De Huisvriend. Jaargang 1892

Een kijkje bij pastoor Kneipp in Worrishofen.

Een zwabisch dorpje als honderd andere!

Noch zijn landelijke schoonheid, noch de nijverheid zijner inwoners, noch historische merkwaardigheden hebben 't beroemd gemaakt en toch is zijn naam in aller mond.

Worrishofen!

De waterwonderkuren van den veelgenoemden pastoor Kneipp hebben het afgelegen plaatsje eensklaps op de eerste rij der algemeene belangen gebracht en het eenvoudig dorpje met zijn 1000 inwoners, waar men eenige jaren geleden elken vreemdeling nog als de grootste merkwaardigheid beschouwde, werd het vorige jaar door 30000 zieken bezocht. De plaats is dus bepaald een belangwekkend en merkwaardig plekje geworden en 't is wel de moeite waard het eens te bezoeken.

Van het bekende spoorwegkruispunt Buchloe brengt een zijtak ons naar Meiningen. Stapt men aan het station Türckheim er uit dan is men niet ver meer van het wonderdorpje; allerlei vervoermiddelen wachten bij het station en, omgeven door wolken van stof, rijdt men spoedig langs den primitiefsten der straatwegen naar de woning van pastoor Kneipp.

Aan den omtrek is niets opvallends: vruchtbaar land, met bosschen bedekte heuvelglooiïngen. Opvallend en karakteristiek is echter de stoffage van weiden en velden: menschen, die geen laarzen aan de voeten en ook geen hoed op het hoofd dragen. Het barrevoets gaan is, zooals men weet, een der universeelmiddelen van den zwabischen pastoor, en zoowat elke kurgast oefent zich in deze eigenaardige sport. Voor den onpartijdigen toeschouwer staat het onweerstaanbaar grappig. Met den goeden wil toch komt men bij het barrevoets loopen niet ver; men moet die kunst geleerd hebben; de menschen echter, die hier met opgekrulde teenen, angstig, als ging het over glasscherven voortwaggelen en meestal zeer deftig gekleed hun schoenen in de hand dragen, bieden een allerdolst gezicht.

Eindelijk hotst de wagen het dorp binnen en al zien de huizen daarvan er precies uit als die van elke andere plaats in Zwaben, zoo behoeven wij toch geen oogenblik te twijfelen of wij ons hier wel op de rechte plaats bevinden.

Handdoeken en beddelakens, badcostumes fladderen langs alle heggen, kolossale veeren bedden zwellen uit de vensters. Waterkuipen en gieters zijn hier eveneens in rijkere mate voorhanden dan elders. Ja, hier moet Worrishofen zijn, het waterdorp bij uitnemendheid, waar het vloeibare element zijn hoog-

[p. 12]

ste triomfen viert. En op de weinige straten wemelt het van bloote voeten, van alle soorten, te beginnen van de inwonende dorpsjeugd tot den machtigen beurskoning of den eerbiedwaardigen bisschop toe. Komt men aan op een uur, dat er zich vele menschen op straat bevinden, dan valt het ieder dadelijk in 't oog, hoe het publiek hier uit alle landen en standen der wereld bij elkander geflanst is. Dit komt grootendeels voort uit het universeele karakter der heilmethode van Kneipp. Hier zijn alle ziekten der aarde vertegenwoordigd en deze door alle mogelijke toonbeelden uit elke laag der menschelijke maatschappij.

Veel landvolk is hier te zien, zeer veel geestelijken, talrijke leden van den middelstand en volstrekt niet weinigen van hen, die zich het recht aanmatigen zich eenvoudig tot ‘de groote wereld’ te rekenen. Vooral de Oostenrijksch - Hongaarsche adel komt op de kurlijst met luidklinkende namen voor. Ook fransch hoort men hier veel spreken en engelsch niet minder.

Van twee tot drie duizend vreemden zijn gedurende het seizoen steeds op de plaats aanwezig; men kan hier een staalkaart van alle ziekten bij elkander vinden, als anders nergens ter wereld,

pastoor kneipp.

want de wonderdokter geeft zijn raad voor alle bekende en onbekende kwalen ten beste.

Men ziet hier de verwoeste gestalten van teringlijders in de laatste periode, zich afgemat voortslepen, men ziet lijders aan het ruggemerg met hun onzekeren, tastenden stap, lammen, huidzieken van alle soorten, vrouwen met dichte, zwarte sluiers voor het gezicht, dat zeker gruwelijk misvormd moet wezen, menschen, wien men een zachten, zaligen dood liever zou toewenschen dan alle wondermiddelen der wereld.

Het ligt in den aard der zaak dat hier vele ongeneeslijken komen; de vertwijfeling van den zieke zoekt ten slotte de laatste stroohalm tot redding te grijpen, hoewel het dwaze van hun wensch hier maar al te tastbaar is, als zouden een paar emmers koud water de verwoestingen welke de ziekte jaren lang in zulke lichamen aangericht heeft, kunnen herstellen.

Daar ziet men onder anderen een jongmensch, die alleen maar half opgericht met zwaar nederhangende armen kan gaan en veel op een orang outang gelijkt. In tusschenruimten van enkele seconden stoot hij een gillend, lang gerekt gebrul uit, dat aan den kreet van 't een of andere dier herinnert; ook voor zoo iemand zoekt men heil bij pastoor Kneipp.

In een wagentje zit een kind, zoo groot als een pasgeboren wicht, maar het is vier jaren oud; het ziet er aardig, vroolijk uit, babbelt en speelt, maar het zit ondanks zijn vier jaren nog in het wagentje en men verwacht, dat pastoor Kneipp hem zal leeren loopen.

Een dokter heeft rijkelijk gelegenheid tot studie in Worrishofen, en in 't seizoen houden zich er dan ook talrijke doktoren op. Vroeger was 't zoo niet, maar in de laatste jaren is er veel verbeterd in het van vreemden overvolle dorpje, wat vroeger onbegrijpelijk primitief was.

Vóór alles de huisvesting der zieken. Nog altijd gebeurt het wel dat een half dozijn gasten in een boerenhut worden ingekwartierd, en nog dikwijls genoeg dat verscheidenen in één kamer slapen, maar de huizen zien er dit jaar ten minste gerestaureerd uit, nieuwe gebouwen worden opgericht, ja zelfs een grooter woning met den weidschen naam van Kurhotel is er verrezen.

Naast de drukbezochte badhuizen van den pastoor zijn er particuliere inrichtingen ontstaan, het vervoer met de rijtuigen is geregeld, in verschillende winkels kan men zich van levensbehoeften voorzien.

Natuurlijk ontbreekt het ook niet aan reclameartikelen, die munt trachten te slaan uit den opgang door pastoor Kneipp gemaakt: Kneipp's linnen, Kneipp's ondergoed, Kneipp-brood, Kneipp-koffie, is hier te krijgen; badcostumes vindt men in alle soorten en grootten. In het vorige jaar had men zelfs Kneipp-sigaren, hoewel Kneipp zooals men weet het rooken verafschuwt. Ook door zich telkens te laten photografeeren trachten de badgasten de eentonigheid van het badseizoen te verschalken. Natuurlijk laat men het zich doen barrevoets of bij het ondergaan van een stortbad. Wat doet men al niet uit ijdelheid of verveling?

Andere verstrooiingen zijn er niet in Worrishofen! Men zit of wandelt met elkaar en vertelt elkander zijn kwalen of het een of andere kernachtig gezegde van den bij de kurgasten zoo zeer beminden pastoor Kneipp.

Pastoor Kneipp oefent zijn ambt van geneesheer op de meest zelfopofferende wijze uit. Hij ‘practiseert’ zoowat den geheelen morgen bij zich aan huis in de pastorie, en des namiddags bijna drie uren in het klooster, waarheen zich vooral het gros der onbemiddelde zieken verdringt.

Een openhartigheid, die van geen verschooning weet, kenmerkt zijn manier van practiseeren, en daar hij, zeker wel met recht, de meeste kwalen toeschrijft aan een verkeerde levenswijze, vindt hij dikwijls gelegenheid den menschen duchtig de les te lezen. In zijn openbare voordrachten, die hij bijna dagelijks houdt en die tot de eigenaardigste behooren welke, sedert Abraham de Santa Clara, in dit genre zijn voortgebracht, vertelt hij dan ook met buitengewoon welbehagen van zulke gevallen, en de menschen zitten nederig aan zijn voeten en hangen met een vuur, dat werkelijk aandoenlijk is om te zien, aan zijn lippen.

De harde, zwabische klanken, die van den ruw getimmerden houten spreekstoel vallen, schijnen hier een boodschap des hemels, zij beteekenen immers hoop op genezing. Daarbij is menige uitdrukking slechts berekend op landelijke toehoorders, en toch roept geene der bleeke, fijne dames, die tusschen de boeren zitten, uit: ‘shocking’; met de bottines legt men in Worrishofen alle preutschheid af.

[p. 13]

zomermorgen. Naar Jan Vrolijk. (Zie blz. 15).

[p. 14]

De zeer lange wandellaan, waarin de voordrachten plaats hebben, is trouwens de eenige verzamelplaats der kurgasten. Zij is vlak bij de badhuizen van den pastoor gelegen; ook hierop een blik te werpen loont zeer de moeite. Het zijn smalle, lage huisjes, een voor de vrouwen, een voor de geestelijken, en een voor de mannen.

Heeren en dames kent vader Kneipp niet; zijn eerste badhuis was een kleine waschkeuken bij de pastorie en ook de nieuwe inrichtingen zien er als eenigszins vergrootte waschkeukens uit.

Is het baduur gekomen, dan verdringt zich alles vóór de deur van het huisje; de badmeester en badmeesteres verschijnen om den zieken het stortbad toe te dienen, knie-, rug-, hoofd- en heupstortbaden. Water is er in overvloed en de koele straal wordt met volle kracht uit een aan de pijp der waterleiding geschroefde elastieken pijp op het zieke lichaamsdeel aangebracht.

Niet altijd is de bewerking even aangenaam, te oordeelen naar de koddige sprongen en dansen, die menigeen onder den invloed van den waterstraal uitvoert. De zaak wordt zeer flink en gauw behandeld, dan glijdt de patient, nat als een kikvorsch, weer in zijn kleederen en loopt in de wandellaan of ergens anders snel op en neer tot hij droog en warm geworden is. Men begrijpt dat daardoor de werkzaamheid der huid zeer vermeerderd wordt.

Nauwkeuriger dan op welke badplaats ook der wereld volgen de zieken de voorschriften der kuur op. De opvolging daarvan vormt dan ook hier hun eenige afleiding en hun eenig belang. Aan afwisseling ontbreekt het hun trouwens niet; daar zijn allerlei plantaardige geneesmiddelen die moeten ingenomen, daar zijn in alle mogelijke afkooksels en afgietsels gedoopte hemden, die moeten worden aangetrokken, daar zijn allerlei merkwaardige diëeten, welke men opvolgen moet, en zoo verder.

Alle opwekkende middelen en opwindingen blijven hun echter ver, zelfs aan de kwellingen eener muziekkapel zijn zij niet blootgesteld. Er is hier geen ander onderwerp voor gesprekken of gedachten dan pastoor Kneipp, zijn recepten en zijn genezingen, en natuurlijk ook zijn patiënten.

Er zijn zooveel interessante onder. Zoo kwam het vorige jaar onder anderen een der Rothschilds bij den wonderman en maakte door zijn levenswijze veel opgang in Worrishofen. De Worrishofer kwartieren waren den verwenden millionair te slecht. Daarom woonde hij in zijn eigen salonwagen, dien hij op het station Türckeim op een der zijrails liet schuiven. Gemakkelijk en practisch! Als het aantal van hen, die er hun eigen spoorwegwagen op nahouden niet zoo klein ware, zou de man in menige primitieve zomerbuitenplaats navolgers vinden.

Wat ‘vader Kneipp’ bij zijn kurgasten waard is, merkt men het beste, als men zich naar een zijner voordrachten in de wandellaan begeeft. Een uur voor het begin zijn de beste plaatsen reeds vergeven. En dan de opgewondenheid!

‘Zal hij komen, zal hij spreken? En waarover? Wat heeft hij gisteren gezegd?’

Zoo dwarrelen de vragen onder elkander.

Eindelijk wordt zijn gestalte bij den naasten kloostermuur zichtbaar en de opgewondenheid vermeerdert, als gold het een wereldgebeurtenis. Daar ziet men kerels zoo groot als boomen van vreugde huppelen en in de handen klappen. De pastoor baant zich met moeite een weg door de menigte, die hem met alle teekenen van eerbied begroet.

Het uiterlijk van pastoor Kneipp is buitengewoon karakteristiek. Een scherp besneden gezicht met trekken, die tamelijk boerachtig zijn, maar den stempel dragen van een groot verstand. Een goedig, spotachtig lachje schijnt voortdurend om zijn mond te spelen; de oogen kijken, onder samengeknepen, gerimpelde oogleden, scherp en doordringend rond en zien er in de verte uit als twee dikke in een stompen hoek tegen het voorhoofd geteekende strepen, verder koolzwarte, ongewoon ver uitstaande borstelige wenkbrauwen, wit haar. Het lichaam is middelmatig groot, en ondanks de zeventig jaren van den man, nog ongebogen. In langzaam tempo en sterk zwabisch dialect begint pastoor Kneipp zijn voordracht:

‘Waarover zullen wij vandaag kletsen?’

‘Over koude voeten,’ antwoordt schuchter een zwak vrouwenstemmetje aan de voeten van den redenaar.

‘In den kachel steken,’ antwoordt de oude heer schertsend.

Het publiek, dankbaar voor ieder zijner grappen, juicht van pret, de vraagster natuurlijk mede.

De pastoor heeft echter iets anders in petto. Hij spreekt van een merkwaardig geval van influenza, over de manier, waarop men vroeger de toen anders genoemde grillige ziekte behandelde en over de middelen, die hij zelf aanbeval.

Vroeger legde zich een boer die zich door de griep voelde aangetast in bed, hoopte een berg van veerenbedden op zijn lijf, dronk kamillenthee. Hij zweette als - hier gebruikte de pastoor een uitdrukking, die zeer krachtig maar volstrekt geen boekentaal is. Hij zelf geneest de influenza door afwasschingen, die, gelijk hij zich uitdrukt, de ziektestoffen van binnen naar de oppervlakte der huid leiden, waar men ze gemakkelijker genezen kan.

De geheele wijze van uitdrukking van pastoor Kneipp is ten eerste bezield door die ruwheid, welke menigen beroemden geneesheer kenmerkt en misschien niet het slechtste deel zijner geneesmethode is, en verder is zij populair in de hoogste mate. Menig gezegde dat dikwijls zeer onwetenschappelijk klinkt, wordt eenvoudig voor het boerenverstand pasklaar gemaakt en in werkelijk merkwaardige beelden uitgedrukt.

Zoo gaf hij in de bovenvermelde voordracht de voorstelling van het wezen eener ziekte ongeveer op de volgende wijze:

‘Ziet ge, nu moet ik aan mijn klein hondje denken, hoe die het muizenvangen heeft geleerd. Er was aan de beek een kelder en daar waren schrikkelijk veel muizen in. En eens overstroomde de beek en de kelder liep vol en het water dreef de muizen uit hun gaten. Toen is de hond over de muizen gevallen en heeft in een half uur een menigte muizen gevangen.’

De gelijkenis is gemakkelijk te verstaan: de ziektestof - de muizen - worden door het water naar het

[p. 15]

lichaam gedreven en aan de buitenzijde door de verschillende geneesmiddelen onschadelijk gemaakt. Aanschouwelijkheid ontbreekt het beeld niet; over de geneeskundige juistheid of ongerijmdheid van Kneipp's opvatting te strijden is niet het doel dezer regels.

Ook gebruikt papa Kneipp een krasse gelijkenis, om duidelijk te maken dat men bij het begin van een kuur zich niet door de aanvankelijke onaangenaamheden daarvan moet laten afschrikken. Hij zegt:

‘Als men iemand eens afranselt en hij wil wegloopen dan moet men niet ophouden maar hem eerst den rug vol geven, totdat hij bepaald niet terugkomt.’

Als hij begint te spreken over zekere uitwassen onzer damesmode - dan wordt hij vooral zeer duidelijk:

‘Ja, en vergeet dan niet het kussen dat het vrouwvolk op haar achterste deel draagt. Menigmaal zijn het ook twee of drie kussens, al naardat de draagster haar achterste verdieping hooger wil opbouwen. Als ik zoo'n gevaarte zie, denk ik telkens, daar hoort een aap bovenop. Ja, jelui lachen! Vrouwvolk, laat het je zeggen, werpt die vuurkisten af! Zij vangen de lichaamswarmte op en houden dan het lichaam alleen op deze eene plaats warm, waarheen dan het bloed stroomt en het overige lichaam lijdt er onder. Gij gelooft niet, wat voor kwade gevolgen dat na zich sleept. Als gij moet geopereerd worden, dan zal jelui wel de lust tot zulke mode-artikelen vergaan. Dus weg er mede! Dat is duitsch, niet waar?’ of:

‘Daar komt me zoo'n vrouwmensch in het spreekuur bij mij met een hoed, dat men haar zoo weer zou willen wegjagen. Twee krengen van musschen of wat voor dieren het mogen geweest zijn, draagt zij trotsch met zich mede, alsof zij zelf de vogels had geschapen.’

Mode-buitensporigheden gedijen onder zulke bescherming niet in Worrishofen. Ook de voornaamste dames gaan zonder corset, barrevoets of in sandalen. Men mag wel vragen waartoe dat dient? Na een paar weken verblijf in Worrishofen keeren zij weder in de groote stad terug en moeten, goedschiks of kwaadschiks, weer alles meemaken wat elk verstandig mensch met pastoor Kneipp reeds honderdmalen voor dwaasheid heeft gescholden; zij dragen stijfgeregen corsetten en nauwe schoenen en kussens en musschenkrengen op den hoed, drinken de verboden koffie weder in plaats van het aftreksel van geroosterde hop, en het eenige, blijvende voordeel, dat zij mede naar huis nemen, is misschien dat de alom verspreide vrees voor frisch water overwonnen is.

En de fat, wiens blanke voeten heden nog zoo gehoorzaam op de veldpaden in het natte gras van Worrishofen wandelen, wiens bloote hoofd alleen door een parasol beschut wordt, drentelt morgen weer met cylinderhoed en moorddadige puntschoenen op de boulevards.

Er zullen weinig menschen gevonden worden, die voor het voordeel om gezond te leven, den last rationeel te moeten leven, zullen willen lijden.

Zoolang een kwaal iemand pijnlijk is, ontbreekt het hem niet aan goede voornemens; als echter de mensch weer een veer van den mond kan blazen, keert zijn verlangen naar de lasten der beschaving met onbedwingbare kracht terug, en pastoor Kneipp en het eenvoudige leven in het stille, primitieve Worrishofen is weer vergeten voor zoolang het duurt.