De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

[p. 81]

Monsieur De l'Espinay.
Eene episode uit het leven van Elisabeth Stuart, Koningin van Bohemen, 1645-1646.
Door Dr. Jan ten Brink.
(Vervolg van blz. 76.)

De Prinses Louise beantwoordde zijne blikken, waaruit de vurigste bewondering straalde, met eene bekoorlijke beweging van haar schitterend blank kopje, waardoor de bruinblonde krullen in golving kwamen.

L'Espinay boog nogmaals diep en antwoordde op zachten toon:

‘Je ne désire rien avec plus de passion que d'admirer le sourire de Vostre Altesse Royale!’

Louise Hollandina sloeg de helderblauwe oogen neer, en vroeg hem verder, of haar broeder Philips voortging met hem zijn ongunst te betoenen.

rijksmuseum te amsterdam.

L'Espinay dankte voor de belangstelling van Hare Koninklijke Hoogheid, verklaarde, dat de Prins Philips zelden een woord tot hem sprak, en deelde haar mede, dat haar oudste broeder hem met stuitenden trots in de stallen had bejegend. De Prinses antwoordde, dat haar oudste broeder door zijn omgang met ruiters en voetknechten geheel in zijn nadeel was veranderd. Ze verzocht hem den omgang met dezen Prins zooveel mogelijk te mijden - en fluisterde hem schielijk toe, zoodat niemand in de nabijheid het hooren kon:

‘C'est un ours mal lesché, qui a terrifié jusques ici par ses injustices et violentes procedures Sa Majesté la Reine et ses soeurs!’

L'Espinay verklaarde zich volkomen bereid den minsten wenk van Hare Koninklijke Hoogheid op te volgen. Hij zou den Prins niet in den weg komen. Louise zag hem met hare helderblauwe oogen zoo goedkeurend aan, dat l'Espinay, geheel opgetogenheid, geheel verrukking, niet lette op de hem omringende hovelingen. De Prinses Elisabeth had van verre hare aandacht gevestigd op de houding van hare zuster, maar werd op dat oogenblik bezig gehouden door mededeelingen der Grootmeesteres, Mevrouw de Merode-Van Wassenaar. L'Espinay waagde het tot de Prinses te zeggen, dat hij geen anderen wensch koesterde, dan haar te gehoorzamen - maar voegde er bij, dat er omstandigheden konden voorkomen, waardoor hij zou genoodzaakt zou zijne eer te verdedigen. Hij liet er geruststellend op volgen:

‘Je prie, Vostre Altesse Royale! de croire que j'ai du courage, et que, s'il est besoin de manier une épée, je m' en acquitterai aussi bien que pas un gentilhomme de vostre suite!’

Louise Hollandina vestigde bijna een angstigen blik op het van fierheid glanzend gelaat van den Graaf. Maar terstond antwoordde ze met haar bekoorlijksten glimlach, dat ze volkomen overtuigd was van zijne ridderlijke dapperheid, vroeger gebleken bij de les, die hij haar broeder Philips en zijne beide gezellen gegeven had. En zeer snel zei ze plotseling, dat haar portret voltooid was, en dat ze hoopte den Graaf in haar atelier te ontvangen, om zijn oordeel te vernemen.

De Prinses was op dat moment eene zeer verdienstelijke leerlinge van Gerard van Honthorst. Deze kunstenaar had zich, na zijne reizen door Italië en Engeland, in Den Haag gevestigd, en zou weldra voor de Prinses Amalia van Solms een groot deel van het schilderwerk in het Huis ten Bosch voltooien. Louise Hollandina wijdde zich met ongemeene geestdrift aan het schilderen, en gaf doorslaande blijken van groeten aanleg. Haar geliefkoosd werk was portretschildering, vooral het kopieeren van bestaande portretten. Het portret, waarvan ze tot l'Espinay sprak, was een kopie naar Miereveldt - een portret van haar vader, den Keurvorst Frederik V.

L'Espinay bloosde van geluk, toen hij vernam, dat de Prinses hem in haar atelier verwachtte. Het zou niet de eerste reis zijn. Louise Hollandina kreunde zich in dit opzicht aan niemand. In de vertrekken van hare zuster Elisabeth verschenen geheele scharen van geleerden, geletterden, dichters en denkers. Ze veroorloofde zich schilders, hovelingen, edellieden en dames te ontvangen, en had l'Espinay, sedert hij opperstalmeester werd, geheel als een huisgenoot in het paleis harer moeder beschouwd.

Juist op het oogenblik, waarin ze hem sprak van haar

[p. 82]

werk, klonk de stem der Prinses Elisabeth, die hare zuster riep. De audiëntie was afgeloopen. De beide zusters verlieten buigend de receptiezaal - weldra gevolgd door de bezoekers, die zich naar alle kanten verspreidden. De opperstalmeester bleef achter met Mevrouw van der Mijle. Ze zouden beiden ontvangen worden door de Koningin, ondanks hare ongesteldheid. Nauwelijks hadden de hovelingen zich verstrooid, of er verscheen eene hofdame, Lady Carey, met Lord William Craven, om beiden uit te noodigen zich naar het boudoir der Koningin te begeven.

Dit vertrek was door eene zijdeur met de receptiezaal verbonden. Hier was alles eenvoud en gezelligheid. De hooge zetels alleen met gebeeldhouwde armleuningen en pooten, met in zijde, goud en zilver geborduurde wapens op de kussens van fluweel, vertoonden iets koninklijks. Aan de vensters stonden tafels met de allerzeldzaamste soorten van tulpen. Elisabeth Stuart koesterde eene hartstochtelijke liefde voor bloemen, vereenigd met meer dan alledaagsche botanische kennis der Europeesche flora. Eene zeer ongemeene, door haar aangekweekte, tulp droeg haar naam. Op een klein tafeltje lag eene kostbare, met paarlemoer ingelegde luit, naast een stapel muziekboeken. Toen het viertal binnenkwam, hief de Koningin zich op uit hare liggende houding. Sporen van tranen vertoonden zich op hare wangen. Ze reikte hare rechterhand aan Craven, hare linkerhand aan l'Espinay. Beiden bogen zich eerbiedig, en brachten de koninklijke vingers aan hunne lippen. Mevrouw Van der Mijle plaatste zich op een zetel naast de Koningin. Lady Carey trok zich terug. De beide mannen zetten zich op taboeretten ter zijde der Koningin. Het gesprek werd in het Fransch gevoerd.

Elisabeth Stuart droeg een statig kleed van zwart fluweel, 't welk de bleeke tint van hare gelaatstrekken scherp deed uitkomen. Hare anders zoo gloedvolle donkerbruine oogen waren dof door pas geweende tranen, door drukkende hoofdpijn. Ze richtte zich tot hare vrienden, en begon de oorzaken van hare neerslachtigheid mee te deelen. Ze was den vorigen dag zeer ontsteld door de onverwachte verschijning van haar oudsten zoon. De tijdingen uit Engeland waren zeer ongunstig voor den Koning, ‘son très-cher et très-honoré frère unique’. De Prins Karel Lodewijk diende in zijn leger, en deelde de meest teleurstellende berichten mede, Haar meest geliefde zoon, Prins Robbert, was in ongenade gevallen bij Koning Karel I, en uit Engeland verbannen. Na den verschrikkelijken slag bij Naseby, waar geen leeuwenmoed hem hielp tegen het koel verstandig beleid van Fairfax en Cromwell, had de Koning hem nog vertrouwd, maar sedert hij voor eenige weken met zijne legerafdeeling Bristol voor het Parlementsleger had ontruimd, had de Koning hem zijn vertrouwen ontnomen.

Prins Karel Lodewijk was van oordeel, dat het huis Stuart in Engeland had uitgediend, dat eene nieuwe orde van zaken in aantocht was, en dat zijn belang meebracht, de zijde van zijn koninklijken oom te verlaten. Hij wilde vergunning vragen aan de Hoog Mogende Heeren, om troepen uit Holland te verschepen. Zijn broeder Philips zou belast worden met de leiding der zaak. In het Noorden van Duitschland zouden manschappen zijn aan te werven. Nadat hij dit alles op onbeschaamden toon had medegedeeld, en duidelijk deed uitkomen, dat hij zich stelde onder de vanen van het Parlementsleger, had de Koningin hem met de grootste ontroering en onder het storten van vele tranen zijn schandelijk gedrag voor de voeten geworpen. Ze had al hare kracht ingespannen, om hem voor den dienst van Karel I te behouden. Het voorbeeld van zijn dapperen broeder had hem geleerd, zeide hij, hoe weinig op den Engelschen Koning te vertrouwen was. Bovendien meende hij, dat de zaak van zijn oom verloren was, dat bij de vredesonderhandelingen, die eerlang tusschen de Republiek der Geüniëerde Gewesten, Frankrijk, Spanje, Oostenrijk en de protestantsche Staten van Duitschland zouden kunnen geopend worden, het niet onverschillig zou zijn, om op den steun van het Engelsche Parlement te kunnen rekenen. Alleen op deze wijze behield hij het vooruitzicht, dat men hem de keurvorstelijke kroon van de Paltz op het hoofd zou plaatsen.

Met zeer bewogen stem, en telkens opnieuw weenende, had de Koningin dit alles medegedeeld. Ze scheen geheel verslagen en radeloos. Mevrouw Van der Mijle sprak het eerst, daar Elisabeth Stuart hare hand gegrepen had, en haar vol verwachting in de oogen staarde. De eerbiedwaardige dochter van Oldenbarnevelt bad Hare Majesteit zich niet meer te bekommeren, dan noodzakelijk was. Ondanks al wat de Prince héritier Palatin gezegd had, was de zaak der Stuart's in Engeland niet verloren. De Hoog Mogende Heeren zouden nooit ingaan op de voorstellen van Prins Karel Lodewijk. Zij zouden nooit vergeten, dat de zoon van Zijne Hoogheid, hun aanstaanden Stadhouder, schoonzoon was van Zijne Majesteit Koning Karel I. Mevrouw Van der Mijle was overtuigd, dat Hare Majesteits oudste zoon in Den Haag geen steun voor zijne plannen zou vinden. Men zou terstond inzien, dat de politiek van dezen Prins op louter persoonlijke zelfzucht berustte.

Lord William Craven sloot zich volkomen bij Mevrouw Van der Mijle aan. Oranje en Stuart waren te nauw verbonden. De Round-Heads zouden nimmer kunnen rekenen op den steun van de Hoog Mogende Heeren. En zoo men al niet openlijk partij koos voor de zaak der Stuarts, tegen hen zou men nimmer optreden. Vol vuur en verontwaardiging sprak l'Espinay over de houding der beide Prinsen, wier uitdagende minachting hem dien morgen persoonlijk zeer had gekrenkt. Hij verzocht Hare Majesteit hem als haar meest toegewijden dienaar te willen beschouwen. Hij stond op van zijn taboeret, knielde op zijn linkerknie voor den zetel der Koningin, en terwijl hij met de rechterhand zijn degen omhoog hief, vroeg hij Hare Majesteit verlof, om naar Engeland te gaan, en zijn leven ter beschikking te stellen van Koning Karel I.

De Koningin rees op uit hare kwijnende houding. Hare oogen schitterden weer met den ouden gloed. Ze glimlachte, en gebood l'Espinay op te staan. Toen sprak ze met trillende stem:

‘Non, cher Comte! J'ai trop besoin de vostre dévouement. Restez ici! Vous m'avez tellement satisfait, que si j'eusse été dans vostre coeur et vostre âme, je n'eusse dit que les mêmes paroles que vous m'avez dites.’

De Graaf de l'Espinay bedwong met groote moeite de aandoening, door deze vorstelijke woorden in zijne ziel opgolvende. Hij boog zijn hoofd, terwijl een hooge blos over zijn wangen trok. Lord Craven drukte hem de hand. En nu ging Mevrouw Van der Mijle voort nieuwen moed in te boezemen aan de teleurgestelde Koningin. Ze herleefde langzaam onder de opwekkende woorden harer drie trouwste vrienden. Ze beschuldigde zichzelve al te spoedig verslagen te zijn, maar bezat toch de veerkracht, om zich oogenblikkelijk weer op te heffen. Ondanks al, wat ze ondervonden had, herleefde ze telkens tot nieuwe hoop. Ze beschuldigde zich nu, dat ze hare vrienden te veel had bedroefd. En plotseling begon ze heel opgewekt te spreken. Bij al den luister en praal in hare jeugd en bij haar huwelijk met den Paltzgraaf was telkens iets sombers hare vreugde komen storen. Het zou in October vier-en-dertig jaar geleden zijn, dat Frederik V, Keurvorst van de Paltz, onder het gedonder van tachtig vuurmonden te Londen aan wal stapte. Ze herinnerde zich alles zeer nauwkeurig: hoe haar bruigom in de feestzaal van Whitehall binnentrad, gevolgd door vele Duitsche edelen, onder leiding van den allervoortreffenlijksten corpulenten Graaf Johan Albrecht van Solms; hoe hij vol eerbied haar vader, James I, naderde en met hem sprak; hoe hij de hand kuste van hare fiere moeder, Anna van Denemarken; hoe hij een oogenblik nog van gedachten wisselde met haar oudsten broeder, Henry, Prins van Wales, en toen knielde voor haar, om den zoom van haar kleed te kussen; hoe ze hem hare hand reikte om hem

[p. 83]

op te heffen, en hoe vurig hij die hand aan zijne lippen drukte. Daarna ging ze voort met eene schets der huwelijksfeesten, plotseling afgebroken door den dood van den Prins van Wales, haar achttienjarigen veelbelovenden broeder, die zeer verhit uit de kaatsbaan komende, door de guurheid van een Novemberdag getroffen, aan een hevigen aanval van pleuris stierf. Zoo was er rouw geweest in hare bruidsdagen - een voorspel van wat later volgen zou. Ze eindigde met deze woorden:

‘J'espère en Dieu! Si je dois souffrir encore, je souffrirai! Je suis pour cette heure en tel estat, Dieu merci, que je puis desloyer quand il luy plaira, sans regrel de chose quelconque!’

Lady Carey kwam berichten, dat de Prinsen Karel Lodewijk en Philips een bijzonder onderhoud met de Koningin verzochten. Elisabeth Stuart lachte weemoedig. Ze werd terstond op de proef gesteld, en was bereid hare standvastigheid te toonen. Ze verzocht haar opperstalmeester haar te verlaten. Ze wilde hevige tooneelen vermijden. Lord William Craven en Mevrouw Van der Mijle zouden haar ter zijde staan.

L'Espinay trad met den hoed in de hand de receptiezaal weer binnen. De beide Prinsen stonden met gedekten hoofde voor de schouw. De opperstalmeester maakte eene beleefde, maar koele buiging, toen hij de Prinsen gewaar werd. Karel Lodewijk knikte met het hoofd, Philips bewoog zich niet. L'Espinay verwijderde zich daarna zonder eenige verwondering aan den dag te leggen. Hij dacht aan de uitnoodiging van de Prinses Louise Hollandina, en kreunde zich in 't minst niet om de houding der intrigeerende broeders. Hij besloot tot later in den middag te wachten, nadat de maaltijd zou zijn afgeloopen.

Vol vurig verlangen begaf hij zich naar zijne eigene vertrekken in de Papestraat bij den zwaardveger Willem Boudewijnszoon, waar de gekroonde Helm uithing. In diepe mijmering verzonken liet hij zich het een en ander voordienen, zonder erop te letten. Tegen drie uur wandelde hij naar den Kneuterdijk, sloeg het Nachtegaalspad in, om te beginnen met eene middag-stalinspeetie. Twee rijpaarden ontbraken - een schimmel en een moorkop. Volgens rapport der lakeien waren de beide Prinsen uitgereden naar de duinen in Schevelingen. Uit de stallen koos hij zijn weg langs binnengangen en zijtrappen naar de tweede verdieping. Voor den dienst dier verdieping was een lakei aangewezen, een Hagenaar, Joost Joostsz. Duynsbergen, wiens vader schoenlapper was in een pothuis op den hoek van de Plaats en de Hoogstraat. Deze lakei onderscheidde zich door zijne magere gestalte en terugstootende gelaatstrekken. Hij zat gewoonlijk in een slecht verlicht portaal, op een bankje tegen den muur, gedost in den rooden lijfrok van Harer Majesteits lakeien. Schoon hij maar weinig Fransch verstond, begreep hij met zekere eigenaardige slimheid wat er gezegd werd, als Franschen het woord tot hem richtten.

L'Espinay vroeg hem naar de Prinses Louise. Hij verdween zwijgend, en kwam even geheimzinnig weer terug, L'Espinay wenkend. Daarna opende hij een deur in eene zijgang, en riep met eene schelle faussetstem:

‘De opperstalmeester van Hare Majesteit!’

L'Espinay trad in het atelier, een hoog vertrek met drie ramen, uitziende op eene binnenplaats en de stallen. Louise Hollandina bekommerde zich niet veel om dit uitzicht, daar de drie vensters van onderen met eikenhouten blinden waren afgesloten, zoodat het daglicht uit de hoogte naar binnen viel. Van stal of binnenplaats was niets meer waar te nemen. Het atelier zag er bont en vreemd uit. De wanden hingen vol met voltooide of onafgewerkte schilderijen en schetsen. Er waren schilderijen van beroemde meesters en een paar groote portretten van Miereveldt, een ‘nachtstuk’ van Honthorst, eene vroolijke bijeenkomst van nymphen en satyrs van Jordaens, een prachtig vrouwenportret van Frans Hals. Er stonden drie ezels met onvoltooide schilderijen, terwijl op kleine stoffige tafeltjes allerlei zeldzame wapenen, hooge bekers van kristal, muziekinstrumenten en portefeuilles met etsen zwierven. Eene zonderlinge verzameling leunstoelen, schilderstoeltjes en taboeretten vonden hier of daar eene plaats, terwijl boven op kolossale kasten van gebeeldhouwd ebbenhout groote afgietsels in pleister van beroemde classieke modellen waren geplaatst.

De Prinses stond voor een der ezels bij een venster, met palet en penseelen in de linkerhand, druk bezig aan een stilleven. Toen ze l'Espinay gewaar werd, legde ze den schilderstok en het palet ter zijde, en trad den Graaf glimlachend tegemoet. Hare vriendelijke stem klonk hem als muziek in de ooren. Ze reikte hem hare kleine, witte hand, die l'Espinay aan zijne lippen drukte. Daarna sloeg hij een blik op haar blozend kopje, dat uit de golvende bruinblonde krullen schuchter om den hoek scheen te gluren. Zijne oogen spraken daarbij eene taal, die hij nooit in woorden zou hebben durven uitdrukken. De Prinses bracht hem voor een der ezels, waarop het voltooid portret van haar overleden vader, Frederik V, stond. Het origineel van Miereveldt was met verwonderlijke nauwkeurigheid en trouw gevolgd. L'Espinay overstelpte Hare Koninklijke Hoogheid met een vloed van vleiende gelukwenschen. Louise Hollandina greep zijne hand, staarde hem moedig in zijne groote donkerbruine oogen, en zeide, dat zij weinig gesteld was op titels. Een edelman als de Graaf de l'Espinay zou haar niet beter kunnen overtuigen van zijn goeden smaak, dan wanneer hij haar, voornamelijk in haar atelier, eenvoudig met haar naam Louise aansprak. L'Espinay wist zijne verrukking niet beter uit te drukken, dan door voor haar te knielen en hare beide handen met kussen te bedekken.

Toen werd de deur geopend, en klonk de faussetstem van den lakei, Joost Joostsz Duynsbergen:

‘Meester Gerard van Honthorst!’

L'Espinay was oogenblikkelijk opgestaan. Binnen trad een zeer eenvoudig man, dicht bij de zestig jaar, met vriendelijken oogopslag en kort afgeknipte grijze hairen. Hij boog voor de Prinses en den hem bekenden Graaf de l'Espinay. Zonder acht te slaan op de eenigszins verlegen houding van beiden, zei hij glimlachend:

‘Uw lakei, Prinses! is een singulier curieus persoon! Hij lag en gluurde door het sleutelgat van uwe deur, toen ik me wilde aanmelden. Het is raadzaam met zulk een persoon niet verder te communiceeren!’

(Wordt vervolgd.)