Deze maand
Deze maand was er een van uitzicht en inzicht. In beide gevallen was er niet bepaald sprake van een prettige aanblik en soms is het goede humeur beter af indien men de andere kant op kijkt. Dat is geen kwestie van lafheid, doch juist van de durf toe te geven dat het begrip van de wereld dikwijls toeneemt naarmate men een oogje toeknijpt, of liever nog: ze stijf gesloten houdt als het er op aan komt.
Het uitzicht was in Griekenland, waar ik de euro-crisis recht in het gezicht keek en het panorama kon bestuderen van wat in de oude tragedies zo beeldend een ‘aporie’ heet. Dat is een situatie zonder uitweg, een toestand waaruit geen enkele ontsnapping mogelijk is en waarin elke beweging de strop om de eigen nek slechts strakker aantrekt. Aldus groeide het besef dat er nog slechts weinig voor pleit economie als wetenschap te beschouwen, nu steeds duidelijker wordt dat staathuishoudkunde niet veel verder komt dan de productie van de opvatting dat een land waarin de economie elk kwartaal meer dan vijf procent krimpt op het rechte pad kan komen door verder te bezuinigen.
Zoals elke hopeloze situatie komt ook deze mede voort uit een grappig misverstand. Dat misverstand is de gedachte dat Griekenland de bakermat is van het moderne Europa, en dat de antieke Helleense cultuur de fundamenten legde van onze Europese beschaving, en dat Griekenland derhalve uit ideologisch, intellectueel en cultureel oogpunt in het hart van de Oude Wereld hoort. De werkelijkheid is anders. In de Middeleeuwen kon men alleen al voor de gedachte Plato te vertalen worden gestraft met de brandstapel, en toen Petrarca het idee kreeg Grieks te willen leren, was er in heel Italië niemand te vinden die deze taal nog beheerste, en zodra Erasmus het Nieuwe Testament naar het Grieks omzette, werd het lezen van dit werk door het Vaticaan aangemerkt als een doodzonde, terwijl Ben Jonson in zijn lofrede op Shakespeare de situatie trefzeker samenvatte met de vaststelling: ‘thou hadst small Latin and less Greek.’ En toen Sigmund Freud in 1897 een voorstelling zag van Oedipus Rex was het de eerste complete opvoering sinds meer dan vijftien eeuwen van deze tragedie van Sophocles. Griekenland is niet de bakermat maar de stichtingsmythe van Europa; de Oude Wereld heeft zich wortels aangemeten die het zelf allang had doorgesneden.
Na dit uitzicht kwam het inzicht bij terugkomst in eigen land. Wie na de ogen dichtgeknepen te hebben voor de werkelijkheid ze hier weer opent, ziet iets buitengewoon interessants. Vergeleken met de realiteit is Nederland licht. Niet lichtvoetig of verlicht, maar licht door gebrek aan wat de Britten omschrijven als ‘gravitas’. Wat de televisie, de kranten, het openbare leven, ja de culturele atmosfeer hier nu kenmerkt, is de afwezigheid van soortelijk gewicht. Cultuurpessimisten zouden onze tijd wellicht omschrijven als ‘infantiel’, het scp wees onlangs op het gemis van ‘essentiële kennis’ bij studenten, maar dat doet geen recht aan onze eigen aporie. Wij zijn dermate verdiept in onszelf dat we zonder enige inhibitie onze oppervlakkigheid steeds strakker aantrekken om de eigen nek. Wij stikken niet in te veel schulden, maar in gebrek aan schuldbesef. - bb
Auteursrechtelijk beschermd