De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

[p. 193]

Om en om 1840.
Herinneringen uit de tweede hand
door F.J. Dun.
(Vervolg van blz. 187.)

Van den Berg verhief zich van zijn zetel en met een gezicht, alsof hij een gedicht ging voordragen van de lengte van Tollens' Overwintering op Nova Zembla - dat destijds druk gereciteerd werd - begon hij:

De heer Van Knol kwam

napoleon op zijn krijgsros ‘marengo’.

inspecteeren,

De schutters stonden in 't geweer;

Hij deed hen lustig manoeuvreeren

En wandelt vloekend op en neer.

Een ongepoetste knaap treft 's krijgers scherpe blikken,

Zijn leerwerk was gevlekt, verroest zijn snaphaanloop,

En welk inspecteur zou niet verschrikken?

Aan zijn kapot ontbrak een knoop!

‘Wat naam, o smeerlap! heeft het noodlot u gegeven?’

‘'k Heet Duit!’ is 't antwoord van den schutterlijken held.

‘Parbleu!’ hernam Van Knol, ‘ik zag geheel mijn leven

Nog nimmer zulk gemeen stuk geld.’

‘'t Is mooglijk, kolonel! ik wil 't niet tegenspreken,

Maar,’ - beet hij hem droogjes in 't oor,

‘Men koopt er toch in onze streken

Ten minste nog twee knollen voor.’

Een daverend applaus, dat den vloer deed dreunen, de tafels en stoelen deed trillen en de glazen rinkelen, beloonde Van den Berg voor zijn moeite, en had met één slag het gezelschap in de stemming gebracht, waarin Van Zijl gaarne zijn gasten zag. Op hetzelfde oogenblik kwam Janus binnen, die, zooals de lezer weet, in 1830 ook mee ten strijde getrokken was.

‘Dat is jammer, Janus,’ zei Van Os, ‘dat je niet even vroeger was, dan had jé dat vers van dien Van Knol gehoord. Van Zijl!’ en dit zeggende tikte hij veelbeteekenend tegen zijn glas. Van Zijl begreep dit en weldra was niet alleen het glas van Van Os, maar waren ook de andere glazen gevuld en moest ook Janus aan het vertellen van zijn wederwaardigheden.

‘Je moet dan weten, heeren! dat toen de muiters in het jaar '30 opgestaan waren en onze Hollandsche jongens in Brussel zoo laaghartig bestookt hadden, mijn bloed aan 't koken raakte en ik met een aantal Vianensche jongens - je weet wel, Lakerveld, Weigergang, Roerman uit de Voorstraat enz. - aan de oproeping van koning Willem gehoor gaven en te wapen snelden. Ik was wel getrouwd, maar enfin, ze schreeuwden allemaal zoo, dat 't voor haardstee en altaren was, - en 't is hier eigenlijk op den duur zoo'n saaie boel, dat ik me ook liet bepraten, 'tgeen trouwens niet veel moeite kostte, en ik teekende. Toen 't op scheiden aankwam, en ik mijn vrouw met mijn lieve jongens moest achterlaten, had ik er eigenlijk 't land aan dat ik in 't vuur moest, maar er was niets meer

[p. 194]

aan te doen; al 't water van de zee kon 't niet meer afwasschen.

Scheiden doet pijn, dat heb ik toen ondervonden. Maar, hoe gaat 't? Als je eenmaal afscheidgenomen hebt, dan ben je er gewoonlijk ook weer gauw overheen, en de nieuwe omgeving, waarin je komt, wekt zooveel nieuwe gewaarwordingen, dat je al heel spoedig weer in een andere stemming komt. Den dag, dat ik vertrok, waren we met ons zessen. We kregen een reispas en een reispenning mee en zoo wandelden we gezamenlijk naar Gorinchem. Daar kregen we ons soldatenpakje, maar de geweren zouden we wel ontvangen, als we in 't leger waren. Ik geloof, dat die nog gemaakt moesten worden, want er was niet op gerekend, dat er zooveel vrijwilligers zouden opkomen. We lieten ons van Gorinchem overzetten naar Woudrichem en liepen, want marcheeren kan ik ons loopen niet noemen; dat moesten we ook nog leeren, als we in het leger waren. We liepen dan maar recht toe, recht op 't hoofdkwartier aan. Maar loopen is duur, hier eens aanleggen en daar eens uitrusten, en nog een paar malen logeeren, eer we in 't hoofdkwartier waren, ik verzeker je, dat we al spoedig op den naad begonnen te krabbelen, want de centen raakten op. Zoo kwamen we tegen den avond van den derden dag in - nu ja, ik zal maar niet zeggen, waar het geweest is. Met ons zessen hadden we geen daalder meer op zak, en we moesten toch onder dak. We stapten manmoedig een logement binnen en - als het dan heelemaal verkeerd liep, moesten we onze horloges maar tot pand achterlaten. Je begrijpt, dat we niet begonnen met te vertellen, dat we zoogoed als platzak waren. De dag was warm geweest, zoodat we allen begonnen met een glas bier te bestellen. Dat smaakte ons zoo, dat het al spoedig door een tweede en derde gevolgd werd. Op onze vraag verklaarde de waard, dat er bij hem uitstekende gelegenheid was om te logeeren, zoodat we 't al gauw den schipper nazongen:

‘Hier laat ik mijn anker zinken,’

en vóór wij ons ter ruste begaven, nog eens goed den inwendigen mensch versterkten. De Brabantsche boter is wel niet lekker, maar 't brood is er goed en de worst, die je er op krijgt, is best, en als je dan een buitengewoon besten etenstrek hebt, dan kunnen zes man aardig wat naar binnen slaan. Vóór we ter ruste gingen namen wij ieder nog een slaapmutsje en sliepen spoedig in. We hadden een paar goede kamers, die aan elkander grensden, zoodat toen we 's morgens al vroegtijdig de een voor en de ander na wakker werden, we al spoedig in elkanders gezelschap waren. 't Zou nu op betalen aankomen, want 't is in Brabant al net als in Holland: onder in den zak vindt men de rekening.

We hadden nog een marsch van vier uren ongeveer voor ons, en aangezien we daar toch niet als burgers ons presenteeren konden, hadden we de uniformen aangetrokken. Wat we niet wisten, bleek ons alras, dat ook bij de plaats, waar wij gelogeerd waren, een bivouak was. Circa zes uren begaven we ons naar beneden. Roerman ging voorop. ‘Stil,’ zegt hij op eens fluisterend. Hij zag namelijk, dat er niemand in de gelagkamer was dan de meid, die bezig was met vegen. Zij was bij de buitendeur, en veegde het vuil en zand, dat daar bijeengevoegd was, op het blik. Een oogenblik daarna ging zij naar buiten om het vuil weg te werpen. 't Geluk diende ons. De dienstbode van daarnaast kwam ook juist aan de deur, toen Jaantje of Trijntje - 'k weet niet hoe zij heette, en ik ben 't ook later nooit wezen vragen - buiten kwam. Natuurlijk hadden zij malkander heel wat te vertellen, en waren zij aanstonds in een druk gesprek gewikkeld. Van die gelegenheid maakten wij gebruik om de trap af en de gelagkamer binnen te komen. Wij zouden wel stiekum weggeslopen zijn, maar zij stond daarvoor toch te dicht bij de deur. Toen zij even daarna binnenkwam zag zij ons, en in de verste verte niet vermoedende, dat de burgers van gisteravond als soldaten dien morgen hunne verschijning maakten, sprak zij vriendelijk - o, zoo vriendelijk - lachende:

‘Zoo, mannen, al zoo vroeg van de wacht?’

‘Ja, zusje,’ zei Lakerveld, ‘geef ons maar eens gauw een afzakkertje; de thee was in de wacht nog niet gaar en de suiker moest nog uit Oostinje komen.’

Fluks schonk zij zes borrels in en je begrijpt, dat wij er niet lang over deden om ze naar binnen te gieten. We betaalden achttien centen en talmden niet lang met vertrekken.

Of ze een standje gehad heeft, toen 't ontdekt werd hoe wij haar zoo te pakken gehad hadden, - zoo ik u zei, daarnaar ben ik nooit gaan vragen.’

't Gezelschap was langzamerhand in een stemming geraakt om den heldenmoed van de ‘brave Hollandsche helden’ warm toe te juichen. Van den Berg, die een deel van zijn leven in logementen doorbracht, verklaarde nooit zoo goedkoop te hebben kunnen logeeren, - en ‘hij was toch ook niet onvriendelijk tegen de dienstboden,’ voegde hij er knipoogend bij. Van Os merkte op, dat er in 't Zwijnshoofd beter gezorgd werd, dat de gasten hun vertering betaalden, en Van Zijl, die de grap natuurlijk meermalen had hooren vertellen, voegde er bij, dat hij zulke gasten liever maar aan zijn buurman toewenschte.

Janus was een goed verteller, en daarom was hij al spoedig weer aan 't woord. Niet 't minst vermaakte hij 't gezelschap als hij van 't leven in dienst vertelde. De massa vrijwilligers, die te wapen gesneld waren, bezaten voor 't grootste deel meer vaderlandsliefde dan militairen ernst. Het had heel wat moeite gekost, zoowel aan officieren van hoogeren als van lageren rang, om er wat discipline in te krijgen. De vrijwilligers waren voor hun pleizier soldaat geworden, 't was dus niet te verwonderen, dat zij onder dienst ook pleizier hebben wilden. De meer gegoeden onder hen hadden er dikwijls wat voor veil, als er zich eenigen voor een grap leenen wilden.

Zoo hadden eens een drietal studenten den avond vóór een algemeene inspectie een twaalftal soldaten, die zij in een herberg aantroffen, elk een gulden beloofd, als zij den volgenden morgen in de gelederen de straatventers zouden nabootsen. Te negen uur stonden 5 à 6000 man aangetreden. De staf stelde zich op en de inspecteur plaatste zich er voor. Met een forsche stem galmde hij lang en krachtig:

‘Geeeeef a.a.acht!’

‘Nieuwen haring!’ klonk het uit de gelederen.

Nijdig keek hij den troep aan, en de tweede luitenants en sergeants monsterden de lange rijen om te ontdekken, wie de bedrijver van die euveldaad was. Niemand wist natuurlijk, wie 't gedaan had.

Daar de oplettendheid door dit voorval geheel verstoord was, herhaalde hij:

‘G... ee... f a...cht!’

‘Tarbot, schol!’ klonk het, onmiddellijk gevolgd, maar van gansch anderen kant:

‘Radies, vorsche ra... dies!’

Toornig blikte de generaal in 't rond, alle mannen stonden als standbeelden.

Moeilijk kon de inspecteur voor de derde maal roepen geef acht. 't Was ook niet de eerste maal, dat de discipline te wenschen overliet. Hij bepaalde er zich toe om met donderende stem uit te bulderen: ‘Voorwaarts’.... maar eer hij 't ‘marsch!’ er aan kon toevoegen was het van vijf, zes kanten tegelijk:

‘Mosselen! mosselen!’

‘Geriste uien!’

‘Almanak! almanak!’

‘Citroenen, mooie waar! mooie waar!’

‘Oud ijzer, lorren en beenen!’

‘Lekkere neuten, nieuwe neuten!’

De overste dacht te bersten van toorn. ‘Zwijg!’ bulderde hij. In zijn radeloosheid om toch zijn prestige te bewaren, zag hij de stafofficieren aan. 't Was alsof hij hen smeekte

[p. 195]

‘heeren! helpt mij toch.’ Zij verspreidden zich en reden langs de gelederen, elken luitenant, sergeant en korporaal een standje gevende, terwijl zij vloekend en razend hen bezwoeren de schuldigen op te sporen. Een minuut of tien stonden de mannen doodstil, met heimelijk, maar daarom niet minder hartelijk welgevallen de gramschap hunner oversten aanschouwende.

De stafofficieren waren teruggekeerd, de generaal plaatste zich ter zijde voor den troep en andermaal klonk het: G... eef acht: Voorwaarts.... maar aan marsch kwam hij niet toe, want het scheen nu wel of het alleen groente- en vischboeren, fruitverkoopers en marktventers waren, die den soldatenrok droegen.

‘Ramenas, ramenas,’ klonk het op lagen toon.

‘Dertien centen een emmer,’ op denzelfden toon, onmiddellijk gevolgd door een hoog en schel, kort afgebroken: ‘Kom nou!’

‘Nijmeegsche knolletjies!’ 't ‘tjies’ lang uitgerekt.

‘Sprot! Engelsche sprot!’ gilde een ander.

‘Bokkem als zalm maar!’ kraaide een ander.

‘Twee om een sjent, neem weg drie!’ vulde een volgende aan.

En toen werden door elkander mosselen, citroenen, almanakken, bot, schelvisch, en Joost mag weten wat al meer aangeboden.

Straffeloos kon 't zoo niet blijven, en werkelijk gelukte het een drietal schreeuwers op heeterdaad te betrappen. Oogenblikkelijk werden zij uit de gelederen verwijderd en naar de cachot gebracht. De orde was hersteld en ‘voorwaarts, marsch!’ ging het thans en voorgoed.

De schuldigen werden gestraft met veertien dagen provoost. 's Anderen daags staken af en toe drie stroohalmen, waaraan een draadje bevestigd was, het venster uit. 't Moesten hengels verbeelden, waaraan zij hun kameraden binnenlokten om hen gezelschap te houden. Den derden dag stond des morgens met krijt geschreven op de deur der cachot de zinrijke aanduiding:

‘Hier is het pakhuis van 's lands bloed,
't Is jood, 't is christen, - alles goed.

Men kan hier 't al bezorgen.

De schuld wordt hier om niet betaald,
De onschuld vaak 't gelag betaalt,

Men weet hier van geen borgen.’

't Was tegen elf uur, dat de gasten scheidden. Van Zijl was een man van de klok, en verstond de kunst de bezoekers altijd vóór het sluitingsuur te doen opstappen.

III.

't Is ruim een jaar later en dus 1839. Op den 21^sten September rijdt wederom de diligence het stadje Vianen binnen, en veroorzaakte daar de afwisseling, die zij al jaren en altijd op hetzelfde uur gebracht had. Weder stond ze voor het Zwijnshoofd stil, wederom stapten de passagiers uit en in, wederom pikten koetsier en conducteur hun graantje aan de toonbank.

Toen de diligence vertrokken was, bemerkte Van Zijl, dat een der reizigers een courant had laten liggen. 't Was het Handelsblad van denzelfden datum. De couranten waren destijds lang niet zoo algemeen als tegenwoordig, en kwam iemand een courant in handen, die hij niet dagelijks las, dan was het alleszins verklaarbaar, dat hij die met belangstelling doorlas. Zoo ook Van Zijl. Er waren geen reizigers afgestapt, die bij hem hun intrek hadden genomen, 't bitteruurtje voor de stedelijke autoriteiten was nog niet aangebroken, zoodat zich niemand in de gelagkamer bevond. Hij zette zich behaaglijk in een hoekje en las met belangstelling het specifieke Amsterdamsche nieuws. Eén bericht echter scheen hem bijzonder te interesseeren; althans op eens teekende zijn gelaat de levendigste belangstelling. Het bericht was van den volgenden inhoud:

‘Heden (20 September) heeft de inwijding van den Haarlemmer-Spoorweg plaats gehad. Tegen een ure kwamen de verschillende Autoriteiten der steden Amsterdam en Haarlem en verdere genoodigden, waaronder een aanzienlijk aantal dames, aan het stations-lokaal alwaar de muzijk der schutterij zich deed hooren. Het lokaal was smaakvol versierd; van buiten prijkte een façade met het Hollandsche en aan de wederzijde met het Amsterdamsche en Haarlemsche wapen, het geheele gebouw was met vlaggen en alle deuren met groen versierd; ook van binnen waren de lokalen, zoowel met draperiën als bloemen, die in de hoeken geplaatst waren, en eene zeer goede uitwerking deden, gedecoreerd. Kort daarop plaatste men zich in de waggons, die door beide de locomotieven, de Snelheid en de Arend getrokken werden, en insgelijks alle keurig met vlaggedoek waren versierd. De trein bestond uit vier diligences, 4 char-à-bancs en de groote Engelsche diligence; in een der waggons werden de hoornblazers der schutterij dezer stad geplaatst, die zich van tijd tot tijd deden hooren. De weg naar Haarlem werd in circa een half uur afgelegd; aldaar wachtte het gezelschap het muzijkkorps der stad Haarlem, dat eenige muziekstukken uitvoerde, waarna de terugtocht insgelijks in een half uur geschiedde; aan het station te Amsterdam was een keurig collation in gereedheid gebracht, waaraan al de genoodigden deelnamen, die met een vriendschappelijken disch deze belangrijke feestviering besloten.’

Van Zijl las het bericht nog eens over.

‘Hoe is 't mogelijk,’ mompelde hij, ‘in een half uur van Amsterdam naar Haarlem. Ik heb dien weg vroeger meermalen geloopen, 't is goed drie uren gaans, en dat doet die spoorwagen in een half uur. Als daar geen ongelukken van komen dan weet ik het niet. Ik ben er toch maar half mee tevreden, dat Janus daar ook aan is.’

Dit laatste verklaart ons de bijzondere belangstelling, waarmede hij het bericht gelezen had.

Zijn schoonzoon Janus, die 't in Vianen zoo'n saaien boel vond, had zich tot Mr. Van Hall gewend. Daar deze een invloedrijk aandeelhouder was, had hij gemakkelijk kunnen bewerken, dat eenige protégé's aan de Maatschappij geplaatst waren. In den tegenwoordigen tijd, nu alles aan de Spoorwegmaatschappijen militairement ingericht is en er geen klerk of conducteur benoemd wordt zonder examen, is 't vermakelijk te hooren, hoe velen er van velerlei maatschappelijke positie geschikt werden gekeurd - en dat nog wel zonder examen - om bij den spoorweg, 't zij als ambtenaar of als beambte in dienst te treden. Nagenoeg alle ambachten leverden hun contingent. Dat een koperslager stoker werd, is niet zoo vreemd, maar dat een kleermaker, zoowel als iemand, die niet schrijven kon, geschikt waren om conducteur te zijn, is thans niet meer alledaagsch, veel min, dat een gruttersknecht zoo maar in eens als onderchef kon fungeeren. En toch is dit alles de zuivere waarheid. Schrijver dezes heeft ze persoonlijk gekend. Voor ééne betrekking waren geen Hollanders te vinden, 't was voor die van machinist. 't Was ook alleszins natuurlijk. Men had daartoe twee Engelschen in dienst moeten nemen, die ieder tegen een salaris van veertig gulden per week en vrije woning waren aangesteld. 't Waren de heeren Middelman en Mess.

Thans verzoek ik den lezer mij een drietal weken, nadat Van Zijl het bericht van de opening van den spoorweg in het Handelsblad gelezen had, mij nog eens op een avond naar het Zwijnshoofd te vergezellen. 't Was er druk. Verschillende reizigers hadden op hun najaarsreis als naar gewoonte hun anker in het Zwijnshoofd laten zinken. Van den Berg was er bij en de stamgasten uit Vianen ontbraken evenmin.

Het was niet te verwonderen, dat de spoorweg het onderwerp van het gesprek vormde, te meer daar eenigen der reizigers er persoonlijk gebruik van gemaakt hadden en er dus uit ondervinding van konden meespreken.

[p. 196]

‘Ik begrijp er niets van,’ zei Van Os op zijn gewonen luidruchtigen toon. ‘Van Zijl heeft nog verteld, dat ze met dien wagen in een half uur van Amsterdam naar Haarlem rijden. Van hier tot Gorcum is circa vier uur, dat zou je dus in nog geen drie kwartier doen, dat is immers onmogelijk. Alles moet een mensch, dunkt mij, geel en groen voor de oogen worden. Ik waag mij er ten minste niet aan.’

‘Je zult eens zien,’ zei de heer Achterberg, hoofdonderwijzer te Hagestein, die in de stad eenige commissies verricht had en vóór hij naar zijn woonplaats terugkeerde onder het gebruik van een glas bier eens opstak in het Zwijnshoofd, ‘je zult eens zien, dat er binnenkort gekkenhuizen te weinig zijn. Ik las onlangs in het Maandelijksch Tijdschrift, dat de doctoren, die in Beieren door de Regeering geraadpleegd zijn over den invloed, dien het vervoer per spoor op het menschelijk organisme waarschijnlijk hebben zal, dat die heeren den raad geven, in het geheel geen spoorweg aan te leggen, en als dat niet verhinderd kon worden, dan ten minste aan weerszijden van de spoorbaan een heining te zetten van minstens vier meter hoog, daar 't niet anders kan of door de snelheid, waarmede het nieuwe vervoermiddel zich verplaatst, de gevallen van krankzinnigheid schrikbarend zullen toenemen. En dat moet ook wel,’ ging hij voort; ‘zit maar eens in een wagen, waarvan de paarden op hol zijn. Dat is mij eens gebeurd, en ik verzeker je, dat het mij duizelde. Per spoor ga je nog tweemaal zoo gauw, dat is immers voor een

het jaarlijksch verbruik van aardappelen per hoofd.

mensch onmogelijk om uit te houden.’

‘Nu,’ zei Van den Berg, ‘het doet mij genoegen, dat ik u dienaangaande gerust kan stellen. Ik heb er zelf al een paar malen gebruik van gemaakt, en noch ik noch een mijner medereizigers had eenigen last van duizelhoofdigheid. Je zit er zoo makkelijk in als hier in 't Zwijnshoofd achter een bittertje of een glaasje bier. Dat 't u duizelde, neem ik gaarne aan, maar dat zal wel niet van de snelheid gekomen zijn, waarmede gij tegen uw wil verplaatst werdt, maar van den angst, dat 't op een ongeluk zou uitloopen. Die angst zal op uw darmkanaal gewerkt hebben en door een reflexbeweging op uw hersenen. De verschrikkelijke uitwerking van den spoorwagen bestaat alleen in de verbeelding van die Beiersche dokters, en je weet, de verbeelding is erger dan de derdendaagsche koorts.’

‘Maar, mijnheer Van den Berg,’ vroeg Van Zanten, een boer, die sinds een paar jaren te Vianen was komen rentenieren, ‘hoe werkt dat ding toch eigenlijk? Ze hebben me verteld, dat er voorop een goochemedief staat....’

‘Een goochemedief!’ barstten er vijf, zes tegelijk uit, ‘wie heeft je dat verteld?’

‘Nou, hoe heet dat ding dan?’

‘Een locomotief,’ zei Van den Berg.

‘Zoo, een lokkemetief. En dan zeiden ze, waren er wel zes wagens achter gespannen, die daardoor worden voortgetrokken. Zitten dan de paarden in de lokkemetief?’

Men kan zich moeielijk een denkbeeld maken van de uitwerking dezer onnoozele vraag op hen, die den spoorwagen al gezien en er mede gereisd hadden. Van Zanten kon, al evenmin als duizenden anderen, zich voorstellen, dat het mogelijk was, dat

Carriages without horses would go;

vandaar zijn onnoozele vraag.

't Kostte nogal wat moeite, om iemand, die nog nooit een spoortrein gezien had, daarvan eenig denkbeeld te geven. 't Meest treffend vond Van Zanten dat de wagens zonder paarden gingen. Hij maakte diensvolgens de opmerking, dat dan binnenkort de paarden geen geld meer waard zouden wezen. Inderdaad werd deze opmerking destijds algemeen gemaakt. 't Is dan wel te begrijpen, dat zij, die bij den paardenhandel betrokken waren, met wantrouwen het nieuwe vervoermidddel bejegenden. Deze vrees is ijdel gebleken; zelfs zijn de paarden sedert 1840 bijna verdubbeld in prijs, en zoo blijkt, dat die profeten van '40 van dat soort waren, waarvan men in allen ernst ons mededeelt, dat zij brood eten.

In het gezelschap was nog iemand, die bij den aanleg van den weg als opzichter werkzaam geweest was. Hij kon dus 't een en ander over den aanleg mededeelen, wat niet aan iedereen bekend was. Met belangstelling werden de mededeelingen van Kees Post aangehoord.

‘Toen er ook in ons land sprake was van den aanleg van een spoorweg, vonden de mannen, die de concessie daartoe aanvroegen, niet veel medewerking bij de regeering. Na lang dralen werd een commissie ingesteld, die in opdracht had om te onderzoeken of in 't algemeen aanleg van spoorwegen in Nederland wenschelijk was. Den 19^den April 1836 bracht zij haar verslag uit, dat wel niet bepaald ongunstig was, maar toch alles behalve van warme ingenomenheid getuigde. Van de concessie-aanvrage om de lijn van Amsterdam naar Haarlem aan te leggen liet die commissie zich volgenderwijze uit: ‘Daar Uwe Majesteitgeadieerd is geworden om een vergunning tot het aanleggen van een spoorweg tusschen Amsterdam en Haarlem, meent de commissie, dat, haars bedunkens, het besporen van die richting mede verdient in aanmerking te komen, hoezeer daardoor in geen levendig gevoelde behoefte zal worden voorzien.’

(Wordt vervolgd.)