De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

Tristan en Isolde,
door Melati van Java.
(Vervolg van blz. 151.)

Richarda smachtte er naar daarin weg te zinken, niets meer te zien, niet te hooren - maar weer voelde zij de fijn geschoeide hand van haar moeder knellen om haar arm, fluks schudde zij het hoofd en keek rond, niemand zag het, ieder was geboeid door de muziek, en terwijl Delmaine ieder deed genieten, worstelde zijn eigen kind een heldenstrijd tegen den haar overweldigenden slaap.

Goddank! het was pauze! Isolde's gelaat had een bitse, ontevreden uitdrukking aangenomen. Zij maakte zich gereed haar dochter te berispen, maar daar werd zij omringd door tallooze vrienden en bewonderaars. Voor ieder moest zij een vriendelijk woord vinden, de complimenten aannemen over het heerlijk talent van haar man; eindelijk verscheen hij zelf; zij lachte hem toe en hij drukte haar hand, en toen werd het voor haar tijd, zelf het tooneel te beklimmen, want ook zij zou zich dien avond laten hooren.

Richarda was door de korte pauze een weinig tot zichzelf gekomen; zij zag haar moeder de trappen opgaan, vriendelijk groeten, de viool in de hand nemen, even stemmen en haar strijkstok gleed over de snaren; ja, het was nog dezelfde mollige toon en fijne toets van vroeger, maar wie ze ook bewonderde, niet zij; onverschillig keek zij rond, vast besloten de dofheid, die steeds over haar kwam en haar geheel vervulde zoodra zij muziek hoorde, van zich af te werpen.

‘Vindt u het niet goddelijk mooi?’ vroeg een stem achter haar half fluisterend.

Richarda keek om en zag een vriendelijk jongemeisjesgezicht, zich naar haar overbuigend.

‘Jawel, maar... ik houd niet van muziek.’

‘Hoe is 't mogelijk? Houdt u niet van muziek? U, die zulke ouders heeft.’

Richarda haalde de schouders op.

‘Ik vind er niets in,’ zeide zij knorrig; ‘ik begrijp niet, wat voor moois men daaraan vinden kan. Als het ophoudt dan heeft men niets meer.’

‘Natuurlijk, maar ik vind het zoo verrukkelijk zoolang het duurt. Menigeen zou u zoo'n moeder benijden en dan zoo'n vader.’

Richarda haalde onverschillig de schouders op; of zij te benijden of te beklagen was, wist zij niet; wanneer zij andere kinderen zag, die vroolijk met hun ouders uitgingen, of meisjes met haar moeder in het huishouden werkend, dan vroeg zij zich af waarom het bij hen zoo heel anders was, en dan vond zij maar één antwoord - de muziek, die ellendige, vervelende muziek was er oorzaak van en zij haatte die muziek, waarin haar ouders opgingen en die haar benauwde en verstikte, met een doodelijken, bitteren haat.

‘U moest eens weten,’ zeide zij in een plotselinge behoefte om alle ergernis en wrok van haar hartje bij een ander uit te storten, ‘wat die muziek mij verveeld, geplaagd heeft van jongsaf. Ik was nog heel, heel klein en dan lag ik boven en ik hoorde ze beneden spelen en zingen en ik kon er niet van slapen; ik bleef wakker uren lang, en mijn hoofd deed mij pijn en mijn ooren suisden en dan verlangde ik maar dat het even stil zou worden, even maar. Soms scheidde het uit en hoorde ik niets, dan begon ik te doezelen, zoo heerlijk zacht, en daar hoorde ik in eens weer Pa's vingers op de toetsen vallen. Bonk! en ik schrikte wakker en ik lag te beven en stopte de ooren in de kussens maar altijd hoorde ik ze weer, die akelige piano en die scherpe viool.’

‘St, st!’ riep men van alle kanten, maar Richarda luisterde niet; zij scheen veranderd, haar oogen schitterden, haar wangen gloeiden, haar lippen trilden.

‘En toen die lessen, die urenlange plagerij, eerst van vader, later van moeder, die straffen voor niets, en nooit hoor ik iets anders praten dan over muziek, muziek, die ellendige, vervelende, domme muziek.’

Juist stierf een hemelsch adagio onder Isolde's vingers in een pianissimo van oneindige teederheid weg, toen Richarda's bijna krijschende kreet ‘van domme muziek’ daartusschen vloekte. ‘Stilte,’ riep men hard en Isolde's zekere hand faalde, de laatste streek mislukte en het was of het gekras van de viool Richarda's wanklank begeleidde.

Er werd geapplaudisseerd, hevig, hartstochtelijk, maar Isolde liet zich niet bedriegen; zij boog koel met een lach vol ingehouden boosheid, die haar nog ouder en leelijker maakte, en ondertusschen zochten haar brandende oogen het kind, dat tot bedaren gekomen, daar klein, ineengedoken zat, met neergeslagen blik en hangend hoofd, als gereed om de straf te ontvangen, die zij voelde verdiend te hebben.

Isolde's triumf was niet volkomen geweest en ook haar genot was bedorven; nauwelijks in het rijtuig gezeten, viel zij bitter uit tegen Richarda, de oorzaak van haar teleurstellingen, en Tristan moest alles weten.

‘Verbeeld je, man! ons kind heeft geslapen toen jij dirigeerde en hardop gepraat, neen geschreeuwd, toen ik speelde. Is dat geen schande voor 't heele land?’

En Delmaine, in zijn artistenhoogmoed door zijn eigen kind gekwetst, overlaadde haar met verwijtingen en berispingen even onbarmhartig als de moeder, totdat het meisje verbitterd uitriep:

‘Maar kan ik het dan helpen, dat ik de muziek haat? Die muziek maakt dat u niet van mij houdt, die muziek

[p. 159]

vervolgt mij van dat ik opsta tot ik naar bed ga. Ik wou dat er geen muziek bestond, dat ik nooit meer een noot muziek hoorde.’

‘Zwijg,’ beval de vader, ‘jij kent je geluk niet. Je weet niet wat je zegt.’

En zonder een woord verder te spreken reed men verder; met de grootste minachting, zonder een nachtgroet, lieten de ouders hun kind gaan, hun onwaardig kind, dat haatte wat zij liefhadden, verafschuwde wat zij vergoodden; op haar kamer gekomen, viel Richarda op haar bed neer en snikte, snikte of haar hartje breken moest en balde haar vuisten in onmachtige woede; zij was zoo bedroefd en toornig niet om haarzelf, niet omdat zij haar ouders iets verweet, maar omdat zij zich zoo onmachtig vond, zoo klein en weerloos tegenover die booze, alles overheerschende vijandin: de Muziek.

III.

Na dit concert werd Richarda nog stiller en meer afgetrokken, nog bleeker en tengerder dan voorheen; haar ouders hadden het te druk om op haar te letten, daarenboven vervulde hen sedert het voorgevallene een stille wrok en hooge minachting tegenover het onwaardige kind.

Eindelijk moesten zij met haar toestand rekenen, toen een zenuwkoorts haar heftig aangreep.

‘Stille rust!’ gebood de dokter, en toen verstomden eindelijk de instrumenten, wie zal zeggen met hoeveel tegenzin!

‘Hoe zalig, hoe rustig,’ fluisterde zij met gesloten oogen stil nederliggend, ‘geen muziek!’

Zoodra de koorts afnam, werd haar voorgeschreven naar buiten te gaan; de ouders vroegen voor haar belet bij een Duitsche familie, die aan den Rijn woonde, en mevrouw Delmaine bracht haar daarheen. De familie was vroeger zeer rijk geweest; financieele rampen en de dood van den man hadden hen achteruitgezet. Mevrouw en haar dochters hielden nu pension op het mooie dorp.

In hun goede dagen waren zij ook groote dweepsters geweest met muziek en met den heer en mevrouw Delmaine in het bijzonder.

Het eerste woord dat Bertha, een der dochters, aan mevrouw en Richarda zeide toen zij samen in het rijtuigje van het station reden, was:

‘Hoe jammer! Wij hebben nog geen piano, maar wij zullen voor Richarda er een huren.’

Een uitdrukking van vreugde en angst tegelijk vloog over het gelaat van het meisje; onwillekeurig vouwde zij de handen:

‘O, als 't u belieft, neen,’ smeekte zij.

‘Maak u maar niet ongerust,’ antwoordde mevrouw Delmaine spijtig, ‘voor Richarda is het een voorrecht geen muziek te hooren en zij speelt volstrekt niet. Nooit viel een appel zoo ver van den boom!’

Richarda voelde zich weldra thuis in deze omgeving; mevrouw, die nooit had medegedaan met de dweperijen van haar man en dochters, vond het prettig dat juffrouw Delmaine geen muziekgek was. De meisjes, door geen piano afgeleid, waren vol zorg voor het bleeke kind, namen haar mede op lange wandelingen, en daar in de frissche buitenlucht, in de heerlijke natuur, bevrijd van den levenslangen druk, bloeide zij weldra op. Nu eerst begon zij te begrijpen wat het is te leven en jong te zijn. Alles boezemde haar belang in, het kleinste insect en de ruïne op den schilderachtigen heuvel, de kinderen van het dorp en het beekje onder het bruggetje over bemoste steenen stroomend.

Zij dronk de zonnestralen in en de geurige woudlucht, zij juichte bij het plukken van bloemen in de weide en danste tusschen het koren; maar vooral zij genoot dat alles zoo stil was, zoo rustig, dat geen klanken van muziek de plechtige stilte van ‘buiten’ kwamen verstoren.

Dan sloot zij de oogen en zette de poorten van haar ziel wijd open; zij liet daar het geheimzinnig zoete zwijgen indringen van de natuur, nauwelijks verbroken door flauw insectengegons, zacht bladergeritsel en vriendelijk wuiven der korenaren, slechts nu en dan door het vroolijk getjilp van een vogel overstemd.

En haar wangen begonnen te bloeien en haar oogen te schitteren, de vale kleur van haar gelaat week, haar gebogen houding richtte zich op en haar weifelende stap werd veerkrachtig, nu zij zich vrij voelde van de kwellingen haar aangedaan door die vijandin van haar leven, verlost van dien band van aanhoudende vervolging en duldelooze verveling.

‘Kon ik hier altijd blijven,’ riep zij uit de volheid van haar hart, ‘altijd, 't is zoo verrukkelijk stil en ik hoor geen muziek.’

Het was feest op het dorp; de processie zou trekken uit de kerk en alles was in de weer om de huizen en straten te versieren, altaren op te richten. Bertha en haar zusjes hadden het druk met bloemen plukken en schikken, vlaggen en kransen aanbrengen, stoffen drapeeren. Richarda hielp hen trouw; zij wist nauwelijks wat een processie was, het arme kind! Evenals alles bij de Delmaines had de muziek ook haar godsdienstige gevoelens overwoekerd; maar hier in deze omgeving schoot het plantje der godsvrucht op, dat verflenste in Richarda's ziel bij gebrek aan voedsel en dauw, en begon geurige bloemen te dragen.

Niemand ijveriger dan zij, om met vingers, die op alles wat zij aanraakten een stempel van artisticiteit drukten, bloemen en takken te slingeren, ter versiering van de reposoirs, bevallige effecten te verkrijgen door hier een licht, daar een draperie te plaatsen.

En toen eindelijk de processie uittrok en in de verte de zangen weerklonken, de muziek zich liet hooren, toen daalde een eigenaardige stemming over Richarda neer, iets van een verlossing, een openbaring; zij kon het niet noemen, maar het vervulde haar met ongekende zaligheid, en met gevouwen handen en schitterende oogen zag zij naar den weg, die den heuvel afkronkelde, waarop het kerkje stond.

Zij zag de banieren wapperen en de rood en witte kleederen der priesters en acolieten vonkelen in de zonnestralen, schemerend door het zachte fijne Meigroen en als met een sluier van poëzie omhuld; de blauwwitte wierookwolken stegen ten hemel en het goud schitterde op de vaandels en de dalmatieken, de kruisen en wierooksvaten, en de stemmen der kinderen vereenigden zich met de zware, schorre klanken der zangers en de primitieve instrumenten der muzikanten, en nu eerst begreep Richarda wat muziek kon zijn: een dienares van de fijnste, edelste, heiligste aandoeningen, en daarom allen eerbied waard, maar geen meesteres, geen godin, die men om haarzelf aanbidden en dienen moet.

De processie kwam nader, en de eenvoudige muziek, minder dan middelmatig gespeeld op versleten instrumenten, de lofzangen aangeheven door ongeoefende stemmen, spraken tot haar een geheel andere taal dan de kunstvolle symphonieën door de eerste concerten uitgevoerd, dan de teederste adagio's door haar ouders gespeeld, door de beroemdste zangers en zangeressen in hun beste oogenblikken.

Zij knielde neder en de tranen stroomden over haar wangen, en nu alles om haar zong, nu kon zij niet meer stom blijven, zij wilde ook zingen, ook haar stem verheffen vol van haar nieuw Geloof, haar nieuwe Liefde, van het nieuwe leven dat zich aan haar verdoofde ziel openbaarde, een hymne van dankbaarheid. Wanneer alles voor Hem lofzangen verhief, waarom moest zij alleen zwijgen? Zij had nooit willen zingen en ieder meende, zijzelf het eerst, dat zij het niet kon, maar nu wilde zij het met alle krachten harer ziel, en tot haar eigen verbazing ontstegen aan haar keel klanken vol teedere zoetheid en zeldzame kracht.

Zij schrikte er zelf van; zij kende genoeg van muziek en van stemmen om te begrijpen dat wat nu natuurlijk, als vogelenzang haar borst ontwelde, iets was van bijzondere schoonheid en buitengewonen omvang; op het oogenblik verheugde

[p. 160]

zij zich zonder verder nadenken over die ongekende gave; zij zong en gaf zichzelf vol vreugde in tonen en klanken. Bertha, die naast haar stond, zweeg verbaasd en hoorde haar verwonderd en bewonderend aan.

De zegen werd gegeven en alles zweeg; alleen de bellen zonden hun zilveren klank over heuvels en bosschen. Richarda boog het hoofd en dankte God, dat zij leefde en gelukkig was en dat Hij hemel en aarde zoo schoon had gemaakt, zoo vol kleuren en melodie, zoo vol poëzie en zonneschijn, en langzaam trok de processie heen; de muziek stierf weg in de verte, de kleuren en de stralen verdoofden in het verschiet, de lichten verglommen bij de kromming van een straatweg of achter de hoogte van een heuvel en de betoovering week langzaam uit Richarda's ziel; alleen de herinnering bleef aan een visioen vol bovenaardsche schoonheid en hemelsch geluk.

Nog vonkelden haar oogen in smeltenden glans, nog was de dauw der tranen niet gedroogd van haar wangen, toen Bertha verrukt uitriep:

‘Maar Richarda, wat een stem! Dat hebben wij nooit geweten. Je hebt een nachtegaal in de keel.’

Toen verdween eensklaps het licht uit haar blik, de gloed van haar wangen; angstig kromp zij ineen, zij scheen de oude Richarda weer geworden, Richarda, schuw, angstig voor een geheimzinnige, wreed dreigende verschijning.

‘Niet zeggen, niet zeggen!’ bad zij, angstig Bertha's hand in de hare drukkend; ‘ik wist het ook niet, maar als zij het weten - o -’

‘Wat dan?’

‘Dan begint een nieuwe marteling, dan wordt die stem gebogen en geperst en gekneed, dan moet ik studeeren uren lang en dan moet ik zingen voor allerlei menschen en buigen en lachen voor hen. Dan moet ik kunstenares worden en dat is het vreeselijkste voor mij; ik wil die stem bewaren, voor mijzelf en - voor God!’

Zij smeekte zoo angstig, zoo ongelukkig, dat Bertha niet kon weigeren aan haar verzoek te voldoen en, hoe ongaarne ook, beloofde te zwijgen over die zeldzame ontdekking.

IV.

Maanden lang bleef Richarda buiten en zij werd een jong meisje in den vollen glans van haar achttien jaren, haar frissche jeugd en gezonden levenslust.

Haar ouders hoorden dat het haar goed ging, en dat was hen voldoende; zij betaalden haar pension en verder verheugden zij zich misschien ontslagen te zijn van haar, die hun niets aanbracht, geen geld, geen eer, geen roem, slechts schande, zooals zij het meenden in hun uitsluitende aanbidding der muziek.

De zomer ging voorbij en de herfst naderde, toen Richarda in haar kalme rust en gelukkig samenzijn met sympathieke zielen wreed opgeschrikt werd door een telegram, dat haar onmiddellijk naar Amsterdam terugriep.

Zij vertrok dadelijk en daar vond zij alles in onbeschrijfelijke verwarring; een zenuwberoerte had haar vader krachteloos neergeworpen. Haar moeder, toch reeds vroeg oud naar lichaam en geest, door de onnatuurlijke spanning, waaraan haar zenuwen levenslang blootgesteld waren geweest, zat daar hulpeloos klagend en jammerend neer, nu de wreede werkelijkheid haar aangrijnsde.

Richarda kwam thuis en overzag den toestand, kalm, practisch, bedaard - ongevoelig zeide haar moeder, die alleen door luid klagen en jammeren haar medelijden met haar man en haar smart over eigen ongeluk wist te uiten.

Het meisje had veel geleerd in die enkele maanden; bij de Delmaine's aan huis heerschten artistieke wanorde en onnadenkende verwarring, alles verborgen onder zeker oppervlakkige elegance en schijn van welstand. Er werd veel verdiend maar nog meer verteerd, en nu plotseling door de machteloosheid des vaders de bron der inkomsten verdroogde, stond het dreigend spooksel van armoede, ontbering en de treurige nasleep van schulden voor de deur, en niets om het te bezweren dan de zwakheid van een bejaarde vrouw en de ernstige pogingen van een jong kind.

Richarda had gelukkig bij Bertha's moeder geleerd wat het beteekent, veel te doen met weinig middelen. Haar methodieke, ernstige aard was daar ontwikkeld geworden; zij had er netheid en overleg geleerd en vele huishoudelijke bezigheden, practische dingen, waarvoor haar moeder een voorname minachting koesterde. Daarvoor had men immers zijn booien; maar nu men gedwongen was minder te wonen, booien af te schaffen, nu zij genoodzaakt werd lessen te geven, nu voelde zij zich diep en bitter verongelijkt, op haar ouden dag nog te moeten werken en ontberen. Zij beschuldigde Richarda van harteloosheid, van onverschilligheid, alleen omdat het meisje zich niet op de muziek had willen toeleggen toen het tijd was; dan had zij geld kunnen verdienen in plaats van, zooals nu, slechts haar vader te verplegen, het huiswerk onvermoeid te verrichten, onnoodige dingen waarvoor men altijd menschen kan vinden, zoodra het geld er maar was.

Het geven van lessen vlotte slecht, nooit had Isolde het gedaan; zij vond dat zij er door achteruitging, dat het haar te min was, haar, de violiste van wereld-vermaardheid; maar het spelen op concerten gaf nog minder succes. Haar tijd was voorbij, er werden aan de kunst andere eischen gesteld, haar vervallen voorkomen werkte niet mede te haren gunste, haar vingers trilden door zenuwachtigheid en konden geen zuiveren toon meer voortbrengen.

Men organiseerde concerten, benefiet-uitvoeringen voor de diep getroffen familie; eerst werden zij druk bezocht, later verflauwde de belangstelling en Isolde werd steeds wanhopiger en Tristan hulpbehoevender. Richarda's taak drukte haar altijd zwaarder bij de bekrompen geldmiddelen, bij de toenemende zwakte van haar vader, de klagende ontevredenheid harer moeder, doch hieraan het hoofd bieden scheen zoo moeilijk niet. Wat haar het bitterste trof was de onmogelijkheid het lijden van Tristan te verzachten, Isolde te bevrijden van den ondraaglijken dwang harer lessen; zij zocht naar middelen om meer geld te verdienen om hunnentwille alleen, want voor zichzelf had zij geen behoeften; zij voelde zich gelukkiger dan vroeger, nu de geheele wereld niet meer tusschen haar en haar ouders stond, en daar viel haar plotseling iets in. Het eerste oogenblik huiverde zij en verjoeg die invallende gedachte, maar zij liet zich niet verjagen, zij kwam terug telkens en telkens weer, als zij haar vader in zijn ellende aanschouwde, beroofd van allerlei kleine genietingen en gemakken, of haar moeder dat treurige leven zag voortslepen. Het nestelde zich in haar hersens en zette klauwen in haar hart. Dat denkbeeld beroofde haar van slaap en vervulde eindelijk haar geheele bestaan; zij streed zoo lang mogelijk tegen zich zelf, tegen haar bewustzijn van plicht en haar onoverwinnelijken tegenzin, en eindelijk zegevierde haar kinderliefde en zij besloot het offer te brengen, het vreeselijke offer waarvan niemand dan zijzelf den omvang kon begrijpen.

(Slot volgt.)