De Huisvriend. Jaargang 1892

[p. 17]

bern van de oostzijde.

Bern.
Met zes illustratiën.

Den 14 Augustus '91 werd met groote praal en pracht door de zwitsersche Republiek het 700-jarig bestaan gevierd van haar hoofdstad Bern; ieder herinnert zich nog uit de dagbladen de beschrijvingen dezer luisterrijke feesten, die echter helaas! zoo bitter verstoord werden door een spoorwegongeluk, dat velen, op weg om deel te nemen aan de feestviering, dood en verminking in plaats van genot aanbracht.

Hoewel ieder, die Zwitserland tot het doel zijner zomerreis maakt, ook Bern bezoekt, omdat het 't middelpunt is van het verrukkelijke Berner-Oberland, zoo is 't er ver af dat Bern de populariteit deelt van andere Zwitsersche steden, zooals Lucerne, Lausanne, Genève en zelfs Zurich; misschien ligt dat aan het minder moderne der stad, wellicht ook aan haar ligging, die, hoewel op zichzelf zeer fraai, toch voor ons niet aan het ideaal beantwoordt, dat wij aan een Zwitsersche stad plegen te stellen; en toch verdient Bern in menig opzicht meer belangstelling.

Dat zij niet modern is, geen prachtige breede boulevards, schitterende winkels, pleinen met standbeelden, nieuwerwetsche fonteinen te midden van haringslâachtige bloemperkjes kan vertoonen, maar nog haar middeleeuwschen stempel draagt, is haar meer tot een verdienste dan tot een grief aan te rekenen.

Door dat moderne karakter gelijken alle steden op elkander, en als vreemdelingen Amsterdam bezoeken bestaat er alle kans op, dat zij zich minder aangetrokken zullen voelen door het nieuwerwetsche Leidscheplein met zijn omgeving - min de ruïne van den verbranden schouwburg - dan door het kenschetsende van de hollandsche hoofdstad, de fraaie grachten statig door twee rijen boomen omzet, met hun kalm sapkleurig water, dat onder de bogen der nog niet verlaagde bruggen ons zulke geestige inkijkjes gunt.

Bern, hoewel lang de oudste stad niet van Zwitserland, heeft dus het werkelijke voorrecht behouden, van er ouderwetscher uit te zien dan de andere zwitsersche steden; en 't is haar grootste voorrecht, want zag Bern er uit als elke gewone europeesche stad, dan zou zij niets hebben, wat haar voor toeristen aantrekkelijk maakt, en van toeristen moet elke zwitsersche stad het hebben. Zwitserland leeft nu eenmaal van reizigers voor hun plezier, evenals

[p. 18]

andere streken van steenkolenmijnen, fabrieken, boter, kaas of wijndruiven.

Zonderling echter mag het genoemd worden dat Bern zoo ouderwetsch bleef, want hoewel zij officieel een ouderdom bezit van 700 jaar, zoo is eigenlijk van alles wat er in 1191 bij haar stichting gebouwd werd niets overgebleven dan de oude Dominicaner kerk, nu de ‘fransche’ genaamd. Den 14 Mei 1405 toch brandde de stad geheel af; alles wat er nu aan huizen en openbare gebouwen staat is van lateren, zelfs veel lateren, datum, namelijk uit het midden der 18e eeuw.

Het feit, dat de stad er nu toch zoo middeleeuwsch uitziet, moet daaraan te danken zijn dat de architecten zich beijverd hebben oude ideeën in hun nieuwe bouwwerken op te nemen; zij moesten voor de deftige patricieërs der stad groote huizen bouwen en voorzagen die van fraaie gevels en buitengewoon hooge vensters in den ouden stijl. Wat de stad echter haar bijzonder eigenaardig aanzien geeft, zijn de langs de hoofdstraten voortloopende arkaden of booggangen; deze moeten reeds vóór den brand hebben bestaan en zijn later op dezelfde wijze herbouwd.

Zooals men op de afbeelding der Krongasse met den zoogenaamden ‘Tijdklokkentoren’ zien kan, worden deze bogen niet gedragen door sierlijke zuilen, zooals men in verscheidene italiaansche steden, o.a. Boulogne vindt, maar maken door hun naar evenredigheid lage bogen, met de zware massa hunner korte pijlers meer den indruk van grotten, of ten

krongasse met den klokkentoren.

minste van iets massiefs; bevalligheid is trouwens iets wat de Berners niet bijzonder vereeren; misschien hangt deze smaakrichting nauw samen met hun groote voorliefde tot het dier in hun wapen - de Beer, die, op hoeveel goede eigenschappen ook bogende, zich nu juist niet beroemen kan tot de gracieuse beestjes te behooren.

Alles in Bern verraadt nog haar oorspronkelijke bestemming; zij werd niet gebouwd zooals onze residentiestad, het liefelijke 's Gravenhage, om de lusthof van een vorst te zijn, maar zij moest aan krijgskundige doeleinden beantwoorden, en tot nu toe geeft deze bestemming haar nog iets drukkends, iets sombers, dat misschien de oorzaak is der weinige sympathie, waarin zij zich, in vergelijking met haar zustersteden, verheugen mag.

Berthold V, uit het geslacht der Zähringen, is de stichter der stad; aan dezen Berthold, hertog van Allemanie en rektor van Bourgondië, was opgedragen den bourgondischen adel, die uit lastige, oproerige heeren scheen te bestaan, in bedwang te houden.

Niet beter meende hij zijn doel te kunnen bereiken, dan door vestingen te bouwen in de landstreek, die de bergketens der Alpen van die der Jura scheidden; onder deze werd Bern de sterkste; de keuze harer ligging doet den scherpen blik van hertog Berthold alle eer aan.

Op een smal, rotsachtig schiereiland ligt de stad, van drie kanten door de Aar, een snelstroomende rivier, omringd en dus reeds door de natuur versterkt; aan de vierde zijde vormt ook een natuurlijke loopgraaf de laatste versterking.

Nu echter heeft de stad zich naar die zijde verder uitgebreid, en als hertog Berthold eens terugkwam, zou hij verwonderd opzien, wanneer hij bemerkte hoe het tegenwoordig geslacht weinig eerbied meer heeft voor hetgeen hij vroeger als het belangrijkste van zijn vesting beschouwde, haar sterke poorten. Maar dit is nu eenmaal het lot der sterkste burchten; men denkt er niet meer aan hoe die wallen en loopgraven vroeger haar eenige bescherming waren tegen de aanvallen van ongemakkelijke, lastige buren; nu is men er meer op uit alle hinderpalen uit den weg te ruimen, die de vrije ontwikkeling eener stad belemmeren.

Bern had haar versterkingen vooral in de eerste eeuw van haar be-

[p. 19]

staan hard noodig. Zij

bondspaleis.

moest menige belegering doorstaan, en deed het roemrijk ook; slechts door verraad viel zij in handen van den duitschen koning, maar kon nu weer haar oude bestemming vervullen door een duitsche voorpost te zijn tegen Bourgondië en Frankrijk. Van nu af dagteekenen Bern's roemrijkste dagen; in Laupen raakte de bourgondische adel zijn macht kwijt; in 1353 trad Bern toe tot den bond der zwitsersche eedgenooten, waarvan zij weldra de machtigste en aanzienlijkste werd; langzamerhand veroverde zij alle burchten uit den omtrek; in de slagen tegen Karel den Stoute - Grandson, Murren, Nancy - streed de banier met de Beren steeds in de eerste rijen en verrijkte zich met den onmetelijken buit der overwonnenen; steeds breidde zij haar meer uit, zoodat het eindelijk van het meer van Genève reikte tot de Reuss, van de bronnen der Aar tot bijna aan de Rhône, waarin deze rivier zich uitstort.

Misschien zou Bern zich nog verder uitgebreid hebben, indien zij het niet in haar eigen gebied volhandig gekregen had door den strijd, welke, ten gevolge der Hervorming, ontstond tusschen Bern, dat haar zijde koos, en de overige katholieke eedgenooten. Een vreeselijke burgerkrijg, door boerenoorlogen gevolgd, ontbrandde hierdoor; het landvolk kwam tegen de stad in opstand, maar 't verging hen slecht.

Bern bleef overwinnares, en door haar voorspoed hoogmoedig en hardvochtig geworden, behandelde zij den boerenstand met een wreedheid, die van geen erbarming wist.

De stad werd een soort van aristocratische republiek, die daar buiten in groot aanzien stond en waarvan het hoofd op een troonvormigen vergulden stoel zetelde en met koningen en vorsten als met zijn gelijken onderhandelde.

Maar aan alle grootheid komt een einde; die schijnbare macht verborg inwendige zwakte, welke duidelijk aan het licht kwam, toen in 1798 de troepen der Fransche republiek in het land vielen; bij den eersten stoot van buiten viel het inwendig vermolmde staatsgebouw jammerlijk ineen; de Franschen namen bezit van de stad en maakten zonder plichtplegingen de welvoorziene staatskas buit.

Eerst met het verdrag van Weenen kreeg Zwitserland, dus ook Bern, zijn onafhankelijkheid weder, en door het ongeluk wijzer geworden werd de republiek op betere grondslagen gegrondvest. Dank haar gunstige ligging werd Bern haar hoofdstad en ging zij een nieuwe, eveneens bloeiende toekomst tegemoet.

Bern heeft thans 50000 inwoners en bezit alles waarop zulk een miniatuurhoofdstad in onze dagen recht heeft. Een Akademie door omstreeks 600 studenten bezocht, het Bondspaleis, een statig gebouw, een theater, musea en prachtige schoolpaleizen zijn allen van den nieuweren tijd. Ouder en interessanter is de groote korenhal, met den daaronder gelegen kelder, waarin zich een reusachtig vat bevindt, waarboven een dansvloer is aangebracht en dat slechts weinig bij het heidelberger vat achterstaat. Het kan 40000 liter bevatten.

In het jaar 1719, toen in Bern de moutwijn een halven kreutzer kostte, waren dit vat en alle andere

[p. 20]

kelders der stad zoo goed gevuld, dat men zeggen kon: ‘Venetië ligt op het water, Bern op den wijn.’

Onder de musea is er een historisch, waar de zoogenaamde bourgondische tapijten bewaard worden, oude vlaamsche gobelins, benevens vele gouden en zilveren vaatwerken, die bij feestelijke gelegenheden op de tafel der Berner raadsheeren verschijnen. Geen stad moet zoo rijk zijn als Bern aan kostbaar tafelzilver en goud.

In het kunstmuseum interesseeren den vreemdeling het meest de oude zwitsersche costumes, ook zijn er vele goede schilderijen van zwitsersche kunstenaars, onder anderen van Niklaus Mauvel den Berner Holbein.

In het natuurhistorische museum trekken het eerst de aandacht de

tusschen de poorten.

kolossale kristallen uit de Grimselstreek en de opgezette St. Bernardshond Barry, die vele verdwaalde reizigers van den dood redde.

Van de oude merkwaardigheden der stad noemen wij in de eerste plaats de hoofdkerk St. Vincent-Munster, in laatgothischen stijl, waarvan de hooge toren nog gebouwd moet worden, het Raadhuis, een fraai werk in bourgondischen stijl, verscheidene karakteristieke fonteinen, waarvan wij een, de Gerechtigheidsbron, hier afbeelden; verder zeer vele prachtige boomen, die wij niet alleen bewonderen kunnen in de bosschen, welke op korten afstand van de stad liggen, maar ook aan weerszijden der straatwegen, die van alle kanten op Bern uitloopen. Er zijn ware prachtexemplaren bij: linden, eiken, zilverpopulieren, platanen, wilde kastanjes, die met hun groene gewelven aan de omstreken van Bern een even eigenaardig cachet verleenen als haar arkaden.

Van het Munsterterras uit heeft men een verrukkelijk gezicht over de Alpen van het Berner-Oberland; van hier ziet men die hemelhooge besneeuwde of in de wolken verborgen toppen der bergreuzen, de Jungfrau, de Eiger, de Monnik, de Schreckhorn en hoe zij verder heeten mogen, kan men zich in heerlijke lijnen tegen den gezichteinder zien afteekenen. Vooral bij zonsopgang en zonsondergang ontvouwen zij zich in hun volle pracht: schitterend rood- en goudgloeiend. Geen wonder, dat zelfs de inwoners der stad, die dagelijks dit heerlijke schouwspel kunnen zien, nog telkens er door geboeid worden en het steeds met nieuw genot komen bewonderen.

Ook van den anderen kant der Aar, welke diep onder het terras bruischt, is het gezicht op de stad zelve met haar eigenaardige gebouwen, langzaam tegen den rug van het rotsige schiereiland opstijgend, hoogst schilderachtig; midden in den stroom liggen eilandjes welke niet weinig er toe bijdragen om aan haar fraaie blauwgroene heldere wateren een eigenaardige bekoorlijkheid te schenken.

Maar wat Bern onderscheidt boven alle andere steden, dat zijn haar beren. Bern zonder beren, wat zou zij wezen? Waar men komt, ziet men haar lievelingsdier: het wapen van Bern voert een beer; naast het standbeeld van hertog Berthold staat een beer, die zijn helm draagt; waar wij leeuwen zetten, daar hebben de Berners beren staan.

Rondom het Erlach-monument - opgericht ter eere van de overwinning der Zwitsers bij Erlach - zit hij viermalen in brons gegoten; op een der stadspoorten staat hij tweemalen, in steen gehouwen. Duizenden grootere en kleinere beertjes worden, in hout gesneden, in de winkels verkocht; op de koeken staat zijn portret; als de beroemde klok op de markt slaat, treedt een processie van één tot twaalf beren naar buiten, en nog is de Berner met al deze afbeeldingen van zijn lievelingen niet tevreden; hij moet ze in levenden lijve zien en opkweeken. Niets merkwaardiger voor vreemdelingen dan de berenkuil en de geschiedenis der dieren, wier karakter, zegt men, zich langzamerhand aan dat hunner meesters en tegelijk hun vereerders heeft medegedeeld, want bij al zijn phlegmatisme en geest van volharding bezit ook de Berner zekere grimmigheid, zekere - zekere - eigenaardigheden, die, ondanks zijn goeden, trouw-

[p. 21]

hartigen aard, hem soms minder aangenaam

gerechtigheidsbron.

maken in den omgang. Hoe is echter die innige band tusschen beren en Berners ontstaan?

De vreemdeling brenge slechts een bezoek aan den beroemden Zwinger of berenkuil, waarvan de oude wachter der heilige dieren telkens de geschiedenis in bijna onverstaanbare taal vertelt.

Toen graaf Berthold V van Zahringen de stad Bern gebouwd had, bevond hij zich in groote verlegenheid - zijn geest was zeker niet bijzonder vindingrijk - omtrent den naam, dien hij aan de nieuwe stad zou willen geven. Hij vereenigde aan een grooten maaltijd den adel der omstreken; het feest duurde drie dagen, en nog had niemand iets gevonden wat Berthold uit de moeilijkheid kon helpen. Eindelijk besloot men een groote jacht te ondernemen en de stad te noemen naar het eerste dier, dat men zou schieten. Het gebeurde nu, dat deze eer een beer overkwam, en van dien tijd af werd de vesting naar hem genoemd; ook kreeg hij een plaats in het wapen der stad en men besloot op kosten der bewoners eenige levende beren ten eeuwigen dage te huisvesten en te voeden.

Het is na dien tijd, dat Bern in den prachtigen berenkuil vier beren onderhoudt, die de trots der twee-en-dertig kantons en de vreugde der vreemdelingen uitmaken. Men begrijpt, dat het dezen dieren aan niets ontbreekt; de stad was rijk en stelde er zich een eer in haar levend blazoen goed te behandelen.

In het begin der 18de eeuw kwam een oude jonge-juffrouw, die nooit een warmer genegenheid had gevoeld dan voor de stadsberen, te sterven en liet geen andere erfgenamen na dan verre

berenkuil.

neven. Toen haar testament geopend werd, bleek het dat zij 60000 francs rente had nagelaten aan de beren der republiek. De rechthebbenden vielen het testament aan, onder voorwendsel dat het door list verkregen was, maar, zooals de geschiedschrijver, die dit avontuur beschreven heeft, verhaalt, werd ‘een advocaat den beschuldigden toegevoegd, en daar deze een man was van groot talent, werd de onschuld der ongelukkige viervoeters, die men van hun erfenis wilde berooven, in het openbaar erkend, het testament geldig verklaard en de begunstigden gemachtigd onmiddellijk in het genot te treden van hun inkomen.’ De zaak was gemakkelijk, want het fortuin der erflaatster bestond uit baar geld. De 1 200 000 francs

[p. 22]

kapitaal, die het uitmaakten, werden in de schatkist van Bern gestort, welke het gouvernement verantwoordelijk stelde voor het depôt, met de verplichting om de interesten daarvan uit te betalen aan de gemachtigden der erfgenamen, die als minderjarig beschouwd werden. Men begrijpt dat een groote verandering plaats vond in de levenswijze dezer voogden; zij namen rijtuigen en fraaie woningen, zij gaven uit naam van hun pupillen kostbare diners en schitterende bals. Wat de erven zelf betreft, hun bewaker nam den titel aan van kamerdienaar en sloeg hen nooit anders dan met een rietje met gouden knop.

Ongelukkig nam dit gunstige lot eenmaal een einde; de revolutie had aan de fransche wapenen de poorten van Bern geopend; de generaals Brune en Schaumburg deden als overwinnaars hun intocht in de stad. Der republiek werd krijgsschatting opgelegd, en drie dagen later gingen elf muilezels, beladen met goud - het geheele fortuin der beren - den weg op naar Parijs; twee hunner volgden bedroefd, vernederd, met hangenden kop hun schat. De Berners vergezelden hen tot aan de poorten en zeiden hen snikkend vaarwel.

Het was de generaal Suchet, toen het hoofd der brigade, die belast was aan het Directoire de sleutels van de helvetische hoofdstad te overhandigen met den schat, die geheel uit fransch geld bestond en met den beeldenaar van Lodewijk XIV en van de beren zelf gestempeld was. De Moniteur zegt niet, dat de twee beren toegelaten werden tot de eer der bijwoning van de zitting, gedurende welke de tropheeën der verslagen Republiek aan Frankrijk werden overhandigd. Alles doet denken, dat zij dadelijk naar de menagerie van den Jardin des Plantes gebracht werden, waar de grootste populariteit hen wachtte.

Misschien zijn de beren, die nu nog in dezen tuin de lievelingen der Parijzenaars zijn, hun rechtstreeksche afstammelingen. De andere tak der beroemde familie woont nog steeds in Bern. Toen Zwitserland zijn vrijheid herwonnen had, werd een openbare inschrijving geopend ten gunste der ongelukkigen, die tot den bedelstaf geraakt waren. Zij bracht 60000 francs op, waarvoor men een stuk grond kocht, dat jaarlijks 2000 francs rente opbrengt, van welke zij nu nog leven. 't Is wel weinig na zooveel weelde, maar of de beren zelf er veel van merken?