De Huisvriend. Jaargang 1895

Gekleurde glazen.
Naar het Poolsch
van Jaroslavd Vichlick.

Op het pensionaat had men haar reeds den bijnaam gegeven van ‘de onuitstaanbare’.

Zij was wees. Haar vader, een landedelman, had haar een behoorlijk fortuin nagelaten. Een oud vriend, een knap advocaat, had dit fortuin beheerd; hij had ook gewaakt over haar opvoeding en haar op een pensionaat gedaan en toen zij meerderjarig was, legde hij haar in volmaakte orde zijn rekeningen voor.

Het fortuin van het jonge meisje bestond uit drie boerderijen met bosschen en akkers, zeer goed verpacht, en verder uit een kasteel met een zeer mooi park, alles in even goeden staat als bij den dood haars vaders.

Zij was een eenig kind en zeer bedorven. In den grond goed, had haar eerste opvoeding van haar de ‘onuitstaanbare’ gemaakt, zooals haar kameraadjes haar noemden. Op den dag van haar aankomst speelde men een gezelschapsspelletje. Dadelijk wilde zij er de eerste in zijn, en toen haar gezellinnen hiermede geen genoegen namen, ging zij in een hoekje zitten met een boek in de hand, waaroverheen zij kwaadaardig haar gezellinnen zag spelen; dit begin besliste over haar pensionaatleven.

Zij wende zich aan de eenzaamheid. Haar meesteressen waren zeer tevreden over haar werk; zij begreep alles gemakkelijk en had een uitstekend geheugen.

En ofschoon men haar onuitstaanbaar en slecht opgevoed noemde, rekende men haar toch onder de beste leerlingen.

Niemand betreurde haar heengaan; de oude advocaat kwam Ida halen, bekortte het afscheid en bracht haar in haar huis.

‘Nu ben je meesteres van je hand en je fortuin,’ zeide hij haar, toen hij na een rit van vijf uren het dak van het kasteel zag schitteren boven de donkere dennen en blanke linden van het park.

De goede oude heer had gerekend op haar aandoening, als zij het ouderlijke huis zou terugzien, en had dit oogenblik uitgekozen voor een kleine redevoering.

Maar hoe vergiste hij zich!

Zij glimlachte een weinig spottend en bleef zwijgen.

De advocaat dacht dat zij onder een schijnbare vroolijkheid haar ontroering verborg en dat in dit nieuwe leven nieuwe gevoelens in haar zouden geboren worden. Maar nog eens vergiste hij zich. Hij kon er zich van overtuigen toen hij haar, na met haar het kasteel te hebben doorgewandeld, in de slaapkamer harer ouders bracht, waar hun portretten de herinnering aan hen wakker riepen. Zij toonde niet de minste aandoening. Rustig zette zij haar wandeling voort, luisterde naar de uitleggingen van haar voogd en ontving zijn raadgevingen met volmaakte onverschilligheid.

Nogmaals trachtte hij onder het middagmaal haar herinneringen uit het verleden te verlevendigen. IJdele pogingen! Of zij antwoordde niets òf zij liet hem door een droog gezegde den draad zijner redeneeringen verliezen, zonder dat hij dien kon terugvinden.

Na het eten nam hij afscheid van haar, na haar zijn voogdij-rekening te hebben overgelegd, en ofschoon rijk beloond, scheen hij ontevreden. Het jonge meisje, dacht hij, had een weinig meer eerbied kunnen toonen jegens den ouden vriend haars vaders. Zij had hem een paar vriendelijke woorden kunnen zeggen, uitnoodigen om terug te komen - en toch was Ida nòch slecht, nòch harteloos. Zij was alleen ‘onuitstaanbaar’.

Nu begon voor haar een leven van vrijheid, maar ook van onuitsprekelijke eentonigheid. Van den morgen tot den avond las zij, speelde piano en doorliep het park in alle richtingen, bijna altijd alleen, zeer zelden vergezeld door haar oude meid.

[p. 255]

Langzamerhand verviel zij in hypochondrie, en het pessimisme, waartoe zij altijd neiging had gehad, kreeg haar thans geheel in zijn macht. Geen somber, vernielend pessimisme, maar een soort van ijskoude onverschilligheid voor alles. Het scheen haar toe, dat zij in deze wereld overbodig was en dat de wereld voor haar overbodig was.

Zij bracht den winter in de stad door, bezocht de concerten en maakte dagelijks rijtoertjes, maar dit alles vroolijkte haar niet op, en zonder somber van aard te zijn, bleef zij toch kalm, koud, onverschillig.

Een vreemde stem verbrak plotseling het eentonige van haar bestaan.

Het was bijna de liefde, die er in doordrong, ondanks den strijd van haar jonkvrouwelijk hart tegen dit nieuwe gevoel.

Het kwam zoo!

Bij het bezoeken van een schilderijententoonstelling bleef zij staan voor een klein landschap: een weide, met op den achtergrond een gordijn van wilgen onder een looden hemel. Er was lucht in dit doek; zij kreeg de impressie van de vergiftigde lucht in te ademen, met volle longen. Uit het schilderij sprak een diepe droefheid, een onmetelijke wanhoop.

Zij kocht het stukje, waardoor zij in kennis kwam met den schilder. Hij was jong en onbekend, zeer fier in zijn armoede; zijn koel uiterlijk trok haar aan, hoewel zij er eerst een beetje bang voor werd. Zij was van plan geweest voor het landschapje het dubbele van den gevraagden prijs te betalen, maar daar zij den schilder niet tot dankbaarheid wilde verplichten, zag zij van haar plan af - misschien vreesde zij ook een weigering.

Zij raadde het karakter van den jonkman, door hem bij zich zelf te meten. Het toeval bracht den schilder op het secretariaat der tentoonstelling, waar zij het doek betaalde; een onbescheiden beambte stelde hen aan elkander voor. Koele groeten van beide kanten - eenige onbeduidende woorden - en verder ontmoetten zij elkander niet meer in de stad. Toen de zomer terugkeerde, betrok het jonge meisje weder haar kasteel en hervatte haar eentonig leven, dat haar dierbaar was geworden door haar boeken, haar piano en haar wandelingen door het park.

In een der wildste partijen van het bosch ontmoette zij eens dien schilder. Hij zat op een boomstam en schilderde een groepje boomen, waartusschen een zonnestraal speelde. In den zonnestraal gonsde een zwerm muggen en vliegen.

De schilder stond niet dadelijk op. Hij was er aan gewoon, dat men over zijn schouder naar zijn werk keek.

Zij wilde heengaan, maar het was te laat. Juist stond de schilder op, en zij zagen elkander aan als menschen die elkaar pas voor het eerst zien.

‘Waarom vervolgt u mij tot zoover?’

‘Ik u vervolgen?’ antwoordde hij; ‘ik heb er nooit aan gedacht, ik trek het land door om te schilderen.’

‘Het park is door een heg omringd.’

‘Ik ben er overheen geklommen.’

‘Wat zoekt u hier?’

‘U ziet het wel. Ik schilder, en ik verzoek u zelfs mij niet te storen. De zon staat niet stil, zooals wij. Zie, die zwerm muggen heeft zich reeds, terwijl wij praten, zichtbaar naar rechts verplaatst.’

En als ware zij er niet bij geweest, zette hij zijn werk voort.

Wat moest zij doen?

Zij wilde heengaan zonder groeten, maar een onbekend gevoel nagelde haar vast aan haar plaats.

Honderden gedachten trokken haar door den geest. Twee alleen teekenden zich duidelijk af.

‘Is het omdat ik zijn schilderij heb gekocht, dat hij het recht meent te hebben mij hier te vervolgen, of - is het alleen het toeval dat hem hier heeft gebracht?’

En terwijl zij besluiteloos zich niet verroerde ging hij voort met schilderen.

Eensklaps stond hij op, bezag zijn schets, en zich glimlachend tot het meisje keerend, sprak hij:

‘Ik wil uw park niet berooven van zijn mooiste hoekje; sta mij toe, bid ik u, u terug te geven wat u toebehoort.’

En hij bood haar de schets aan. Zij wilde het geschenk afwijzen.

Maar hij legde nog eenige toetsen aan zijn studie, zette haar tusschen twee takken onder bereik van haar hand, en na een eenigszins spottenden groet sprong hij over de schutting.

‘Mijnheer - hoor eens - een woordje alleen - als het u belieft!’

Het gekrulde hoofd van den schilder kwam van den anderen kant der haag voor den dag.

‘U verlangt?’

‘Met u praten.’

‘Hier?’

‘Ja, hier.’

‘Over de haag?’

‘Ja mijnheer.’

Zij waren vlak bij elkander, alleen gescheiden door de schutting.

In haar bewoog zich een stroom van nieuwe gewaarwordingen. Hij, blijkbaar zeer kalm, volgde met aandacht elk harer bewegingen.

Zij knoopte het gesprek aan, vroeg over alles wat er gebeurde in de kunstwereld, sprak van onverschillige zaken, en toen praatten zij opnieuw over kunst, en nu heel ernstig.

Haar kennis van de aesthetiek en de techniek der schilderkunst verbaasde den schilder.

Zij lieten alles voorbij hun geest gaan, de oude meesters, de verschillende scholen en richtingen, den smaak, de wereld, en waren het eens over de waarde der eeuwige meesterstukken. De schilder maakte zich warm, de vreugde deed zijn zwarte oogen schitteren.

In dit jonge meisje ontdekte hij de buitengewone vrouw, die hij zelfs in zijn droomen zich niet had durven verbeelden.

Het gelaat van Ida werd donker, een masker van spot bedekte haar lief gezichtje.

[p. 256]

‘'t Is heel mooi, wat wij daar zeggen, maar beken het, vindt u dat dit alles tot iets dient of naar iets leidt?’

‘De kunst vraagt daar niet naar,’ antwoordde hij rustig. ‘Is het niet voldoende, dat wij op het oogenblik als wij iets voortbrengen, het echte leven leven? Wat is er meer noodig? En niet alleen leven wij al scheppend, maar wij genieten bovendien nog van ons werk. Vindt u die voldoening niet genoeg?’

‘Neen, dat zijn illusiën! Gij kunstenaars bedwelmt er u mede. Maar na de illusiën komt het niets, evenals na alles! Ach! dat alles, 't is de moeite van het leven niet waard.’

‘En wat dan te doen?’ vroeg hij met een glimlach waarin goedheid, bewondering en een weinig spot zich mengden.

‘Als ik het wist, zou ik u niet hebben weerhouden,’ zeide zij schouderophalend. ‘Het spijt mij zeer. Vergeef mij als het u belieft!’

‘Maar u zal mijn schetsje bewaren?’

‘Als u dat plezier doet. Maar zeg mij, zonder omwegen, is de kunst voldoende om uw geheele leven te vullen?’

‘Zeker, zonder dat zou ik geen kunstenaar zijn, maar een dilettant,’ zeide hij met een sterke tint van minachting.

‘Kan de kunst zoodanig uw geest bezighouden, dat gij niet het ledige, de wanhoop die de wereld vervult, waarvan wij slaven zijn, voelt?’

‘Ik beken het, dat somtijds zulke gedachten ook in mij opkomen; zijn wij niet van dezelfde eeuw? Maar ik kan mij verzetten.’

‘Hoe zoo?’

De woorden van het jonge meisje klonken als een bevel, haar geheele wezen scheen te hangen aan de lippen des schilders.

‘Ik schilder,’ antwoordde hij rustig; ‘de natuur is mijn beste studie. Ik schilder verlaten landschappen uit wanhoop, ik schilder de droefheid der natuur, den rouw, die ons omringt en dien de mensch niet voelt en niet uitdenkt dan ten koste van zijn eigen ongeluk. Door mijn werk koop ik mij los en bevrijd mij. Ik zoek de verveling, het ledige, den angst der natuur, en zoo versla ik de verveling, het ledige, den angst van mijn eigen wezen.’

‘Zoo kan u gelukkig zijn - en mij, wat blijft mij te doen over?’ vroeg zij geheel ter nedergeslagen.

Hij zweeg en boog het hoofd. Op het zand van den weg schitterde iets in de zon: het waren stukken gekleurd glas. Wie weet, van waar zij kwamen, wie ze daar had gebracht?

De schilder raapte er eenigen op en keek door de kleuren naar het landschap. Op hetzelfde oogenblik bedekte een wolk de zon en het geheele landschap verduisterde.

‘Zie,’ zeide hij, altijd door het glas ziende, ‘ziedaar in welk een tooverachtig licht het landschap zich aan mij vertoont. 't Is valsch, 't is kunstmatig, maar het spreekt tot de verbeelding. Uw park is een phantastisch landschap! Wat 'n verlichting! Wat 'n vreemde ach tergrond tegen die boomen! Door dit glas is alles rose' door dat is alles blauw. 't Is een wereld van kristallen en opalen, zonderling, maar betooverend. Dat vervangt voor mij ten minste gedeeltelijk de zon, totdat zij weer verschijnt. Zie u ook eens door een van die glazen en u zal wonderen aanschouwen.’

Hij reikte haar over de schutting een der blauwe stukken; zij nam ze niet aan, en hij, zonder haar weigering op te merken, ging op zijn gemak voort:

‘Ja, dat is de kunst, zij vult voor ons het ledige van het bestaan aan en brengt ons gemakkelijk over de ellende van het leven. De kunst of de liefde. Wij hebben een dezer steunsels noodig, of anders zal de waanzin ons overvallen. De kunst is het blauwe, de liefde het rose glas. Men ziet de wereld verlicht door een dezer beide kleuren. Kies! Of beter nog - neem ze beide en gij zult er u wel bij bevinden. Het zijn slechts illusiën, 't is waar, zooals u het beweert; maar is alles geen illusie? Het gevoel van welbehagen, van ellende, van dood, van droom, van werkelijkheid? Bewaar mijn gekrabbel als een herinnering en sta mij toe dit gekleurde glas mede te nemen. Vaarwel!’

Zonder te spreken stak zij hem over de haag een hand toe, die een weinig beefde; levendig maakte hij haar los.

Hij verdween in de greppel achter de haag en zij bleef nadenkend vóór de schets staan - een hoekje van elzen, tusschen welke een zonnestraal een zwerm van vliegen en muggen bescheen.

Zij zagen elkander nooit terug.

Op het strand van Scheveningen in een grooten rieten stoel zit een oude dame. Zij is zeventig jaren oud. Haar gerimpelde vingers houden een fluweelen dekkleed vast, dat haar geheel omwikkelt.

Zij ziet naar het vroolijk heen en weer trekken der badgasten, en daarachter de zee en den onmetelijken horizont.

't Is bijna het einde van het seizoen, maar de dag is nog warm.

Uit de verte klinken de echo's der muziek; gelach weergalmt en in de gesprekken mengt zich het stille gemurmel der zee, zuchtend als in een droom.

De oude dame staart in de verte. Zware vermoeienis ligt op haar gelaat. Opeens bemerkt zij op het goudgele zand iets schitterends, - stukjes gekleurd glas.

Waarom schrikt de oude dame op? waarom steekt zij een magere, bevende hand naar het glas uit?

Zij raapt uit het zand eenige blauwe en rose scherfjes op, zij ziet er door naar de zee, vonkelend in den warmen gloed van dezen nazomerdag.

Wat een verrukkelijk gezicht! Wat rijke kleuren op die zee!

En groote tranen rollen door de verdroogde vingers der oude dame, op haar doorgroefd gelaat, en de lippen der ‘onuitstaanbare’ mompelen in een diepen zucht:

‘Ja, hij had gelijk!’