De Huisvriend. Jaargang 1890

[p. 49]

IJsvogels,
door Dr. H.J. Veth.

De groep der ijsvogels omvat een aantal soorten, die zich meer door kleurenpracht dan door schoonheid van vorm onderscheiden. Om op deze laatste eigenschap te kunnen roemen, daarvoor zijn de veel te groote snavel en de veel te kleine pooten beletselen. Ongeveer een honderd-vijf-en-twintigtal soorten zijn er bekend, en de zeer koude streken uitgezonderd, is er nauwelijks een land op de geheele aarde te vinden, waar er niet eene of meer worden aangetroffen. Verreweg het talrijkst vindt men ze in de tropische

de bosch-ijsvogel. Naar J.F. Zimmermann.

gewesten, en het klinktzeker vreemd, dat de naam van ijsvogels gegoven wordt aan dieren, die met weinig uitzonderingen nooit ijs gezien hebben. Dergelijke verkeerde namen zijn echter niet zelden; men heeft namelijk den naam van de meest algemeene Europeesche soort, die niet ten onrechte ijsvogel wordt genoemd, overgebracht op hare verwanten uit andere gewesten, die geen Hollandschen naam bezaten, zonder op de mindere gepastheid dier benaming te letten. Dat men in eene aan soorten zoo talrijke groep weder onderverdeelingen heeft gemaakt, is zeer natuurlijk. Wij willen ons hier echter niet met die talrijke ondergeslachten ophouden, maar er alleen op wijzen dat de ijsvogels in twee groote afdeelingen worden gesplitst, die in levenswijze zeer van elkander verschillen, en in verband daarmede ook in hun maaksel eigenaardige bijzonderheden vertoonen. Van elk dezer twee afdeelingen, die wij visschende en jagende ijsvogels zouden kunnen noemen, in aansluiting aan de zeer geschikte namen ‘Martins-Pêcheurs’ en ‘Martins-Chasseurs’ der Franschen, willen wij eene enkele soort wat nader bespreken.

De eerste onderafdeeling, die der visschende ijsvogels, is gekenmerkt door den langen en rechten snavel, die niet zeer zwaar en sterk zijdelings samengedrukt is, en verder door de zeer gladde, dicht tegen het lichaam liggende en vettige vederen. De soorten dezer groep leven in de nabijheid van water, tot zelfs hoog in het gebergte, zoolang er nog slechts visschen worden gevonden. Zij leven afzonderlijk of bij paren en zijn stille dieren, die zich zoo weinig mogelijk met hunne soortgenooten of met andere dieren bemoeien. Het zijn echte zwerfvogels, die zich slechts aan eene bepaalde plaats binden, zoolang zij voor hunne jongen hebben te zorgen. Zij kunnen nauwelijks loopen en ook in het vliegen zijn zij geen meesters, daarentegen kunnen zij duiken en ook een weinig zwemmen. Geestelijk staan zij niet hoog; hunne meest in het oog loopende eigenschap schijnt een onbegrensd wantrouwen te zijn, zegt Brehm. Daarentegen zijn zij bijzonder aan hunne jongengehecht. Meestal plaatsen zij zich op een tak boven het water of vliegen zij heen en weder om plotseling op een vischje, op een insect of een schaaldier neêr te storten. Daarbij verdwijnen zij gewoonlijk voor eenige oogenblikken onder de oppervlakte van het water en werken zich dan met krachtige vleugelslagen weder omhoog. Daarop wordt gewacht, totdat de gevangen visch gestikt is, om dien dan met den kop naar voren in te slikken; soms wordt de visch ook wel met den kop tegen een tak doodgeslagen. Voor den mensch kunnen zij evenmin nuttig als schadelijk worden genoemd.

Als voorbeeld dezer eerste groep moge onze gewone ijsvogel, Alcedo ispida, genoemd worden. Deze fraai gekleurde vogel is zoo algemeen bekend, dat het overbodig zou zijn hem uitvoerig te beschrijven, wie toch heeft hem niet gezien met zijn fraaie kleurschakeeringen van blauw en groen en zijne kaneelbruine onderzijde? Zoo al niet in gevangen staat in eene diergaarde of elders, dan toch zeker des winters op het ijs, hetzij men hem daar dood aantrof of uitgeput door honger, bij wakken of bijten, om te zien of er nog een vischje te verschalken viel, dat zij elders niet kon bemachtigen omdat overal de wateren waren toegevroren. Daar de anders zoo terug-

[p. 50]

getrokken levende vogel dan meer in de nabijheid der menschen komt en gewoonlijk wordt waargenomen, wanneer er ijs is, is hierin de oorsprong van zijn naam te zoeken. Onze ijsvogel bewoont geheel Europa, alleen het hooge Noorden uitgezonderd, en het westelijk gedeelte van Midden-Azië.

Het wijfje maakt haar nest in steile, leemachtige wanden, waar geen waterrat, geen wezel of ander roofdier haar kan komen storen, en waarin zij met haren snavel een gang graaft van ongeveer een meter lengte, welke langzaam stijgende in eene kleine holte eindigt. Een eigenlijk nest wordt niet gemaakt, maar allengs ontstaat er een onderlaag van uitgespogen graten en schubben, waarop de eieren gelegd worden. Deze zijn meestal zeven in getal en schitterend wit van kleur; hoe de kleine vogel met zijne korte vleugels en stijve veeren deze eieren, die buitendien zeer groot zijn, alle kan bedekken en verwarmen, is werkelijk een raadsel. Het wijfje verlaat gedurende het broeden slechts zelden het nest en wordt gedurende dien tijd door het mannetje gevoed. Hetzelfde nest wordt gedurende verscheidene jaren gebruikt, zoolang als de vogel niet gestoord wordt. De jongen worden in het begin met insecten gevoed, vooral glazenmakers, die daartoe vooraf van hun kop en vleugels worden ontdaan. Het duurt lang eer de jongen het nest verlaten; zij zijn in den aanvang buitengewoon leelijk en geheel naakt, allengs gaan zij er uitzien alsof zij geheel met stekels ware bedekt; dit zijn namelijk de vederen die in zeer lange scheeden verborgen zijn.

Bij de oude Grieken werden de ijsvogels of Alcyonen, gelijk zij hen noemden, in hooge eer gehouden en bijna als heilig beschouwd. Velerlei werd hun toegeschreven, zoo begunstigden zij de vischvangst, en waren zij in staat de stormen op zee tot bedaren te brengen, zij vermeerderden verborgen schatten en brachten vrede in huis, aan ieder, die er een bij zich droeg, verleenden zij schoonheid, en ook nog na hun dood waren zij in staat den bliksem af te weren. Nog bij vele volken is het geloof aan dergelijke wonderen in meerdere of mindere mate in stand gebleven.

De tweede afdeeling, die der jagende ijsvogels, heeft een veel breederen snavel; ook zijn de pooten grooter en steviger en de vleugels veel beter tot vliegen ingericht. De vederen zijn losser en bezitten niet den vroeger vermelden vettigen glans. De jagende ijsvogels komen voor in Afrika, Zuid-Azië en Australië; in Europa en Amerika worden zij niet aangetroffen. Over het geheel zijn het meer boschvogels, hoewel sommige soorten zich toch ook wel met de vischvangst bezighouden; de overige voeden zich vooral met insecten of, althans de grootere soorten, met kleine gewervelde dieren. Zij zijn veel bewegelijker dan de visschende ijsvogels, in overeenstemming met hunne veel meer ontwikkelde vleugels. De meeste soorten broeden in holten van boomen, enkele ook in natuurlijke holten in de aarde of in steenen; daarbij bouwen zij een min of meer volkomen nest. Den gevangen staat verdragen zij veel beter dan de soorten der eerste groep.

Eene der meest bekende soorten, waarvan eene afbeelding hiernevens gaat, is de groote boschijsvogel, Dacelo gigas, de lachende Hans der Australische kolonisten. Door pracht en kleuren munt deze soort niet uit: vuilwit, bruin en zwart zijn hare voornaamste tinten, alleen zijn eenige der vleugeldekvederen blauwachtig gezoomd. Deze boschijsvogel bewoont vooral Nieuw-Zuid-Wales en is daar eene algemeen bekende verschijning, niet het minst om het eigenaardige geluid dat hij doet hooren. Geven wij thans het woord aan ‘the old Bushman’, een bekend jager, die onzen vogel door en door kende.

‘Een uur voor het opgaan van de zon wordt de jager gewekt door de meest vreemde geluiden, alsof een troep wilde duivels hem krijschende, schreeuwende en lachende omgaf; dit is het morgengezang van den lachenden Hans, die aan zijn gevederde lotgenooten het aanbreken van den dag verkondigt. Des middags hoort men hetzelfde wilde gelach en als de zon in het Westen ondergaat, klinkt het weder door het woud. Ik zal nooit den eersten nacht vergeten, dien ik in Australië in de open lucht doorbracht. Na een onrustigen slaap ontwaakte ik tegen den morgen, maar gedurende eenigen tijd kon ik mij niet voorstellen waar ik was, door de buitengewone geluiden, die mijn oor bereikten: het helsche gelach van den boschijsvogel, het heldere gefluit van den ekster, het heesche gekakel der wilde hoenders, het gekrijsch van duizenden papegaaien. Al deze geluiden, die door het bosch weergalmden en zich tot een koor vereenigden, vormden een der meest vreemde concerten, die ik ooit hoorde en op dat morgenuur beschouwde ik het als een welkomstgroet aan den vreemdeling in dit land der wonderen. Na dien tijd heb ik het honderd malen gehoord, maar nooit meer met dezelfde gewaarwordingen als toen. De lachende Hans is de klok van den “bushman”. Volstrekt niet schuw, maar integendeel gezellig van aard, vindt men hem steeds bij de legerplaats en wordt hij daarom, evenals om zijne vijandschap tegen slangen, in de Australische bosschen als een heilige vogel beschouwd.’