Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 16]

Op 17 maart
door Philip Huff

Dat mijn vader nog leefde bij mijn geboorte, hoorde ik voor het eerst op de verjaardag van mijn oom. Ik was zestien. Ik wist niet beter of mijn vader was overleden toen mijn moeder van mij in verwachting was.

Die oom was de broer van mijn moeder. Hij woonde in Amersfoort, met zijn vrouw, mijn tante. Ze hadden geen kinderen. Twee keer per jaar gingen we bij hen eten: met kerstmis en op 17 maart, de verjaardag van mijn oom. Op eerste kerstdag waren we meestal met z'n vieren - mijn oom, mijn tante, mijn moeder en ik. Mijn grootouders waren dan altijd met vakantie in Wengen, Zwitserland. Op 17 maart waren ze er doorgaans wel bij.

Het huis van mijn oom lag aan een smalle, wat opbollende straat met klinkers. Het was een krap, hoog huis, met vier verdiepingen en een souterrain met raar veel licht. Daar was ook de keuken. Op de begane grond was een nauwe woonkamer met een aangrenzend terras aan de achterkant dat uitkeek over het water van de slotgracht naar de kleine arbeiderswoningen aan de overkant.

Voordat we op zijn verjaardagen aan tafel gingen, had mijn oom vaak al enkele glaasjes jenever op. Aan tafel dronk hij rustig door van de oude klare, terwijl hij steeds enthousiaster vertelde. Volgens mij vond mijn oom het fijn iemand aan tafel te hebben die als een soort van zoon naar zijn verhalen luisterde. Ik begreep dat wel; ik vond het ook fijn dat er een man was die naar mij luisterde.

In de tijd dat ik voor het eerst hoorde dat mijn vader nog leefde bij mijn geboorte, had ik voor het eerst een vriendinnetje. Ze heette Claire. En hoewel we allebei zestien waren, was Claire in de week dat mijn oom jarig was begonnen over de namen van onze kinderen. En nog voordat ik met mijn moeder naar de verjaardag van mijn oom ging, hadden we al namen uitgekozen. Namen, waar ik me nu voor schaam: Wolf voor een jongen en Zilver voor een meisje.

Op de verjaardag vroeg ik mijn tante waarom zij en mijn oom geen kinderen hadden. Mijn moeder was met haar ouders in gesprek en mijn oom was in de keuken om zichzelf bij te schenken.

‘Dat wilde je oom niet,’ zei mijn tante. ‘Ik wel. Maar liever nog wilde ik bij je oom zijn. Dus besloot ik bij hem te blijven en te wachten tot hij op een dag van gedachten zou veranderen.’

Ze glimlachte minzaam terwijl ze opkeek naar mijn oom die inmiddels weer was binnengekomen.

‘En -’

Mijn oom onderbrak haar: ‘En op die dag wacht ze nog steeds.’

Hij keek me aan en nam een slok van zijn jenever. ‘Maar ik begin er niet aan. Ik wil geen verantwoordelijkheden scheppen waarvan ik vervolgens weer kan weglopen, zoals jouw vader t -’

‘Rick, niet doen, je bent dronken,’ zei mijn tante toen zachtjes. ‘Alweer.’

[p. 17]

‘Dat kan wel zijn,’ zei mijn oom. ‘Maar ik ben geen leugenaar.’

Zijn wangen waren donkerrood, paars haast, en zijn ogen loensten licht.

‘Nee,’ fluisterde mijn tante. ‘Je bent een dronkenlap.’

Mijn moeder was nu gestopt met praten. Ze leunde op haar ellebogen op het tafelblad en keek onze kant op. Ze had iets van een jachthond met gespitste oren. Het was niet duidelijk of ze haar aandacht had gericht op de ontluikende ruzie tussen mijn oom en tante of op wat mijn oom tegen mij had gezegd.

Mijn oom keek me aan. Zijn ogen waren nu heel waterig. ‘Je kunt beter niet tegen de wind in pissen,’ zei hij. ‘Je kunt beter niet tegen de wind in pissen, jong, want je komt helemaal onder te zitten.’

Mijn oom hield er van om elektronica te repareren: oude wereldontvangers, platenspelers, wekkerradio's. Dus dat deed ik met hem, op zaterdagochtend, in de schuur van mijn oom en tante in Amersfoort, terwijl mijn moeder met mijn tante aan het winkelen was. Mijn grootouders waren de avond daarvoor vaak al vertrokken.

Als mijn oom in mijn jeugd al een soort surrogaatvader was, dan was hij van het type dat gescheiden is en opnieuw getrouwd en dus weinig meer omkijkt naar de eerste leg. Hij vergat zelfs af en toe mijn verjaardag. Toch: als er ouderavonden waren op mijn school en mijn moeder niet kon, kwam hij uit Amersfoort naar Haarlem gereden. En toen ik op mijn veertiende geopereerd moest worden aan mijn sinussen, zat hij in het ziekenhuis naast mijn bed toen ik wakker werd.

Mijn oom werkte voor een groot chemisch bedrijf uit Duitsland. Toen ik ouder werd vertelde hij over de popconcerten die hij vroeger in Berlijn had bezocht, op zakenreis: David Bowie, Lou Reed, Iggy Pop. En The Stones in Grünewald. Mijn oom had in een jazzclub in de Bleibtreustraße nog een keer aan de bar gehangen met Mick Taylor, zei hij.

In de tijd dat ik voor het eerst hoorde dat mijn vader nog leefde bij mijn geboorte, luisterde ik ook naar die muziek: The Stooges, The Velvet Underground, The Rolling Stones; door hem, mijn oom. Tot verdriet van mijn moeder natuurlijk, die een abonnement had op de donderdagavondserie van het Concertgebouw. Maar toen ik in die tijd wilde stoppen met voetbal - ik was zestien en speelde in de ai van hfc Haarlem - moest ik dat van mijn moeder met mijn oom bespreken, niet met haar. Mijn oom was, kort gezegd, de belangrijkste man in ons leven.

Want nieuwe vrienden had mijn moeder niet. Wel vriendinnen.

Het jaar daarop, bij zijn volgende verjaardag, versprak mijn oom zich opnieuw. Hoewel, verspreken is niet het juiste woord. Mijn oom hintte op iets. Het was alsof hij wilde dat ik iets wist, dat ik ergens achter zou komen, op eigen kracht. Maar hij vond ook dat het te lang duurde. Zijn stem was luid. Hij zei: ‘Ik ben dronken, ja. Ik wel. Maar ik ben een dronken zoon. Op mijn verjaardag. Ik ben nooit een dronken vader geweest, op iemand anders verjaardag, zoals de vader van die knaap bijvoorbeeld daar.’

Hij hief zijn glaasje. ‘Op 17 maart!’

De volgende dag, in de auto naar huis, vroeg ik mijn moeder wat mijn oom had bedoeld, die vorige avond. Mijn moeder zei niets. Ze keek naar de weg voor ons en kneep in het stuur. De huid van haar vingers werd wit.

[p. 18]

‘Wat bedoel je?’ vroeg ze toen.

‘Over pappa,’ zei ik. ‘Wat oom Rick zei.’

Mijn moeder keek opzij. ‘Oom Rick was dronken. Zoals altijd, tegenwoordig. Ik weet het niet.’

Ik zat in de auto en keek naar het wegdek van de snelweg voor ons en luisterde naar de muziek op de radio. Af en toe keek ik opzij, met de auto mee, naar een hectometerpaaltje, dat een of twee seconden scherp op mijn netvlies stond en dan weer voorbij was. Ik dacht aan oom Rick, die de hele ochtend in zijn bed was blijven liggen en niet reageerde toen ik op zijn deur klopte.

Die ochtend is nu bijna tien jaar geleden. Morgen gaan we weer naar mijn oom en tante toe. Of ik moet eigenlijk zeggen: naar mijn tante. We gaan mijn oom begraven.

Toen ik achttien was en mijn rijbewijs had gehaald, heb ik mijn oom gebeld. Ik ben naar Breukelen gereden, om met hem te gaan lunchen in een Chinees restaurant. ‘Ik weet het,’ zei ik toen. ‘Ik heb de foto's gevonden.’ Ik loog niet: ik had ze ook gevonden. Mijn moeder had ze goed verstopt, maar ik had ze ontdekt.

We hebben de hele middag in die Chinees gezeten, toen. Mijn oom had in die tijd al de hele de dag een opgezwollen rode neus, en gloeiende wangen. Zijn dikke buik bolde over zijn broekriem heen toen hij opstond om mij te begroeten. Weer dikker dan de vorige keer, dacht ik nog.

Hij begon met het bestellen van een biertje, maar daarna volgde al snel een karafje rijstwijn en na niet al te lang bestelde mijn oom een hele fles van het spul. Hij keek me aan. ‘Dat krijgen we wel op.’ En vragend voegde hij daar aan toe: ‘Toch?’

Die dag had hij de drank nodig om mij iets te vertellen. De drank die hem zo veel deed vergeten, de laatste jaren, had hij toen nodig om iets te herinneren. Een gevoel. Een verachting. Een woede.

‘Hij dronk,’ zei mijn oom. ‘Net als ik.’

Hij keek kort op. ‘Ik nu dan, hè? Maar hij met jonge kinderen. Met jou. Er was geen beginnen aan.’

Hij schudde zijn hoofd.

Ik nam nog een slok van de rijstwijn. Een hulpeloos gebaar om de stilte te vullen. Ik voelde ongeveer wat er ging komen, maar wilde hem de gelegenheid geven te spreken.

‘Je vader,’ zei hij, terwijl zijn zure adem in mijn gezicht uitwasemde, ‘was niet goed voor jou. En niet voor je moeder. Hij moest weg, besloten wij. Want iemand die weg is, kan niet teleurstellen. Hij liet zich afkopen, het ging vrij gemakkelijk nog. Dat gaf voor mij eigenlijk de doorslag. Ik dacht: als hij zich verzet, doe ik het niet. Dan geef ik hem geen geld om op te hoepelen.’

Mijn oom keek me aan. Ik zweeg. Maakte zelfs geen hulpeloos gebaar.

‘Of ik daar verkeerd aan deed?’ zei hij. ‘Het zou kunnen. Maar ik moet denken dat ik toen dacht dat ik het goede deed. Begrijp je dat? Een jaar of acht later was hij dood. Drugs. Waarschijnlijk gekocht met het geld dat ik hem betaalde. Wie zal het zeggen?’

Hij keek nu waterig langs me heen.

‘Maakt mij dat een moordenaar? Wie zal het zeggen? Hij moest weg, en hij was weg. Ik deed het voor jou, jong.’

Zijn stem was zacht, toen.

[p. 19]

Vanavond kwam ik laat thuis van mijn werk. Mijn vrouw Saar stond in de keuken te koken. Het huis rook naar gekruid vlees. Ik zette mijn koffertje neer bij de bank en hing mijn jas over een stoel aan het hoofd van de tafel. Ik liep de keuken in en ging achter Saar staan en trok haar dicht tegen me aan en gaf haar een zoen in haar warme, zachte nek.

‘Lief,’ zei ik, ‘laten wij nooit tegen elkaar liegen.’

Saar keek opzij. Ik zag haar grote, rode appelwangen; haar gezonde, glanzende huid. Ik wreef over haar bolle buik.

‘Of tegen onze kinderen,’ zei ik.

Soms zegt Saar nog wel eens dat het ongelofelijk hoe ik ben geworden, als je weet wie mijn moeder is. En wat mijn vader heeft gedaan.

Soms zegt ze dat ze van me houdt, niet alleen om wie ik ben, maar vanwaar ik ben gekomen.

Soms heb ik dat nodig.

Nu glimlachte ze alleen. Zwijgend.

‘Heel goed,’ zei ze toen. ‘En laat mij nou maar even in de keuken. Dek jij de tafel?’