Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 52]

Leie forever
door Florus Wijsenbeek

Op een koude februaridag, nu vijftig jaar geleden, opende mijn leraar geschiedenis op de middelbare school, Wijnand Mees, de les voor klas 4 van het gymnasium, waarin ik zat, op een wel zeer sombere toon. Met een grafstem kondigde hij aan dat de sociëteit was afgebrand. Op mijn school, het Nederlandsch Lyceum te Den Haag, hoefde daar geen nadere uitleg bij. Iedereen wist welke sociëteit hij bedoelde, en waar die was. Meester Mees had het over de sociëteit.

Er ging een schok door de klas. Hoe jong we ook waren, één ding stond vast. We gingen allemaal na ons eindexamen naar Leiden en daar zouden we ook allemaal lid worden van het corps, de meisjes van de vvsl. De enkele uitzondering op deze regel ging iets onzeglijks doen, zoals de Marine, economie of tandheelkunde. En dan was er nog de Claartje de Block, dochter van de toenmalige kvp-staatssecretaris en latere minister Leo de Block (wiens carrière voortijdig zou eindigen, voornamelijk omdat hij - zoals zijn grote opponente Gerda Brautigam opmerkte - te lief was voor de politiek). Nu ja, Claartje was rooms-katholiek, ging in Utrecht studeren en is dan ook met een Oostenrijkse graaf getrouwd.

Zo ver was het echter nog niet toen Meester Mees ons de kwade tijding gaf, die onze onmiddellijke toekomst in rook leek te doen opgaan. Maar dan hadden we toch buiten de waard gerekend, in dit geval buiten de Brouwerij Oranjeboom, die de profijtelijke relatie met het Leidsch Studenten Corps ‘Virtus Concordia Fides’ (Anno 1839) ongaarne onderbroken zag.

De brouwerij stelde onverwijld een nood-sociëteit ter beschikking om verder te tappen. Dit was het voormalig restaurant Het Gulden Vlies, iets verderop in de Breestraat, en in dat pand zette ik mijn eerste schuchtere schreden als aankomend corpslid. Tegenwoordig is het gebouw bij het er tegenover gelegen stadhuis gevoegd als onderkomen voor de politieke fracties in de Gemeenteraad. Toen ik daar een keer met een hele vvd-delegatie onder aanvoering van Ed Nijpels op bezoek ging, werden we bekogeld met verf en andere troep. De meeste vvd-ers raakten daarvan nogal overstuur, maar voor mij was het op die plaats heel gewoon, de rondvliegende klodders voelden welhaast als een thuiskomst.

Ondanks de gulle gift van de brouwerij was het probleem niet opgelost. Mijn jaar was als begin van de geboortegolf meer dan driehonderd man sterk, en het noodgebouw was veel te klein om al die groenen ook te laten eten of anderszins de nog minder appetijtelijke dingen te laten doen waardoor ze, zoals dat heet, tot een hechte groep worden gesmeed, die hun hele verdere leven zal standhouden.

Voor de ontgroeningsrituelen werden wij derhalve heen en weer gemarcheerd naar de botenloods van Njord op de Morsweg, toch wel bijna twee kilometer verder. Alhoewel de Leidse bevolking heel wat gewend was van die studenten, trok deze regelmatige optocht veel bekijks en dito commentaar van de lokale jeugd.

De eerste avond in de botenloods - in mijn herinnering was het meer een botenkelder zonder daglicht - zat ik naast John Bloem. Hij was de dag tevoren ingevlogen uit Curaçao. Dat zal je maar overkomen. Je voelt je op dat eiland een hele Piet want je gaat in Leiden rechten studeren. Je komt op Schiphol aan wordt door vrienden of familie liefdevol opgehaald en geknuffeld, waarna je rechtstreeks wordt vervoerd naar Leiden, waar ze je kaal scheren, je een raar pak aandoen met een pijnlijk stijf boordje en een ‘groenenstrik’, een soort vlinderdasje, en dan loop je als enige zwarte jongen tussen driehonderd lotgenoten,

[p. 53]

van wie je niemand kent, onder leiding van brullende meneren met een baard, een wandelstok en een bolhoed onder beschimpingen van straatjongeren ineens tussen een noodloods en een botenkelder.

Van die groentijd maakte het eerste avondeten behoorlijke indruk. Allemaal kale schedels langs lange schragentafels. Gezicht naar beneden en ‘zoemen’. Dan komt het eten: rode kool. Nou, dat had Bloem op Curaçao nog nooit gezien, laat staan gegeten. Dus die schotel werd snel, zonder iets te nemen, naar zijn buurman doorgeschoven.

Dat zag Rombouts, een van de ‘meneren’ van de ontgroeningscommissie. Hij was een ouderejaars, een zware roeier van de vier zonder, en hij werd om diverse redenen ‘De Bijstand’ genoemd, niet in de laatste plaats omdat hij de leiding had over de Commissie van Bijstand die de kennismakingstijd organiseerde. Hij was er, kortom, niet om de kool en de geit te sparen. Laat staan de rode kool en de arme Bloem.

Het volgende tafereel uit het Leidse academische leven ontrolde zich voor onze ogen. ‘Wat, Bloem, lust jij geen rode kool?’ - ‘Nee meneer.’ - ‘O, dat zullen we wel eens zien. Overhemd open!’ En hup, daar gingen enkele flinke scheppen rode kool in, overhemd dicht, even flink aanstampen en nog een paar scheppen op het bord. ‘Eten!’ was het bevel. De rode kool werd meteen gezouten want de tranen stroomden langs Bloems zwarte wangen op zijn bord.

Dit alles zag een ander Bijstandslid, Gijs Key, die blijkbaar een beetje medelijden kreeg en op de tafel bij Bloem neerhurkte. Zijn woorden waren troostrijk bedoeld, maar iets zei me dat hij geen psychologie studeerde. ‘Ja, Bloem,’ sprak Key opbeurend, ‘ik begrijp best dat het zo direct uit Curaçao, een beetje moeilijk voor je is. Maar je moet toch eten, en dat lukt vast als je erbij bedenkt dat wanneer je bij de Koningin aan tafel zit, je ook moet eten wat de pot schaft.’

Welnu, Bloem zag het daar in die loods niet zo voor zich dat hij bij de Koningin aan tafel zou zitten, laat staan dat daar ook nog een berg van dat glibberige paarse spul gegeten zou worden. Hij ging nog harder huilen en liet merken dat hij de ontgroening, zeker met de sijpelende rode kool in zijn overhemd, niet echt kon appreciëren.

Key wist niet goed raad met de situatie en probeerde op opgewekte toon een nieuw argument uit: ‘Bloem, je moet maar denken dat het allemaal een spel is!’ De reactie van Bloem zal ik nooit vergeten. Hij keek op met grote ogen boven zijn betraande wangen en sprak met een mooi Antilliaans accent: ‘Rare spel wel, meneer!’

Ik weet niet of het door deze ervaring kwam, maar Bloem is nooit minister van de Nederlandse Antillen geworden. Sterker nog, zowel het rare spel van het corps als de voorgenomen studie hield hij al snel voor gezien, om als gewoon burger van de vrijheden van het stadse leven Leiden te gaan genieten. Aldus bleef hij hangen aan een kasteleinsdochter van een café aan de Haarlemmerstraat en verdiende kost en inwoning in dat etablissement door de functie van uitsmijter op zich te nemen. Of hij een gelukkig leven heeft geleid, is mij onbekend, maar hij schijnt met zijn imposante gestalte en zijn glanzend donkere kleur, die toen in Nederland nog betrekkelijk ongewoon was, zijn beroep zeer effectief heeft uitgeoefend.

Bloem heeft mij wel iets geleerd, en toen ik zelf vier jaar later in de ontgroeningscommissie kwam, heb ik geprobeerd aan de aspirant-leden zo duidelijk mogelijk te laten merken dat het ritueel bovenal een ‘rare spel’ was. Deze relativering van het heilige ontgroeningsritueel viel niet bij iedereen in goede aarde (pas drie jaar later, in 1970, werd in Leiden het kaalscheren afgeschaft). In elk geval leverde het mij een snerend commentaar op in de almanak, dat literair was bedoeld, maar aan duidelijkheid weinig te raden overliet: ‘Er is een genoegen in het gek zijn, dat slechts de gekken kennen.’

Dat zo'n functie in de Commissie van Bijstand aan je blijft hangen, merkte ik toen recentelijk een voormalig Leids corpsstudent bij mij in de buurt kwam wonen. Hij had in 1967 mede onder mijn leiding de groentijd ondergaan, en hoewel we beiden de jaren des

[p. 54]

onderscheids zijn gepasseerd, sprak hij mij bij een toevallige ontmoeting onmiddellijk aan met een onderdanig klinkend ‘mijnheer Wijsenbeek’.

Anderzijds moet ik toegeven dat ik zelf mijn ervaringen ook niet heb afgeschud. Sterker nog, ze komen mij soms prettig van pas als ik in mijn hoedanigheid als vertegenwoordiger van de veb (de Vereniging Effecten Bezitters) op aandeelhoudersvergaderingen in debat moet met de President Commissaris of de President Directeur van een multinational. Niet dat ik zo'n groot belegger of financieel expert ben, maar meer dan eens herken ik in de Raad van Commissarissen oud-leienaren die ik eigenhandig heb ontgroend. Zulks maakt het een stuk eenvoudiger hun streng toe te spreken, en soms meen ik in hun ogen de schrik van kaalgeschoren groenen te zien.

Ook als lid van het Europees Parlement was ik mijn Leidse verleden nog niet kwijt. Toen wij een keer in het parlement bezoek kregen van de Kamer van Koophandel Rotterdam, moest ik als woordvoerder transport niet alleen acte de présence geven, maar ook een doorwrocht betoog houden. Het viel mij daarbij op dat op de eerste rij een heerschap zat dat steeds kwaaier begon te kijken. Zijn gezicht kwam me op een of andere manier bekend voor, maar waar ik hem van kende, schoot mij niet te binnen. Tot het mij middenin mijn voordracht plots inviel dat ik met de desbetreffende tijdens een wilde reünistenavond op sociëteit Minerva in een gevecht verzeild was geraakt.

Dat kwam zo: op reünistenavonden wordt altijd roulette gespeeld om de kas van de club wat te spekken en aldus de zich daar bezattende huidige studenten te steunen. Ik ben niet zo'n fanatiek speler, en roulette vind ik ronduit saai. Maar als goed verdienende Europarlementariër wil je die ‘arme’ studenten van je eigen vereniging wel een beetje steunen. Om er snel vanaf te zijn vroeg ik of ik honderd gulden (die hadden we toen nog) in één keer op rood mocht inzetten. Dit bedrag lag boven de limiet van vijfentwintig guldens per inzet, maar het mocht. Helaas, van steun aan de behoeftige studenten kwam het niet, want ik won.

Dit zorgde voor verwarring, en hoewel hij het luttele seconden eerder had toegestaan, riep de student-croupier nu ineens dat mijn briefje van honderd boven de toegestane inzetlimiet was, en dus ongeldig. Dit beviel mij niet, maar voordat ik met hem in discussie kon gaan, werd ik aangesproken door een jaargenoot, die als ondernemingsadvocaat een akkefietje met Europese regelgeving had. Terwijl ik daar met hem in toenemende staat van opwinding over stond te delibereren, kwam het om de een of andere reden ineens bij me op dat ik mij de onheuse behandeling door de croupier niet moest laten welgevallen. Ik excuseerde me bij de advocaat, draaide mij om en smeet de dienstdoende croupier met stoel en al over de speeltafel.

Ik ben hier niet trots op, en het kost me moeite deze spaarzame daad van fysiek geweld in mijn leven op te biechten, maar het effect van mijn optreden was desalniettemin tamelijk grandioos. Er ontstond algemene consternatie, de aanwezigen begonnen links en rechts het alle kanten op gevlogen geld bijeen te graaien en onder het geluid van brekend glaswerk en opgewonden kreten kwam ik weer tot mezelf. Toen zag ik ook dat ik de verkeerde croupier op z'n nummer had gezet. Buiten mijn waarneming om was de wispelturige jongeman blijkbaar vervangen door een ander, en wel een veel oudere en ogenschijnlijk veel sterkere reünist dan ik. Deze persoon kwam verhaal halen, en zo werd het een heus gevecht waaraan ieder in de zaal - van notaris tot internist, en van burgemeester tot procuratiehouder - uit volle overtuiging deelnam.

En nu, hier in Brussel, middenin mijn doorwrochte betoog over de Europese regelgeving voor de transportsector, werd het mij met een schok gewaar dat het deze man was, deze door mij ten onrechte over de speeltafel geslingerde croupier, die mij zo kwaad aankeek. Ik kon hem geen ongelijk geven, en zodra het mogelijk was, heb ik hem door een bode van het Parlement, een visitekaartje laten brengen met het verzoek om de zaak uit te praten. Wellicht hielp het dat de Europese bodes nog immer, zoals ook in de Tweede Kamer, in rokkostuum zijn gehuld, maar in elk geval stemde hij toe.

[p. 55]

full moon

Enige tijd later heb ik met hem in Rotterdam op de Kamer van Koophandel, want daar bleek hij de directeur van te zijn, op mijn knieën en met de hoed in de hand, inderdaad de zaak uitgepraat. Over het pugilistische voorval op Minerva sprak hij overigens met een goede Leidse afstandelijkheid, alsof het een voorvalletje betrof zoals die in een studentenkroeg nu eenmaal gebeuren. Hij is daarna nog lid van de Provinciale Staten voor de vvd geworden en viel in die hoedanigheid onder mijn schaapjes. We zijn, zonder verdere handgemenen, nog immer ‘on good terms’, hoewel ik nog altijd een blos voel opkomen als we elkaar treffen.

Maar het kan nog pijnlijker wat de herinneringen aan mijn ontgroende verleden in Leiden betreft. Recentelijk moest ik in een van de Haagse ziekenhuizen een onderzoek ondergaan dat voor heren van mijn leeftijd gebruikelijk is. De uroloog, die de onsmakelijke handgrepen daartoe moest verrichten, kwam de onderzoekskamer binnen onder het uiten van de kreet: ‘De Bijstand!’

Ik antwoordde nog dat dit meer dan veertig jaar na dato ‘wel een hele late wraakneming’ was, maar eerlijk gezegd rook het in die behandelkamer, terwijl ik daar zo weinig ceremonieel voorovergebogen stond, verontrustend sterk naar rode kool.