De Huisvriend. Jaargang 1892

Een Egyptisch volksfeest.

De nacht van den 17den Juni heet in Egypte de nacht van den gouden druppel. In dezen nacht brengt een engel van den troon van Allah een gouden druppel naar beneden en werpt dien in de bronnen van den Nijl, waardoor de stroom stijgt en nieuw leven in het doode land brengt.

De Muzelmannen hechten nog heden even vast aan de waarheid dezer legende, als de oude Egyptenaren aan de godheid van den voedstervader Nijl geloofden.

De Nijl stijgt!

Dit is de juichkreet die alle jaren in de tweede helft der maand Juni aan alle lippen ontsnapt. En ofschoon hij even zeker stijgt en valt als de zon op of ondergaat, zoo wordt toch het groote nieuws als een geluksmare begroet. Zonder de bevruchtende overstrooming zou het land niets zijn dan een barre zandwoestijn.

Op den avond van den 17den Juni vereenigen zich de Mahomedanen tot het gebed in de moskeeën; groote, witte papieren lantaarnen worden vooruitgedragen en de geloovigen, waarbij zich onderweg steeds anderen aansluiten, trekken paarsgewijze daarheen. Vrouwen zijn er niet onder, want deze mogen zich niet anders in het openbaar vertoonen, dan gesluierd en bewaakt; des te meer stoeien de knapen daartusschen. Ook zijn er in den regel derwischen en de mahomedaansche monniken bij. Half naakt en met vliegende haren loopen zij heen en weer en mompelen onophoudelijk: ‘Allah, Allah!’

In den tempel voeren zij voor het volk, bij wie zij in hoog aanzien staan, hun godsdienstigen dans uit.

Zij hurken of staan in een kring met hun twintigen en meer. Eerst schudden zij het hoofd en bovenlijf op en neer, dan schudden zij zich en schommelen steeds levendiger en vlugger, altijd door roepend: ‘Allah, Allah!’ Eindelijk wordt het gezelschap als door dolheid aangegrepen. Zij stampvoeten, tuimelen, brullen en onder stuiptrekkingen en wilde sprongen gaat het voort tot zij werkelijk krampen krijgen en er een voor dood neervalt en weggedragen wordt. Zulk een geldt bij het volk als een door God begenadigde, en toen onlangs een derwisch in den Allah-dans den geest gaf, werd hij als een heilige vereerd. De beschaafde Arabier heeft wel is waar met het misbruik der derwischen niet veel op, want er staat van deze godsvereering niets in den Koran, maar zij bestaat, en men gunt haar aan den dweepzieken volkshoop.

Ik mocht natuurlijk de Moskee niet betreden; de menschen zouden den ongeloovige, die door zijn tegenwoordigheid het heiligdom ontwijdde, verscheurd hebben. Ik maakte dus maar alleen een wandeling door de levendige straten.

In den nacht van den Gouden Druppel gaat er geen Arabier naar bed; men ziet koeken en suikerwerk in de huizen dragen, waar alles voor de smulpartijen bereid wordt. Op de platte daken zijn lantaarnen en lampen aangebracht om den nacht in de vrije lucht door te brengen en onder dans en gezang een fantasia te vieren - zoo noemen zij hier elke feestelijkheid.

Anderen trekken uit naar den Nijl en blijven aan zijn oevers zingen en dansen; ook vrouwen en meisjes scheppen het water uit den Nijl en drinken het dadelijk of brengen het naar huis; het Nijlwater moet volgens hen in dezen nacht wonderbare geneeskracht bezitten tegen alle ziekten en kwalen.

Het is diep in den nacht geworden maar overal glinsteren en flikkeren de lichten nog. Aan den ingang der voorname huizen hangen kroonluchters van glas met brandende kaarsen; overal elders ziet men geïllumineerde halve manen en andere figuren. De minarets zijn met lichten bedekt en ik herken duidelijk den Muessie, die rondom den koepel loopt en de geloovigen tot het gebed roept.

Het ruischt en bruist door de geheele stad waar honderd duizend menschen vroolijk zijn. Hier en daar klinken de tamboerijn en de fluit. Aan den eeuwig helderen hemel fonkelt de maan met wonderbaar helder licht.

Dit is de nacht van den Gouden Druppel, het

[p. 185]

voorspel tot het volksfeest dat verscheidene weken later gevierd wordt en de Nijlsnede heet, want het duurt ten minste nog een volle maand vóór dat in Kaïro het stijgen van den Nijl begint en bijna even lang vóór dat de gewenschte hoogte bereikt is.

Er is slechts een stroom in Egypte: de Nijl, die zonder nevenstroomen het geheele land in volle lengte doorstroomt. De regen is hier zoo goed als onbekend, de hemel altijd helder en de zon gloeiend; aan beide kanten de heete, droge woestijn. Daarom voorzien zich de karavanen, als zij hun lange reizen naar het Oosten of Westen beginnen, aan den oever van den Nijl van

bloemen-orakel. Naar K. Böker. (Zie blz. 184.)

het noodige water. Wee hun, als dit hun ontbreekt!

‘Een glas water weegt zwaarder dan een goudstuk,’ zegt de Bedouien der woestijn. Daarom zijn ook de bronnen, zelfs in Kaïro, heilige en door iedereen beschermde plaatsen. Rijke weldoeners der menschheid hebben boven de bronnen prachtige gebouwen laten zetten, waaraan goud en marmer verkwistend zijn aangebracht. Ook de in lompen gehulde bedelaar mag hier binnentreden, zijn dorst stillen en op de banken of de matten van de koele binnenplaats uitrusten. De Sheik, voor wien ieder zich buigt, neemt den beker uit de hand van den kameeldrijver; deze reikt hem den Effendi, en van dezen krijgt hem weer de ezelsjongen. Ja, als een pacha op het van goud schitterende paard voorbij rijdt en hij toevallig dorst krijgt, stijgt hij af en doet als de anderen.

Bovendien trekken de waterverkoopers met twee blank geschuurde koperen drinkschalen, waarmede zij onophoudelijk klepperen, door de straten; zelfs in den nacht zwijgen zij niet, want duizenden slapen onder dezen eeuwig helderen hemel in de open lucht en laten zich den verfrisschenden drank reiken vóór zij weder inslapen.

En als ik voor een van die rijke weldoeners wil doorgaan, wenk ik op straat den waterverkooper.

‘Schenk toe,’ zeg ik, ‘aan allen!’

Dadelijk zet hij zich in postuur en zingt zijn gewone spreuk:

‘Komt allen nader en drinkt hier voor niets. Allah geeft het u door mij en door dezen hoogen heer en gebieder.’

En dan stormt oud en jong nader, vrouwen en mannen, bruinen en zwarten; zelden gaat er een voorbij zonder van de gelegenheid gebruik te maken om zich te verfrisschen.

De waterverkooper draagt een groot leemen vat op den rug, en met voorover gebogen lichaam laat hij uit den langen hals daarvan de heldere straal in de drinkschaal vallen, zonder een enkelen druppel te morsen. Terwijl hij allen links en rechts bedient, zingt de brave man altijd maar door zijn spreuk, en houdt niet op vóor hij den heelen voorraad heeft leeggeschonken.

Dan keert hij zich tevreden tot mij, giet den laatsten druppel als een offer op den grond, en zingt zijn tweede arabische spreuk:

‘Zooals gij dezen door mij hebt doen verkwikken, zoo moge ook Allah u verkwikken! God is groot en Mahomed is zijn profeet!’

Dan ontvangt hij zijn loon, dat uit een piaster bestaat (ongeveer 12 cent), een lage prijs hier in Kaïro, waar al het overige zoo duur is.

Het Nijl water is zoo kostelijk als nauwelijks eenig ander water; men kan het bijna zoet noemen.

De Egyptenaren weten het ook goed te behandelen. Nadat zij het in groote aarden tonnen gefiltreerd hebben, vullen zij daarmede de kleine kannen en houden het frisch en koel. Deze onmisbare aarden kruiken ontbreken in geen huishouding; de armste Fellah bedient er zich van even goed als de onderkoning, en zelfs de besten, die zoo dun zijn als papier, kosten slechts enkele piasters. De kruik staat op iedere eettafel; bij de rijken heeft zij zilveren of gouden stoppen, die somtijds zelfs met edelgesteenten versierd zijn. Opdat echter het doorsiepelende water niet op tafel vloeit, zet men ze op een porseleinen

[p. 186]

schotel. Ook in de woestijn verfrischt mensch en dier zich uit die kruiken. Als de kameeldrijver zijn twaalfurigen marsch onder de brandende zon en in het heete zand volbracht heeft, is zijn drinkwater, dat zich in een blikken ton bevindt, gloeiend warm geworden. Hij vult nu een kruik en stelt deze ergens op een zandheuvel bloot aan den avondwind. Na een kwartier zijn de doorgesiepelde druppels verdampt en de drank geheel verkoeld. Wij Europeanen hebben overvloed aan bronnen, putten, rivieren, dikwijls meer dan genoeg aan regen, maar een enkele zomermaand onder den afrikaanschen hemel, leert ons begrijpen, waarom een arabisch spreekwoord zegt: ‘Eerst water, dan brood.’

In het begin van Augustus is de Nijl omstreeks 16-18 el gewassen. Op het eiland Rhoda staat de oude Nijlmeter. Midden tusschen de beide met palmen beplante oevers van den Nijl gelegen, vergunt het toch een fraai gezicht op Kaïro en op de woestijn met zijn pyramiden, en prijkt zelfs met een rijkdom van planten, die met de tropen kan wedijveren. Deze bladeren- en bloemenpracht wekt onze bewondering op. Door en over elkander verdringen zich dadel- en waaierpalmen, oleanders en jasmijnen, bananen, aloë en kostbare vijgen, bamboes en tamariskon, koffie- en johannesbroodboomen, heggen van myrthen, en bedden van rozen, oranje- en citroenboomen en hoog daarover reiken reusachtige sycomoren en acaciá's, een dak van eeuwig groen vormend.

Dat groeit en bloeit in alle vormen en kleuren, zoete geuren vervullen de lucht en de slingerplanten klimmen lustig op langs de stammen, als wilden zij daar een ondoordringbaar gewelf samenvlechten.

Twee donkerbruine arabische jongens willen onze gidsen zijn. Wij laten hen begaan en zij brengen ons aan gene zijde van het park bij den Mozesboom. Dit is een overoude, maar nog groene sycomore, die vlak bij het water staat.

‘Hier stond het mandje met het Mozeskindje,’ zeiden de knapen, ‘en daar baadde zich de prinses, die den vondeling redde. Allah zij geprezen!’

Wij zijn geheel in de stemming hen te gelooven. Waarom ook niet? In een land waarin zich herinneringen van 4000 jaren oud bewaard hebben! Ik kende reeds den Mariaboom, welken men mij bij Heliopolis wees, en waaronder de heilige Familie op haar vlucht zou hebben gerust.

Geheel aan het Zuidelijke gedeelte van het eiland ligt de Nijlmeter. De zware houten poort werd ons eerst tegen een ‘backschisch’ (aalmoes) geopend, waarna ons de ‘Nijlomroeper’ bij een 40 voet diepen put voerde, waarin een steenen zuil staat; deze draagt op haar oppervlakte de maat in ellen, voeten en duimen, en toont den Nijlomroeper aan hoeveel het Nijlwater dagelijks gewassen is. Door dezen Nijlmeter - het moet dezelfde zuil zijn - hebben reeds de Pharao's de hoogte van den Nijl laten meten en verkondigen.

Dagelijks trekt de Nijlomroeper door de straten van Kaïro en verkondigt onder gebed en gezang den waterstand.

‘Allah is groot,’ roept hij, ‘en Mohamed is zijn profeet. De Heer is ons genadig geweest. Dertien ellen heden. Allah heeft de velden gezegend.’

De knapen, die den omroeper begeleiden, dragen bloemruikers op lange stokken, en krijgen van de voorbijgangers en bewoners der huizen een kleine gift. Ieder bereidt zich voor het water ook in Kaïro te ontvangen; boven de stad is de oever reeds overstroomd, het veld reeds vochtig.

Op den vooravond der Nijlsnede slaat men tegenover het eiland Rhoda tenten en kramen op als voor een groote jaarmarkt. De hoofdstraat is aan beide kanten met fakkels verlicht; in het midden is een weg voor de wagens open gelaten. Overal roode en witte tulbanden en donkere kaftans, hier en daar de licht gekleurde costumes van de rijkere Arabieren op paarden en ezels. Voor de kramen en tenten verzamelen zich de menschen en koopen suikerwerk in allerlei vormen. De Arabieren houden van zoetigheid als de kinderen en men ziet ze onophoudelijk daarvan eten. Hier vindt men olifanten en kameelen, paarden en ezels, obelisken en pyramiden, mannen en vrouwen en honderd andere voorwerpen, alle uit roode suiker gegoten.

Ik steeg uit het rijtuig om ook te koopen.

‘Allah zij gegroet!’ zei de kramer, ‘gezegend zij uw dag!’

Toen ik gekocht had, riep hij mij na:

‘Keer weder, mijn dierbare vriend! mijn geheele winkel behoort u!’

Vóór den winkel stonden eenige naaktbeenige bruine jongens met gescheurde blauwe hemden, en eenige kleine meisjes in hetzelfde costuum, alleen dragen zij een witte lap als een sluier op het hoofd. Zij keken die heerlijkheden vol zoetigheid met groote oogen aan en waren misschien nooit klaar gekomen met het bewonderen en aangapen. Ik wierp hun kameelen en olifanten, paarden en ezels toe, en tien à twintig bruine handjes strekten zich begeerig uit.

‘Allah zegene den Heer Bey,’ riepen zij van alle kanten, ‘de Heer Pacha is genadig.’

En zij streken met de hand over den mond, terwijl ik met leege handen heenging, zooals ik gekomen was.

Toch zou ik rijkelijk schadeloos gesteld worden. Een in Kaïro gevestigde duitsche koopman had ons uitgenoodigd zijn bark te gebruiken, en wij brachten den nacht vóór de Nijlsnede, zooals het algemeen de gewoonte is, op den Nijl door. Over het achterdek was een luchtige tent gespannen, op tafel stond de geurige bowl. Vóór zaten een paar arabische muzikanten met tamboerijnen en fluiten en een paar andere zonen der woestijn zongen wanluidende liederen; aan den mast en het touwwerk hingen roode papieren lantaarns en een groot groen vaandel van den Profeet, waarop de woorden geborduurd stonden: ‘Allah akbar!’ Twee bruine matrozen ontplooiden de zeilen en wij voeren statig op en neer, omringd door een groot aantal schitterend verlichte vaartuigen.

Onze volle bewondering wekt een groot vaartuig op, dat in de nabijheid van den dam vóór anker ligt. Al zijn kris en kras gespannen touwen waren tot aan de punt van den mast met lampen bedekt, langs de kanten hingen breede vuurstrepen van groote lantaarns. Prachtige roode vaandels met de halve

[p. 187]

maan, waaiden van den boegspriet en lange wimpels fladderden om den mast. Het orkest van het regiment van den Onderkoning speelde vroolijke deunen, en het geheele dek wemelde van bonte uniformen en turksche costumes. Dit vaartuig was het Nijlschip en tegen zijn mast leunde een vrouwelijke figuur in fantastische kleeding met bloemen in het haar en door bladerwerk omringd: de Nijlbruid.

De oude Egyptenaren pleegden den Nijlgod alle jaren een jonkvrouw te offeren, opdat hij zich rijk aan zegen zou toonen. Daartoe kozen de priesters het schoonste meisje van het land uit en haar ouders voelden zich door deze keuze ten hoogste geëerd. Het offer werd onder hun hoede genomen en verscheen op den feestdag met bloemen versierd en in bonte kleederen. Zij werd van den dam in den Nijl geworpen en stierf een heiligen dood.

Toen de Arabieren in de zevende eeuw Egypte veroverden, hield deze heidensche eeredienst op. De overwinnende Amru verbood het feest en liet de Nijlbruid in vrijheid stellen. Maar het ontevreden volk klaagde dat de Nijlgod vertoornd was en dat hij den vloed niet zou laten wassen; een hongersnood stond voor de deur. Amru vroeg den Kalif Omar hoe te handelen en deze zond zijn veldheer een brief met het bevel dien in den Nijl te werpen.

‘Omar, beheerscher der geloovigen aan den Nijl,’ zoo luidde deze brief, ‘als gij uit u zelf wast, stijg dan niet! Als echter Allah, de almachtige God, u doet wassen zoo bidden wij Hem, u ook dit jaar te doen stijgen!’

Nauwelijks was deze brief in den Nijl geworpen of de stroom steeg voor aller oogen, en reeds na enkele weken bereikte hij een hoogte van 16 ellen. Nu is van dit maagdenoffer nog slechts een pop overgebleven. Dit was de vrouwelijke figuur, welke ik aan den mast van het onderkoninklijke schip gezien had.

Op een teeken van het Nijlschip begon een schitterend vuurwerk. Van alle vaartuigen stegen vurige slangen op, van het land antwoordden de raketten en groote zonneraderen van tien tot twaalf voet doorsnede op hooge stellages. Wanneer voor enkele oogenblikken de duisternis inviel, dan fonkelden plotseling bengaalsche vlammen op de dammen en verlichtten den oever met tooverachtig rood of blauw licht. Daarbij donderden de kanonnen van het eiland Rhoda en van de citadel; de dicht opeengepakte menigte - zelfs op de kronen der palmboomen hingen de toeschouwers - jubelden en de half naakte straatjongens tuimelden lustig in den vuurregen. In het westen echter fonkelde de zilveren sikkel van de maan aan den helderen hemel. Zij stond recht boven de pyramide's, waarvan de diep zwarte, driehoekige schaduwen zich scherp tegen den horizon afteekenden.

Den volgenden dag had het eigenlijke feest plaats.

De meesten waren in het geheel niet naar bed gegaan, maar hadden zich gedurende den nacht in de koffiekramen, in de eettenten en in de open lucht vermaakt.

Toen ik na zonsopgang op het feesttooneel verscheen, lagen duizenden op de oevers, keuvelden, rookten, dronken limonade en rozijnenwater, aten suikergoed, meloenen en cactusvijgen. Onophoudelijk wandelden de verkoopers heen en weer en prezen, onder oorverdoovend geschreeuw, geschrei en getjingel hun waren aan.

Op den dam waren prachtige tenten voor het onderkoninklijke hof opgeslagen en met de fraaiste divans, sofa's, stoelen zetels en tapijten voorzien. Langzamerhand verzamelden zich hier de uitgenoodigden, staatsbeambten, ministers, officieren. De ceremoniemeesters in goud geborduurde en met ridderorden behangene kleederen, ontvangen de gasten en laten koffie en tjibouk rond dienen, aan de dames werd limonade met suikerwerk gereikt. Onder herhaalde ‘Salahms’ begroeten de binnenkomenden elkander.

Voor de tenten was een infanterie-regiment opgesteld en vormde een groot vierkant, de muziek en de groene en roode vaandels in het midden, de soldaten met hun schitterend witte uniformen en blinkende geweren boden een prachtig gezicht. Aan genen kant van den oever bewoog zich een zee van roodwitte tulbanden en blauwe kaftans, op den stroom voeren de met wimpels behangen schepen, met haar lange en puntige zeilen, op en af, en aan den dam werkten vele honderden bruine werklieden met schoppen en harken om den dam smaller te maken en de doorbraak te vergemakkelijken. Boven hen zat de opzichter op een met tapijt belegde mat, zijn koffie drinkend en den tjibouk rookend, rondom hem zijn ondergeschikten. Het Nijlschip met de bruid, versierd met bloemen en bladerenslingers, naderde; van den oever waaiden palmtakken en takken van mimosa's.

Het had acht uur geslagen! Daar donderden van het eiland Rhoda de kanonnen, van de citadel dreunde het antwoord; de regimentsmuziek hief de egyptische nationale hymne aan. De hofequipage met den troonopvolger en de prinsen kwamen aangereden, vooraan de hijgende loopers in hun bonte geborduurde uniformen, daar naast de rijdende roode lijfgarde. De onderkoning zelf was niet verschenen; toen de prinsen, die allen generaals-uniformen droegen, uitstapten, geraakten de gasten onder de tent in beweging, alle Pacha's, Bey's en Effendis gingen de Hoogheden te gemoet en geleidden hen onder eindelooze ‘Salahms’ en diepe buigingen naar hun zetels. Hier ontving hen de Molla, de opperrechter der stad, een knappe man met langen, witten baard in rijk turksch costuum. Hij hield een papier in de hand, dat hij door den troonopvolger liet onderteekenen. Toen ging hij voor de borstwering van de tent staan en wierp het papier in den stroom. Dit was het laatste signaal voor de Nijlsnede want van alle kanten, stegen de raketten op en de kanonnen dreunden opnieuw.

Uit honderdduizend kelen klinkt een donderend ‘Allah, Allah!’ en een legioen arbeiders stort zich op den dam, om dien neer te werpen. Zij woelen met schoppen en bloote handen. Na weinige minuten komt het water reeds te voorschijn en spoedig daarop verdwijnt de dam met alle honderden menschen die daarop en daarbij zijn, in de doorbrekende golven; de krachtige stroom stuwt zijn wateren door het kanaal in de stad en over de velden heen.

De dames op onze bark slaken een gil, want het

[p. 188]

schijnt dat de arbeiders door de golven verzwolgen zijn. Maar slechts voor een oogenblik, van alle kanten duiken bruine gestalten op in het dof gele water en zwemmen als eenden weg.

In vroegere jaren wierp de onderkoning op dit oogenblik uit een grooten zak verscheidene handen vol gouden en zilveren munten in den stroom, maar het vechten daarom was zoo ontzettend dat velen om het leven kwamen. Nu wordt dit woeste gebruik niet meer gevolgd maar de arbeiders aan den dam worden des te rijker betaald. Ook de Nijlbruid werd door hem in de doorbrekende golven geworpen, nu bewaart men de opgetooide pop voor het volgende jaar. Nieuwe raketten spatten op, en trekken in den fellen zonneschijn als melkwitte strepen door de lucht. Kleine grieksche vuren worden in het water geworpen en drijven op platte stukken hout brandend onder de damwerkers rond. Deze zwemmen hen na, zetten zich het kleine vuurwerk op het hoofd of grijpen naar de palmtakken en zwemmen daarmede langs het kanaal de stad in, waar zij ze tegen goede belooning weggeven. Zulk een palmtak is een reliquie voor het geheele jaar. Ook het Nijlwater dat het eerst in de stad komt, wordt zorgvuldig geschept en men baadt kleine kinderen daarin om hen voor allerlei ziekten te bewaren.

Het doel der Nijlsnede was vervuld. Prinsen, ministers en pacha's stonden op. De troepen trekken met klinkende muziek af. Het feest duurde nog den geheelen dag tot diep in den nacht. Ik zag nog in den laten avond van Rhoda uit luchtkogels en raketten opstijgen. Nadat de dam in Kaïro doorstoken was, vulde het slijmerige, bevruchtende Nijlwater de kanalen en overstroomde de velden. Na korten tijd was heel Egypte een enkele spiegelblanke watervlakte. De dorpen met hun palmboomen doken als eilanden daaruit op en de dammen trokken er als zwarte linten door.