Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 36]

Mijn goede vriend stierf in Aboe Simbel
door Roman Helinski

I

Mohammed Zidan stal mijn hart toen hij het zoutmeer overzwom omdat hij had gewed dat hij dit kon. Ik liep over het strandje bij het meer en zag een man naderbij zwemmen. Met krachtige slagen bereikte hij de kust. Daar stond een oudere man die in zijn handen klapte. Onbewust klapte ik ook.

Ik liep naar hen toe en knikte goedkeurend naar de zwemmer. Hij had een gespierd bovenlijf en ter hoogte van zijn hart prijkte een tatoeage. Hij ademde zwaar van de inspanning.

Toen ik hem de hand schudde, stelde hij zich voor als Mohammed Zidan. Hij zag er vervaarlijk uit omdat zijn ogen diep in hun kassen lagen en zijn kaak donker was van de zwarte stoppels. Toch voelde ik me op mijn gemak, want ik zag dat zijn inborst goed was. Die geruststelling lag besloten in zijn blik, die warm en open was. De oude man naast hem had hele kleine ogen, zo klein dat ik me afvroeg of hij wel iets kon zien.

Mohammed en de oude man, die Amm Habil heette, namen mij mee naar een koffiehuis in Bawiti. Het dorpje zag eruit alsof het twintig jaar geleden ternauwernood een vreselijke oorlog had overleefd en er geen enkele poging was ondernomen de sporen daarvan uit te wissen. Het koffiehuis was evenwel in vol bedrijf. We deelden gedrieën een waterpijp en klopten elkaar veelvuldig op de schouders. Mohammed had het hoogste woord en sprak op dwingende toon, al verstond ik zijn woorden niet. Hij had de neiging van ver naar iemand te roepen, en dan riep die iemand vanuit een hoek in het koffiehuis weer iets terug dat ik ook niet verstond.

Ik dronk koffie met kardemonpeulen erin, donkere drab die ik niet gewend was. Mohammed sloeg me nog maar eens vrolijk op de schouder toen hij bemerkte dat ik moeite had met de koffie. Hij sprak voortdurend Arabisch tegen me, zonder zich er iets van aan te trekken dat ik de taal niet machtig was en ik antwoordde in mijn eigen taal, zodat we er toch in slaagden lange gesprekken te voeren. Amm Habil rookte ondertussen de waterpijp met gepaste ernst en keek vergenoegd naar Mohammed, die nipte aan zijn nanaa, zoete muntthee.

Na enige tijd stond Mohammed op, rechtte zijn rug en begon luidkeels te zingen. Andermaal verstond ik er niets van, maar hij legde heel zijn zaligheid in het lied, dat had ik wel door, en dit vervulde mij met een vreemd soort blijdschap. Hij gebaarde dat ik ook op moest staan en beschroomd deed ik wat hij vroeg. Gelukkig stonden binnen een mum van tijd bijna alle mensen rechtop en zongen mee alsof het hun volkslied was - en misschien was dat ook wel zo. Toen het lied uit was, sprak Habil een lange toespraak uit, iets als een dankwoord of een heldenrelaas van de zwemtocht, met veel armgebaren, waarbij hij zijn kleine ogen steeds opnieuw ver opensperde. Daarna omhelsde hij Mohammed

[p. 37]

dubai

en zoende hem op zijn wang. Terwijl dit gebeurde, knipoogde Mohammed naar mij.

Misschien dat onze vriendschap met die knipoog begon. Ik werd getroffen door een bijna ontembare genegenheid. In Mohammeds aanwezigheid verloor ik mijn gebruikelijke gereserveerdheid en verborg, misschien voor het eerst sinds jaren, niet wat mijn hart mij ingaf. Ik lachte, zoog aan de waterpijp en voelde me intens gelukkig, al voelde ik ook de angst dat het slechts bij deze avond zou blijven. Zoals het geluk wel vaker even voor mij schitterende, maar uiteindelijk toch weer uit het zicht verdween. Daarom wilde ik boven alles in Mohammeds buurt blijven, want ik vreesde dat ik hem anders nooit meer zou zien.

Toen we laat die avond het koffiehuis verlieten, schikte ik mij desondanks in mijn lot. Ik schudde Mohammed en Habil de hand en wilde me op weg begeven naar mijn hotel, dat even buiten het dorpje lag en niet veel meer voorstelde dan een kamer met een bed en een douche met koud water. Maar Mohammed hield me tegen. Hij sloeg zijn krachtige armen om me heen, drukte me stevig tegen zich aan (waarbij ik een walm alcohol rook die me verbaasde maar niet eens tegenstond) en troonde mij met zich mee. Eerst brachten we Amm Habil thuis, daarna reden we naar een naburig stadje waar het puin niet midden op de weg lag en waar het leven meer leek op dat wat ik thuis was gewend. Uit een gebouw klonken warme, luide beats en samen met mijn nieuwe vriend trad ik binnen. Bedwelmd door de indrukken van de dag liet ik me voor het eerst sinds mijn tienerjaren gaan op de dansvloer. Zij aan zij met Mohammed danste ik met meisjes die mij voorkwamen als de meest begeerlijke vrouwen die ik me

[p. 38]

kon indenken. Van de kuisheid waarvan ik ze hier de eerste weken bozig had beticht, was niets te merken, nu ik al dansend bijna tot waanzin werd gedreven.

De nacht eindigde toen vanaf een minaret het ochtendgebed werd aangekondigd. De muziek stopte abrupt en de flessen alcohol verdwenen haastig uit zicht. Mohammed deed als alle andere gelovigen; hij ging door zijn knieën, boog het hoofd naar Mekka en bad devoot. Daarna nam hij mij en twee dames mee naar een huis van een vriend en daar gaven we ons over aan seks die mij alles deed vergeten en die mij vreselijk ontroerde. Later die dag bracht Mohammed de meisjes weg en toen hij terug was, aten we dadels en vijgen en kauwden op zonnebloempitten. Hij leerde me hoe ik ze met mijn tanden open moest breken om bij de zaadjes te komen die erin verborgen lagen.

Ik voelde de drang over mezelf te vertellen. Over mijn successen, al waren die gering, en over mijn verliezen, die aanzienlijk waren. Ik voelde dat Mohammed me zou begrijpen, want tussen ons was iets gegroeid dat sterker was dan wat tussen twee geliefden kan bestaan. Pure, woordenloze vriendschap zoals ik die nog nooit had ervaren, maar die ik meteen herkende en omarmde. Mohammed was mijn vriend voor het leven, al kon ik hem nog steeds niet vertellen wie ik was. En wat ik precies in Egypte zocht. Maar wist ik dat zelf wel? Ik was op de vlucht, zoveel was zeker. Maar waarom? Voor wie of wat? Binnenkort zou ik terugkeren naar de maatschappij die ik was ontvlucht, maar eerst moest ik op krachten komen. Dat kon het beste in een mij volstrekt onbekend land, waar ik niet werd herinnerd aan de verdrietige feiten van mijn leven. Mijn bestaan was altijd zwanger geweest van droefheid. Totdat ik Mohammed zag oprijzen uit dat meer van zout.

Op voorspraak van Mohammed, en op zijn kosten want hij was gul ondanks het feit dat hij niet veel bezat, namen we de volgende dag de auto naar Caïro. De weg was recht en liep dwars door de woestijn. Mohammed reed zonder één keer te stoppen en ik hield mijn plas op. We passeerden in razende vaart de leegte tussen Bawiti en Caïro, vier uur lang niets anders dan dorre woestijn om ons heen. Ondanks de duivelse snelheid leunde Mohammed met zijn linkerarm rustig op het portier en zong veel.

Tijdens de rit vloog er voortdurend zand de wagen binnen. Een flinke zandkorrel belandde in mijn rechteroog en even verloor ik de rust die sinds ik Mohammed had ontmoet over mij was gekomen. Maar hij merkte onmiddellijk dat er wat aan de hand was en graaide al rijdend vanonder zijn stoel een fles water zodat ik mijn oog kon spoelen. Daarna zong ik opgewekt mee met zijn liederen. ‘Sali! Sali! Sali!’ - hetgeen zoveel betekende als ‘Allah!, Allah!, Allah!’.

Na vier uur doemden aan de horizon, in de avondschemering, de drie piramides van Gizeh op. Ze rezen op uit het tumult van de wereldstad. Mohammed zette de wagen langs de kant van de weg en we vergaapten ons enige tijd aan de wereldwonderen. Vervolgens reden we naar het centrum van de stad, de onwaarschijnlijk drukke bazaar, waar gevilde halve schapen op kopers lagen te wachten en waar de lucht dik was met de dwingende geuren van kaneel, komijn en koffie. Zodra Mohammed de auto had geparkeerd, werd hij aangeklampt door talloze mensen, alsof hij een zoon was die terugkeerde naar het dorp van zijn ouders. Maar Caïro was een krankzinnig universum waar de auto's tien rijen dik voorbijraasden en iedereen tegen elkaar leek te schreeuwen. Mohammed haakte zijn arm in de mijne en sleepte me dwars door het inferno naar een pleintje met de betoverende naam ‘Het hof van Nadia’. Het lag afgelegen,

[p. 39]

dubai

waardoor er rust heerste. We rookten er waterpijp met twee van zijn vrienden, en iedereen lachte en ik voelde dat ik één van hen was.

Die nacht sliepen we niet meer dan vier uur maar de volgende dag voelde ik mij als herboren. Mohammed wilde me de Nijl laten zien. Onderweg aten we zoete broodjes bij een klein winkeltje waar hij de eigenaar liefdevol omhelsde en hem voortdurend Amm noemde, ‘oom’. Net als Amm Habil, die we hadden achtergelaten in Bawiti.

De Nijl stonk naar moeras en het water was drabberig donkergroen. Mohammed huurde een Felucca, hees zelf het zeil dat blonk in het felle zonlicht en greep het roer. Zijn ogen fonkelden en het was alsof ze uit hun diepgelegen oogkassen naar voren traden en dansten voor zijn gezicht. Ik voelde me sterk en kalm en wenste dat er geen einde aan zou komen.

II

Terug in Nederland voelde ik me beter dan ooit en dacht veel aan Mohammed. Ik bezocht hem zo vaak als ik kon; elke zomer en winter. Steeds hadden we samen een geweldige tijd. Tijd die mij in staat stelde de rest van het jaar in Nederland mijn leven te leven zoals ik het leefde, of zoals het mij vaak leefde. Vrijwel voordurend speelde ik met de gedachte me voor altijd in Bawiti te vestigen en daar met Mohammed oud te worden in vriendschap.

Eén keer liet ik hem naar Nederland overvliegen. Twee weken was hij bij mij, en we bezochten Berlijn, Parijs en Brussel. Waar Mohammed volstrekt

[p. 40]

rustig en zelfverzekerd rondliep, zonder een spoor van aarzeling, hoewel hij voor het eerst in Europa was. Aan zijn ogen zag ik dat het goed was.

Vijf jaar na onze eerste ontmoeting veranderde alles. Het was tijdens mijn zoveelste bezoek aan Egypte en we waren langs de Nijl zuidelijk gereden, naar Aboe Simbel en alles was als vanouds. Mohammed leek nog precies dezelfde als toen ik hem had ontmoet, behoudens het grote litteken op zijn rechterwang dat hij had opgelopen toen hij in een grot was aangevallen door een zwerm vleermuizen. In Aboe Simbel had ik een hotelkamer geboekt. Natuurlijk had Mohammed vrienden waar we konden overnachten, maar ik wilde het eens anders aanpakken, beter, luxer.

Tijdens het inchecken bij de receptie ging het mis. We werden geholpen door een jonge vrouw, met dromerige ogen en scherp afgetekende jukbeenderen. Mohammed was meteen van haar onder de indruk. De eerste uitwisseling van hun blikken was fataal en moet het moment zijn geweest waarop mijn goede vriend is gestorven.

Nog diezelfde dag vroeg Mohammed haar uit, en hij deed dat zo charmant dat ze zonder enige aarzeling toestemde. Gedrieën bezochten we de wonderlijke schatten van de stad. Ze was erg aardig en sprak vele malen beter Engels dan Mohammed.

Ik vond het vreselijke dagen, omdat ik mijn vriend zag wegkwijnen van liefde. Zijn ogen verloren hun fonkeling en vulden zich met weekheid en onderdanige adoratie. Niet langer traden ze op de voorgrond van zijn verschijning; ze leken getemd en aan ketenen gebonden. Gaandeweg besefte ik dat het meisje zich voor altijd in zijn geest had genesteld en kon ik niet meer naar hem kijken zonder haar te zien. En telkens opnieuw raakte ik door angst en walging overspoeld. Het meisje, dat Bibesh heette en een studente Literatuurwetenschap was, had niet alleen zijn hart gestolen, maar ook zijn branie.

Hun huwelijk drie maanden later bracht me aan de rand van de afgrond. Het gezicht van Mohammed was ernstig geworden, zijn blik had geen spoor meer van rebelse fonkeling. Ik zat de plechtigheid uit terwijl in mij een enorm verdriet opwelde. Ten slotte rolden de tranen over mijn wangen en Amm Habil, die zijn kleine ogen dichtdrukte van emotie, gaf me zijn zakdoek. Misschien dacht hij dat ik vreugdetranen plengde, en dat was maar beter ook.

Tijdens de vreselijke plechtigheid, waarbij overdreven veel witte duiven werden losgelaten om de liefde te bezegelen, kruisten onze ogen elkaar diverse malen. Mohammeds blik kwam me voor als die van een vreemde. Hij keek verliefd, zalig en leeg. Alle hoop verdween voor mij. In plaats van dat hij opsprong, zijn stropdas zou uittrekken, zijn ogen van hun ketenen zou bevrijden en lachend mijn richting op zou kijken, schoof hij gedwee de ring aan haar vinger. Hij zoende Bibesh onder een klaterend applaus van familieleden en vrienden van wie ik hoopte dat ik ze nooit meer hoefde te zien.

III

Na het huwelijk reisde ik zo snel mogelijk terug naar Nederland, waar ik me voor het eerst beter voelde dan in Egypte. Natuurlijk was er de pijn van het verlies, hevig in de eerste maanden, maar ik verzette me ertegen door me met een bezeten toewijding op van alles en nog wat te storten. Ik bezocht talloze trein- en stripbeurzen, tafeltenniste tot ik er bij neerviel, nam golflessen en begon met een vechtsport waarvan ik de naam ben vergeten. Ik schafte zelfs

[p. 41]

een hond aan, maar die deed ik na twee weken weer van de hand. 's Nachts struinde ik de kroegen af in de vage hoop op een nieuwe compagnon, maar ik trof er enkel de droeve stamgasten die er altijd zaten en die in het niet vielen bij de verpletterende schaduw die Mohammed over alle andere mensen wierp. Ten slotte belandde ik bij de hoeren en legde zoveel geld op tafel dat ze me met drie bereden, tijdens een koortsachtige orgie die me slechts deed terugverlangen naar de doorwaakte nachten met Mohammed in Egypte.

Wonderwel raakte ik echter geleidelijk gewend aan de gedachte dat ik er weer alleen voorstond, zoals ik altijd had gedaan. Ik begon bierflesjes te sparen en na een toevallige ontmoeting in de kroeg meldde ik me aan bij de vrijwillige brandweer. Na verloop van tijd slaagde ik er zelfs regelmatig in meisjes te versieren. Met iets van de overtuigingskracht en de maniertjes waarmee ik het Mohammed had zien doen. Soms lukte het me in deze dagen zelfs om het geluk dat in de verte schitterde even binnen te halen, voordat het weer verdween.

Inmiddels stuurde Mohammed talloze brieven. Het waren wrange epistels waarin hij hoog opgaf van zijn dwaze verliefdheid en na een tijdje stopte ik ze te lezen. Beantwoorden heb ik nooit gedaan. Op een dag belde hij op met de mededeling dat Amm Habil was overleden. Ik schrok, niet van de dood, maar van Mohammeds stem die krachtig als altijd klonk. Hij sprak beter Engels dan ik mij herinnerde en nodigde me uit voor de begrafenis, maar razendsnel bedacht ik een reden waarom ik niet kon komen en ik rondde het gesprek af. Veel te ruw gezien de vriendschap die er was geweest. Maar Mohammed werd niet boos, vloekte niet zoals vroeger toen de emoties tussen ons soms hoog opliepen, met de vlammende overtuiging van twee vrienden die het beste met elkaar voor hebben.

Hij slikte alles zonder protest. Trouw als een hond schrijft hij me sindsdien vier keer per jaar. Ik bewaar zijn brieven ongelezen in de onderste la van mijn bureau. Af en toe, als ik nostalgisch en zwak ben, of dronken en verdrietig, lees ik een stukje van zijn nieuwste bericht. Ik heb geen ander motief dan het laatste restje hoop dat hij Bibesh heeft verlaten. Steeds stelt hij mij teleur. Ik lees slechts over alweer een kind dat op komst is, een huis dat zal worden verbouwd of een zoontje dat zijn eerste schooldag heeft gehad.

Hij is gelukkig.

Soms huil ik nachtenlang, zoals ik om een dode zou huilen.