alles een desillusie... alles... alles... het leven,... de wereld... de menschen - en... en... ook de liefde... Dood alleen wáár, dood... alleen.... dood.... als... Arnoutje... en - waarom niet.

Zij springt op, loopt naar het laboratorium en neemt een der fleschjes op, klein, wit, akelig uitziend met het over de gekruiste, ontvleesde ledematen liggende doodshoofd op het etiket, waarop ‘Belladonna.’ Zij deinst even nog terug, dan rent zij naar haar kamer.... Zal ze het doen? ‘Alles een desillusie’ gonst het weer in haar, en dan, ja! ja! Ratelend valt het fleschje op den vloer, in duizend scherfjes.

Wankelend gaat Ida achteruit en legt zich op het nog niet opengeslagen bed. Een zware slaap komt over haar, een slaap voor eeuwig, den overgang tot het eenige ware. Haar wacht geen desillusie meer, noch der wereld - des levens - der menschen - of - der liefde.

En Ka volgde de baar drie dagen later en schudde het oude hoofd. Zij had veel beleefd, oude Ka, de keukenmeid.