Hoofsheid is een ernstig spel

[p. 114]

Eerbaarheid als hoogste liefdesdeugd

Ik verdien weinig met dichten. Ik moet al mijn kunstvaardigheid aanwenden, want anders levert het me nauwelijks iets op. Toch kan ik het niet laten, want het geeft geen pas de tijd in ledigheid te slijten. Daarom denk ik dat ik me beter aan het werk kan zetten; ik wil nogmaals mijn geluk zoeken, ook al heeft dat geluk mij zozeer verlaten, dat ik niet zou weten hoe ik het zou kunnen herwinnen. Maar genoeg hierover, ik ga beginnen; een goed verstaander heeft aan een half woord genoeg. Wie met tegenzin om een beloning bedelt, die kan het beste zijn klacht tot de hoofse mens richten.

Ik merk dat het met de wereld snel achteruit gaat wat betreft de goede zeden, in woorden en in daden, zoals de Schrift ons leert. Wie bereid is om dat ten volle te beseffen, die zal het ook duidelijk kunnen constateren.

Ik heb eens een verhaal gehoord over een ridder, die op een dag getrouw naar een feest toe ging, alwaar vele ridders en vrouwen bijeen kwamen om hof te houden. Dit feest duurde alles bij elkaar veertig dagen lang. Er waren herauten en minstreels, die veel van hun kunsten vertoonden. Men werd er met eerbied bediend, zoals dat aan dergelijke hoven gebruikelijk is: dat kunt u gerust van mij aannemen. Naast elke ridder zat een vrouwe. Maar over het hof zwijg ik verder.

De ridder blonk zichtbaar uit bij het dansen en in de reidansen. Hij was jong en aantrekkelijk, kon goed met wapens omgaan en was bovendien van edele geboorte.

Op dit feest viel zijn oog op een schone en bevallige vrouwe, die hij zo welgemanierd vond, dat hij smoorverliefd op haar werd. Hij wist dan ook niet meer wat hij moest doen of laten. Hij was zozeer in liefde ontvlamd, dat hij haar niet goed durfde aanspreken. Doch tenslotte vermande hij zich, want het leek hem het beste om haar te vertellen dat hij haar beminde.

[p. 115]

Daarop liep de ridder in de richting van de vrouwe, die evengoed wel van hem gecharmeerd was vanwege zijn edel voorkomen. Zij groette hem, hij groette haar.

Toen sprak de ridder: ‘Ik kan de minnepijn in mijn hart niet langer verbergen; ik heb u lief, ik kan het niet voor me houden. Ik zal moeten wegkwijnen in mijn liefde voor u.’

De vrouwe antwoordde op vriendelijke toon: ‘Och ridder, heer, werkelijk, ik wil u getrouw ter beschikking staan, precies zoals het u behaagt. Alle deugden zult u bij mij kunnen aantreffen, als u wijs en verstandig te werk gaat.’

Dit zei de edele vrouwe, maar haar echtgenoot wilde ze boven alles trouw blijven, zo dat in haar vermogen lag. En hoewel zij de ridder genegen was, liet ze niet het achterste van haar tong zien, doch sprak vervolgens: ‘Och, edele en achtenswaardige ridder; reeds lang wil ik iets in het bijzonder graag weten. Als u mij hierover zou kunnen inlichten en onderwijzen, dan zal mijn liefde u ter beschikking staan.’

Toen de ridder dat hoorde, werd hij met blijdschap vervuld. Hij zei: ‘Vrouwe, ik zal mijn verstand scherpen op uw vraag, opdat ik uw liefde kan verkrijgen. Leg mij de kwestie voor.’

‘Heer ridder,’ sprak de vrouwe, ‘het zij zo! U moet hier in alle oprechtheid goed op studeren en diep over nadenken: wat is de hoogste deugd in de liefde, die evengoed strookt met Gods normen als met de wereldse normen? En indien u het weet, moet u er ook naar handelen... Als u verstandig bent, neemt u lang genoeg de tijd. Daarna komt u, rein van gemoed, naar de mooie fontein achter ons hof in het parkje. Ik zal er ten volle bereid zijn mij aan uw wensen te onderwerpen - wat er ook van komen mag -, indien u zich aan de afspraak houdt en de hiervoor gestelde vraag kunt beantwoorden.’

De ridder, die niets liever hoorde, zei: ‘Edele vrouwe, ik neem drie dagen bedenktijd, al lijkt me dat wel wat lang.’

De vrouwe antwoordde zonder de minste aarzeling: ‘Het is beter lang gewacht, dan al in haast verloren. Drie dagen is te

[p. 116]

kort, neem rustig de tijd. Ik verlang dat u veertien nachten bedenktijd neemt; dat lijkt me juist. Haastige spoed dunkt mij zelden goed.’

De ridder aanvaardde deze termijn, al ging het hem aan het hart.

Er kwam een eind aan het feest en de ridder vertrok. Hij bedacht dat hij stellig de hele wereld nog niet verkoos boven de vrouwe en dat hij met een zekere schranderheid wel achter het goede antwoord zou komen. Eerst dunkte nederigheid hem wel een edele deugd, die God welgevallig was, maar als wereldse deugd leek nederigheid hem toch niet te voldoen. Daarna dacht hij aan zuivere, onbaatzuchtige liefde. Dit leek hem correct, maar telkens bekroop hem de twijfel en een gevoel dat er iets aan ontbrak. Daarom ging hij te rade bij een vrouwe, zijn nicht. Hij vertelde haar alles van de afspraak en het probleem dat de vrouwe hem had voorgelegd, waarover ik hiervoor reeds sprak.

Toen zijn nicht alles vernomen had, besefte zij terdege dat het om een delicate kwestie ging en ze zei: ‘Neef, de vrouwe die deze kwestie aanroerde, is ongetwijfeld wijs en scherpzinnig. Maar wat zal ik er veel woorden aan vuilmaken? Mij lijkt oprechte eerbaarheid zowel met betrekking tot God als tot de wereld altijd het beste. Wie oprecht eerbaar van hart is, is altijd nederig en liefdevol; hij zou zich schamen als hij het niet was. Eerbaarheid houdt de man lange tijd in toom en zorgt er altijd voor dat hij zich hoedt voor alles waar rampspoed en schande van zou kunnen komen. Wie eerbaar is, heeft de kuisheid lief. De eerbare man is van nature dapper; hij heeft het hart van een leeuw. Dat kan men veelvuldig constateren als hij op het slagveld de wapens hanteert. De eerbare heeft eergevoel. Of hij nu rijk of arm is: als hij de eerbaarheid niet vergeet, is hij bijzonder te prijzen. Eerbaarheid vernietigt de zinnelijke begeerte, beschermt tegen spot en is als een betrouwbaar staatsiekleed, waar geen schandvlek vat op kan krijgen. Daarom acht ik de

[p. 117]

eerbaarheid met betrekking tot God en de wereld altijd van grote waarde.’

Toen de ridder hoorde dat eerbaarheid zo prijzenswaardig was, leefde hij op. Hij dankte zijn nicht zeer hartelijk voor de vriendelijke wijze waarop zij hem had onderwezen, en nam afscheid van haar.

De ridder en de vrouwe hielden zich beiden aan de afspraak om elkaar te ontmoeten op de overeengekomen dag. Maar de ridder, zo heb ik vernomen, kwam als eerste bij de fontein. Daarna kwam de vrouwe zo sierlijk aanlopen, dat hij naar haar begon te verlangen. Het kwam de ridder voor, dat de aarde niets zou kunnen voortbrengen, wat zich met haar kon meten. Hierop stond de welgevormde ridder op en verwelkomde de vrouwe.

De vrouwe sprak: ‘Moge God u lonen, heer. Ik heb intens naar u verlangd. Zou mijn echtgenoot, mijn goede heer, weten dat ik hier was, hij zou verbijsterd staan. Ik ben weggeslopen uit de kamer, waar hij ligt te slapen. Heer, licht mij in over de deugd, waarnaar ik u gevraagd heb.’

De vrouwe viel buitengewoon in de smaak bij de ridder. Hij sprak: ‘Edele vrouwe, u doet er goed aan mij aan te horen. Ik zeg u dat er in eerbaarheid zoveel adeldom schuilt, dat geen levend wezen de eerbaarheid ten volle kan prijzen. En daarbij is het beslist de edelste en hoogste deugd, die zowel strookt met de normen van God als met die der wereld.’

De vrouwe, die zich over het antwoord verheugde, haalde opgelucht adem. Ze zei: ‘Mijn hemel, edele aanzienlijke ridder, u hebt mij correct geantwoord. Nu mag u met mij doen wat u begeert.’

Ach, niemand hoeft nog te vragen, hoezeer deze lieve woorden de ridder behaagden! Hij trad nader, omhelsde de vrouwe en zij kusten elkaar veelvuldig op de mond; zij gunden het elkaar immers van harte. Maar de ridder was jong en hij begon zich nadrukkelijk aan de vrouwe op te dringen.

[p. 118]

Zij bemerkte, dat hij afweek van de les, die hij haar zelf geleerd had, en ze sprak: ‘Heer ridder, ik heb nu voldaan aan mijn gelofte; wilt u voor edel worden aangezien, dan moet u zich aan uw deel van de afspraak houden.’

De ridder sprak: ‘Ik ben te ver gegaan...’

De vrouwe antwoordde onmiddellijk: ‘Och, edele hooggeboren ridder; als ik mijn eer had verloren, wat had u dan gewonnen? Gedraag u als een wijze edele man. Immers, als ik u mijn liefde schenk, dient u te handelen naar uw eigen leer. Indien ik u uw gang had laten gaan, dan zou ik mijn eer volledig verloren hebben. Mijn heer, mijn goede man, verleent mij immers voordeel en eer. Daarbij heb ik nog twee jonge zonen, die men niet licht in stoutmoedigheid zal kunnen overtreffen, die nu ridder zijn geworden en tot de edele ridderorde zijn toegetreden om een roemvol leven te leiden. Ach edele heer, het zou u te schande maken als u zich niet zou laten leiden door uw eerbaarheidsleer! Ik zeg dit voorts niet zozeer uit eigenbelang, maar omdat mijn kinderen en mijn man, die van hoge geboorte zijn, er goeddeels hun goede naam mee zouden verliezen. Daarom moet u uzelf altijd in de hand houden wanneer men u dat dringend verzoekt. Zelfs als ik zo dwaas zou zijn om het toe te staan, dan zou u me het toch zeker zelf ontraden...? Nee, laten we ons maar aan uw leer houden, dan bewaren wij onze eer.’

De ridder had berouw en zei: ‘Genade, vrouwe, in de naam van alles wat edel is! Deze les zal ik mijn leven lang niet vergeten, edele reine vrouw. Ik schaam me diep en neem het mezelf kwalijk, dat ik er niet eerder aan gedacht heb.’

Toen sprak de edele voortreffelijke vrouwe: ‘Ridder, ik wil uw dienares zijn en u liefhebben boven alles wat leeft, op voorwaarde dat u de eerbaarheid nooit verloochent. Want eerbaarheid omvat zoveel deugden, dat ik geen edeler deugd zou weten.’

Daarop nam de vrouwe afscheid en beval de ridder in Gods

[p. 119]

genade aan, en bovenal drukte zij hem oprecht op het hart dat hij de eerbaarheid indachtig moest zijn.

Hiermee eindig ik dit verhaal, op het gevaar af dat het sommigen niet bevalt.

Nota 262 versregels.