De Huisvriend. Jaargang 1892

Een aquarel naar de natuur
door Hélène van Renswoude.

Het is voorjaar! Te midden van een schoonen, rijk aangelegden tuin, half verscholen achter eerwaardig oud geboomte, ligt een schilderachtige villa, waarvan de talrijke torentjes en de gevel schitterend wit tegen het gebladerte afsteken.

Een zacht koeltje fluistert in het nog jeugdige groen, ritselt tusschen de wingerd- en klimopbladeren, welke zich tegen de pilaren omhoog slingeren, en brengt den heerlijken geur der seringen door de geopende vensters naar binnen in de smaakvol gemeubelde kamer, waar de zonnestralen als stoeiend heen en weder dansen. Zij hebben daar vrij spel, en door geen wolkje gestoord worden ze steeds overmoediger, dringen in steeds grooter getale naar binnen, totdat een zachte, zwakke stem eindelijk het verzoek laat hooren, de gordijnen te doen vallen.

Nu is de zonneschijn buiten gesloten met het groen en de geurende bloemen en de zingende vogeltjes, en binnen...? Binnen heerschen schaduw, pijn en smart. Op een rustbed uitgestrekt ligt de eigenaar dezer zonnige, bloeiende bezitting. Reeds jaren lang lijdende, ziet de trouwe, hem zoo teeder liefhebbende gade nu aan het gelaat van den geneesheer, dat van dit lijden de dood slechts de eenige bevrijding zal wezen.

Meer dan veertig jaren waren ze zoo onuitsprekelijk gelukkig geweest, die twee thans bijkans zeventigjarige oudjes. Lief en leed hadden ze steeds samen gedragen; het leed was hun ook evenmin als anderen bespaard gebleven, maar zoolang ze elkander hadden, zoolang was het leed slechts ten halve gevoeld, en steeds door liefde en geluk overtroffen geworden. - Hun kinderen waren allen uit het ouderlijke huis vertrokken. Sommige waren hen vooruitgereisd naar het vaderhuis daarboven, een zoon was in Indië en de dochters beiden gelukkig getrouwd. En zoo hadden de oudjes slechts elkander. Aan elkander hadden ze echter ook genoeg.

En nu - - nu moesten de zonnestralen en liederen buitengesloten worden, en de schaduwen daarbinnen werden hoe langer hoe dieper.

Reeds sedert vele weken een gast in deze liefelijke omgeving, bij mijne oude moederlijke vriendin, was het mij onmogelijk mijn bezoek nog langer te rekken. Gebiedende plichten riepen mij elders heen, en hoe zwaar het mij ook viel, hoe gaarne ik haar, die ik als eene moeder liefhad, was blijven helpen in de oppassing en verzorging van den zieke, ik moest afscheid nemen. Het kon nog zoo heel lang duren, had de dokter gezegd, en ik kon, ik mocht niet langer van de mijnen verwijderd blijven.

‘Als ge weder hier komt, dan moet ge mij niet meer hier zoeken, maar dan vindt ge mij daarginds,’ zeide de zieke, toen ik mij over hem heenboog en ten afscheid een kus drukte op zijn vermagerd, vaak door pijn verwrongen gelaat. Hij wees naar buiten, waar men, indien de gesloten jaloezieën dit niet belet hadden, de heen en weder wuivende populieren van het kerkhof zien kon, dat op zeer korten afstand der villa lag.

‘O, spreek zoo niet,’ zeide ik, ‘dan kan ik immers geen afscheid nemen. Ik kan geen vaarwel zeggen voor... voor goed.’

‘Neen, kind,’ (hij noemde mij zoo vaak ‘kind’) ‘zoo meen ik het ook niet. Voor goed behoeven wij Goddank nooit afscheid te nemen. Ik wees ook in de verkeerde richting. Niet daar ginds onder de populieren moet gij mij zoeken, maar daar boven zien wij elkander weer.’

Een zalige glimlach verhelderde zijn gelaat. Hij had zijn kinderlijk geloof behouden, al de vier en zeventig jaren welke hij hier op aarde had doorgebracht.

En zoo vertrok ik.

De zonneschijn werd steeds schitterender, het groen der boomen steeds dichter, de tinten steeds warmer; de geur der seringen moest voor die der rozen wijken, alles baadde zich in zomerlicht en zomerwarmte. En binnen?... Binnen werden de schaduwen steeds donkerder en donkerder, duisternis daalde neder, totdat het nacht werd in het hart der eenzaam achtergeblevene gade. De dochters, tijdig overgekomen, hadden haar in de laatste moeielijke, zware dagen geholpen, waren haar tot troost geweest, maar tòch, hij die haar steeds elk leed tot half leed en iedere vreugde tot dubbele vreugde gemaakt had, hij was heengegaan. En zelfs de liefde harer kinderen vermocht in die eerste dagen geen enkele lichtstraal in het nachtelijk duister harer ziel te werpen.

Tot het laatste toe had de zieke zich nooit meer ‘vergist’ in de richting waar hij heen wees. Steeds naar boven had zich zijn hand en zijn blik gericht. En zijn laatste woorden waren geweest: ‘Nooit voor goed, mijn beste vrouw, nooit voor goed, hoor; ik ga maar vooruit, dus... tot... straks!’

En zoo, op een zonnigen, warmen Augustusdag,

[p. 159]

toen alles bloeide en groeide en de vlinders fladderden en de rozen geurden en de vogeltjes zongen, droeg men hem weg en legde hem ter ruste onder de boomen, die men van uit de villa zoo duidelijk zien kon.

Het werd herfst, de bloemen verwelkten, de gele bladeren bedekten den grond en dwarrelden, door den stormwind voortgestuwd, wild dooreen.

Toen kwam de winter, met zijn sneeuw en ijs, zijn koude en mist. En van achter de nu gesloten vensters richtte zich de blik der eenzame oude vrouw dagelijks naar de populieren, wier kale takken zoo treurig zich heen en weer bewogen en waardoor de wind zoo droevig huilde.

Zij trachtte naar boven te zien, maar dat ‘Boven’ scheen haar vaak zoo heel hoog, zoo heel ver verwijderd te zijn, en onwillekeurig doolden haar oogen weder naar de heen en weder gezwiept wordende boomen, waaronder men ‘hem’ gelegd had.

Gedurende al die maanden was het mij ondoenlijk geweest mijne lieve oude vriendin te bezoeken. Mijn gansche hart trok vaak tot haar, maar de reis was ver en lastig, ziekte en zorgen in eigen kring maakten het mij onmogelijk van huis te gaan.

Zoo ging ook de winter voorbij, en de eerste lentezonneschijn in Maart had reeds den hard bevroren grond doen ontdooien en de eerste sneeuwklokjes en crocusjes hunne hoofdjes omhoog doen steken, toen ik eindelijk aan mijn nauw bedwingbaar verlangen voldoen en mijn hart volgen kon door tot haar te gaan.

‘Stemt het gezicht van het kerkhof u niet vaak treurig?’ vroeg ik haar eens, nadat ik reeds een paar weken bij haar vertoefd had.

‘O neen,’ was het antwoord, ‘het is mijn grootste troost en vreugde dit van hier uit te kunnen zien. Als ik 't niet zien kon, geloof ik dat ik zou gaan verhuizen, om daar te gaan wonen, waar ik 't wèl zien kon.’

Uren lang kon zij met mij over haren echtgenoot spreken. Enkele malen hadden wij reeds te zamen zijn graf bezocht, wat haar steeds tot troost scheen te zijn en goeddeed.

Lang voordat de perkjes in den tuin waren omgespit, lang voordat het groen aan de boomen begon te ontluiken, was ‘het’ plekje onder de populieren met bloemen en planten getooid. Mocht soms een late sneeuwstorm of hagelbui schade aanrichten, na een enkelen dag was elke verwoesting hersteld en stond daar alles weer frisscher en bloeiender dan ooit.

‘Ja,’ zeide ik eens tot haar, van een gezamenlijk namiddagbezoek aan het graf terugkeerende, ‘bloemen op een graf zijn toch eigenaardig liefelijk. Er zijn menschen, die er òf niet om geven, òf er zelfs uit principe tegen zijn; maar ik vind een krans op een kouden steen gelegd, of bloemen op een heuvel gestrooid, zoo welsprekend.’

‘Vindt ge?’ vroeg zij, mij door haren bril vriendelijk aanziende. ‘Ik voor mij hecht er niets aan, ik geef er niets om.’

Ik wist niet wat ik hoorde. Het scheen mij ongeloofelijk dat zij het was, die mij dit antwoord gaf. Het scheen mij zoo ongevoelig, zoo koud toe. Juist van haar had ik zulk een antwoord het allerminst verwacht Zou het dan wellicht haar wensch niet zijn, dat het plekje onder de populieren er zoo liefelijk bloeiend uitzag? Zou het misschien tegen haar zin zijn, dat anderen, de tuinman of grafbewaarder, er die bloemen plantten?

Zij bemerkte zeker hoe mij haar woorden verbaasden. Een bijkans onmerkbaar, zacht, vriendelijk glimlachje verscheen op haar gelaat, toen zij herhaalde:

‘Waarlijk, ik meen dít; al die bij vreemde of zelfs bij bekende bloemisten gekochte en door hen vervaardigde kransen heb ik zelfs haast liever niet dan wel. Een voor geld in orde gehouden graf, door een daarvoor aangesteld en betaald persoon, is mij geheel onverschillig. Hebben zij, die op het graf werken, hem of haar gekend, die er onder rust? Doen zij het uit liefde? Immers neen. Het is hun een broodwinning. Eindigde men met hen te betalen, dan zou er tevens een einde komen aan de bloeiende schoonheid van het graf. Neen, ik hecht er zéér weinig aan.’

Ofschoon ik haar, toen zij het mij uit dit oogpunt deed beschouwen, niet geheel en al ongelijk kon geven, was het mij onwillekeurig toch eenigszins eene ontgoocheling, eene teleurstelling, haar er op die wijze over te hooren spreken, en het verdere gedeelte van onze wandeling werd grootendeels stilzwijgend afgelegd.

Eindelijk moest ik weder naar mijn eigen kring terug. Evenals het mij den vorigen keer zwaar was gevallen van hem afscheid te nemen, zoo kostte het ook nu weder veel haar alleen achter te laten.

De ochtend van mijn vertrek was aangebroken. Voor het laatst wilde ik nog eens het graf bezoeken, en, al gaf zij er dan niet om, al hechtte zij er niet aan, ik wilde er toch graag nog een ruiker bloemen neerleggen. Als ik het deed, kon zij ten minste overtuigd wezen, dat het uit liefde geschied was. Ik wenschte voor deze laatste maal er geheel alleen heen te gaan en stond vroeg op, ten einde vóór het ontbijt weder terug te zijn, zoodat zij niet bemerken zoude dat ik reeds naar het graf geweest was.

Zachtjes kleedde ik mij aan; haar slaapkamer was dicht bij de mijne, en ik wilde haar niet storen. Onhoorbaar opende ik de deur, en met mijn schoenen in de hand sloop ik op mijn kousen langzaam en voorzichtig de gang over en de trap af. Neen, zij kon niets gehoord hebben, haar slaap kon niet door mij gestoord zijn geworden. Beneden gekomen, trok ik mijn schoenen aan. De voordeur was reeds geopend, de dienstboden waren dan ook reeds op en aan hunne gewone ochtendbezigheden. Toch was het nog vroeg toen ik buiten trad. De lucht was bewolkt, en het was vrij koud. Ik haastte mij den tuin door en den straatweg over, aan welks overzijde het kerkhof lag.

Reeds van verre kon men het graf zien, vooral nu de nog bijkans bladerlooze boomen het niet aan het oog onttrokken; maar nog eer ik den straatweg halverwege was overgestoken, bleef ik eensklaps stilstaan. Ik, die dacht geheel alleen bij het graf te zullen zijn, zag in de lanen van het kerkhof, juist van de tegenovergestelde zijde, een oud vrouwtje op het graf toe loopen. Haar gelaat kon ik niet zien, zij had een grooten zwarten mantel geheel om zich heengeslagen, en haar hoofd en gezicht waren gedeeltelijk onzichtbaar door een grooten, donkergrijzen

[p. 160]

doek. Zij liep zeer langzaam, het had dien nacht weder een weinig gevroren, de grond was hard en hier en daar eenigszins glad; terwijl het gaan haar daarbij nog bemoeilijkt werd door een, naar het scheen, zwaar voorwerp dat zij droeg. Ik kon niet zien wat het was, daar zij het geheel onder haar mantel verborgen hield.

Niet wenschende gezien te worden, wendde ik mij een weinig van het graf af en liep zóó, dat ik steeds achter haar bleef. Toen zij het graf genaderd was, zag ik dat het voorwerp onder haar mantel een spade was. De vrouw moest reeds vrij oud zijn, haar handen beefden en het kostte haar blijkbaar de grootste inspanning het werktuig te hanteeren.

Langzaam, o! zoo langzaam ging het. Toch werd de grond door haar losgewoeld. De oude plantjes, waarvan sommige reeds verwelkt en andere door storm en nachtvorst vernield waren, werden zorgvuldig verwijderd en het gansche graf met frissche bloemen beplant.

Langzaam ging het, o! zoo langzaam; het bukken viel haar moeielijk, het werk was voor haar krachten zwaar. Toch verliet zij het graf niet, eer alles geheel in orde was, en toen ging zij weder de laan in, waaruit zij gekomen was. Zeker om de spade weer in de schuur te bergen, dacht ik.

Eén oogenblik, toen zij haar gelaat onverwachts eenigszins naar mij heen wendde, terwijl zij zich omkeerde om een handvol uitgetrokken verwelkte plantjes ter zijde te werpen, was 't mij plotseling of ik droomde, want ik meende mijne lieve, oude, moederlijke vriendin zelve te zien. Ik vertrouwde mijn eigen oogen niet. Neen, dàt was onmogelijk. Toch deed dit mij nog meer zooveel mogelijk voor haar schuilhouden. Ik wachtte nog eenigen tijd, maar zag of hoorde niets meer. Het was zeker een oude meid van den doodgraver of van den tuinman van het kerkhof, die men op deze wijze iets liet verdienen.

Nadat ik nog eenige minuten besluiteloos gestaan had, ging ook ik het kerkhof verder in en naar het huisje van den doodgraver, van wien ik toch wel eens weten wilde waarom men zoo vroeg in den kouden ochtend door een arme vrouw het werk liet doen, waarvoor toch eigenlijk mannen aangewezen waren.

De doodgraver was reeds op en aan zijn arbeid. Ik vroeg hem wat ik weten wilde, maar met de grootste verbazing, ja met verontwaardiging viel hij mij in de rede:

‘Een arme oude vrouw! Maar juffer, 't is de oude Mevrouw zelve. Een arme oude vrouw! Heeft ze uwe dan nooit verteld, dat zij het zelve is die hier altijd het graf van meneer zaliger in orde houdt? Er komt nooit een vreemde hand aan, nooit. De wintermaanden is er natuurlijk niets, of niet veel te doen, maar dan toch komt ze telkens en haalt de opgewaaide bladeren van het graf en strooit er bloemen op. Ik heb haar zoo dikwijls gezegd 't aan mij over te laten; maar mevrouw wordt er boos en bedroefd om als ik daarvan spreek, en dan zegt ze tegen me: “Hoor eens, Jaap,” zegt ze, “laat me begaan; als ik er ook onder lig, dán mag jij 't doen, maar eerder niet.” Kijk, daar gaat mevrouw weer heen. Haar oude mantel en doek, en de spa heeft ze in de schuur geborgen, daar rust ze dan altijd een beetje uit ook, en daar brengt mijn Jenneke haar een kopje koffie.’

Voorzichtig keek ik door de reet der deur. Ja, nu herkende ik haar weder. De sjaal door eigen hoed vervangen; het zilverwitte haar zat er glad en netjes onder weggestreken. Er lag een vredige, gelukkige trek op haar vermoeid gelaat, en langzaam, o! zoo langzaam verliet ze het kerkhof.

Ik keek haar na, totdat ze uit mijn oog verdwenen was. Tranen van aandoening verstikten mijne stem. Ik kon niets antwoorden op het verhaal van den doodgraver. Ik drukte hem hartelijk de hand, en verliet eveneens het kerkhof, den ruiker bloemen, dien ik uit liefde op het graf zou leggen en daarom gekocht had, weer mede terugnemende.