Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 62]

Bladgenoten
50 jaar Hollands Maandblad - een geschiedenis in fragmenten
IV - Aldien Poll
door Rob van Scheers

aldien poll (1957) - Woont te Amsterdam.

bert en fransje poll

Werkzaam in de gezondheidssector. Dochter van K.L. (Bert) Poll - oprichter van Hollands Maandblad - en Fransje Poll-de Muinck Keizer. Sedert 2001 secretaris en sedert 2004 voorzitter van de Stichting Hollands Maandblad, de juridisch eigenaar van het literaire tijdschrift waarvan dit het 750ste nummer is.

Bert Poll richtte Hollands Maandblad op in 1959; jij keek met kinderogen toe?

‘Ik heb nog flarden, tamelijk scherpe flarden, herinnering aan die vroege jaren. Wij woonden toen in een vrij klein huis aan de Burnierstraat in Den Haag, en dan kwamen daar die deftige mensen van Hollands Maandblad. Maar ze waren helemaal niet deftig! Voor je het wist, klommen ze met z'n allen op onze schommel in de achtertuin en gingen als bezetenen schommelen. Peter Vos voorop. Hij was een grote klimmer. Voor de deur stond een lantaarnpaal. Als je daar inklom, keek je rechtstreeks in de werkkamer van Bert. En Peter Vos deed dat, kwam dan op ooghoogte met Bert en riep: ‘Hier zijn ze. Ik heb het echt op tijd af! Hier zijn ze!’ - waarmee hij dan zijn illustraties bedoelde.

Jullie hoefden dus niet op je tenen te lopen als de grote schrijvers op bezoek waren?

‘Dat geschommel en geklim van die grote mensen paste allemaal naadloos in onze kinderwereld. En zo was het ook: de volwassenen van Hollands Maandblad hadden hun kinderjaren blijkbaar nooit losgelaten. Iets wat ik later goed vond passen bij Bert, overigens. Hij zei dikwijls: “Zorg ervoor dat je nooit uit je pubertijd raakt.” Dat vond hij belangrijk, omdat voor hem inhield dat je speels en nieuwsgierig bleef en je altijd bleef verwonderen over de wereld. Hij was er echt van overtuigd dat je door je kinderperspectief te bewaren de details blijft zien en nooit vastloopt in onveranderlijke complete beelden. Bert wilde dan ook liever geen gebaande paden, maar prefereerde altijd de kronkelweggetjes ergens omheen, zodat je onverwachte dingen ziet.’

[p. 63]

Had je het idee dat er met HM iets bijzonders werd gemaakt bij jullie thuis?

‘We beseften wel dat er iets werd gemaakt. Wij kinderen sliepen met elkaar op kamers, twee op zolder en twee op een kamertje pal naast een tussenkamer die grensde aan Berts werkkamer. In die tussenkamer ontving hij mensen. Dus als we in bed lagen hoorden we ofwel gepraat en gelach, ofwel het geratel op de tik-machine - taktaktaktaktaktaktak..ping! - een veel doordringender geluid dan het gepraat. En als wij zaten te donderjagen, stopte het tikken opeens en dan hoorde je die zware stappen richting de tussendeur komen - steeds dichterbij! Maar dat het allemaal bijzonder was, beseften we pas veel later. In het begin kwam alleen het getik, en het gelach, en het klimmen op die schommel ons eigen leven binnen, maar wij wandelden niet dat leven binnen...’

Wanneer werd Hollands Maandblad meer dan mannen die schommelden?

‘Op een gegeven moment krijg je door dat die bezoekers allemaal verschillende soorten mensen zijn. Als Jan Pen langs kwam, dan nam-ie je op schoot achter de piano en dan zei hij: “Kijk, pianospelen is heel gemakkelijk. Je hoeft alleen maar dit en dit te kunnen.” Ik speelde helemaal geen piano, maar voor je het wist zat je bij Pen op schoot akkoorden te spelen. Maarten Biesheuvel was ook speels, en Peter Vos natuurlijk. Dick Hillenius was heel erg speels, met hem hebben we echt zitten keten.

Maar als Andreas Burnier langskwam, ja dan wist je: dat wordt niet spelen maar een ernstig gesprek - en dat gold ook als Rudy Kousbroek langskwam. Dan ging het serieus om gelijk hebben of niet gelijk hebben en wat is waarheid? Dat hadden die anderen allemaal niet. Die waren gewoon bezig met verwondering, stonden dichter bij ons wereldbeeld als kinderen. Kijk, Jan Brugman, die had beide. Het was heerlijk om met hem te spreken - wij waren toen al iets ouder, zo zestien, zeventien, denk ik - en hij vertelde ons over de islam en de Arabische wereld... soms als een schoolmeester, maar dan weer met veel humor.’

Hoe ging dat met Kousbroek, liepen de gemoederen hoog op?

‘Kousbroek was iemand met wie Bert flink van mening kon verschillen. Dat ging niet alleen over de inhoud van een stuk, of wat waar is en niet waar is, maar ook over twee vrienden die met elkaar aan het ruziën zijn. Rudy was natuurlijk een béta-mens. Hij vond Bert een alfa-mens. Zij vonden beiden dat de ander over hun eigen bèta- of alfa-onderwerpen niets mocht vinden.

Toch kwam Rudy ook wel graag bij ons, geloof ik, en Fransje en Ethel konden ook goed met elkaar overweg. Daar zat een echte mannenvriendschap, maar intellectueel konden zij ook wel worstelen met elkaar. Als Rudy dan vertrokken was, kon Bert daar soms nog wel een tijdje over mopperen, ja. Gelukkig kon Fransje dat dan weer relativeren, en dat hielp Bert, want eigenlijk was hij heel gevoelig. Dus een man die kon mopperen, of ontzettend kon genieten of uitbundig kon schateren. Fransje was evenwichtiger, ze kon Bert goed een spiegel voorhouden, ook over die worstelpartijen met Kousbroek.

Bert en Fransje spraken zelf heel veel over Hollands Maandblad - en over bijdragen, want Fransje las bijna alles, en over hun wederzijdse vrienden - Fransje was dus echt een klankbord voor Berts perspectief op Hollands Maandblad.’

Kousbroek heeft op zijn beurt wel eens gemopperd dat Bert ijdel was.

‘Hij had wel een bepaalde ijdelheid, maar dan toch op die jongensachtige manier van hem. Bert hield er ontzettend van om op het podium te staan, om een

[p. 64]

lezing te houden, en om plezier te maken met die mensen. Als dat lukte, dan genoot-ie ervan. Als hij een verhaal kon vertellen met een kwinkslag - of hij kon een zaal of een individu uitdagen. Op zijn afscheid bij de krant is hij een lied gaan zingen, in de volle Vondelkerk. Waarom deed hij dat? Hij was niet bepaald een groot zanger, maar hij wilde plezier maken met al die mensen.

Dat aspect, dat op het podium staan en plezier maken met elkaar - dat kun je een bepaalde ijdelheid noemen. Maar Bert was niet ijdel in de zin van: ik heb altijd gelijk, of; kijk mij eens mooi eruit zien. Ik heb zelfs nooit gezien dat hij voor een spiegel stond. Fysieke ijdelheid kende hij niet, een soort jongensachtige intellectuele ijdelheid misschien wel. Maar dan ook als vorm om dingen echt in beweging te zetten. Hij genoot er van als hij iets bedacht of schreef, en dat mondde dan daadwerkelijk uit in iets, zoals Hollands Maandblad of de Stichting Onderwijs, Kunst en Wetenschappen.’

Vandaar de Hollands Maandblad-avonden in het land, HM on tour, zogezegd?

‘Ja, hij was altijd bezig met dingen te organiseren. Ik herinner me dat hij met affiches binnenkwam, en zei: “Vanavond ga ik met Maarten Biesheuvel naar Groningen!” En dan was er paniek, omdat die de avond tevoren plots afbelde. En dan moest Maarten 't Hart ingevlogen worden, haha. Maar dan was Bert ondertussen alweer aan het bellen. Is de lokale radio al geweest? Hangen alle affiches er wel? Heel fanatiek was hij.’

Daarom had hij nooit twijfels over Hollands Maandblad?

‘Vanaf het allereerste nummer van de eerste jaargang is dat fanatisme er bij hem geweest om het blad in de wereld te zetten. Zo liet hij foldertjes drukken voor het bedrijfsleven: er is een literair tijdschrift, en gaarne verzoeken we u tot sponsoring, of een private bijdrage voor het komende nummer. En iedereen had natuurlijk een smoes om niets te geven. Soms wilden de geldgevers het wetenschappelijker - maar dan zei Bert: nee, nee, we houden het toegankelijk voor iedereen, het moet helemaal geen universitaire periodiek worden... En dan weer bleken de politieke essays een obstakel. Ik herinner me heel goed dat hij naar de Shell ging, die zaten in een groot gebouw in Den Haag, direct achter ons. Daar kende hij wat mensen uit zijn studietijd. En die mensen zeiden: we willen best wat subsidiëren, maar dan moet de politiek eruit. En dan zei Bert: ja hoor eens, de politiek gaat er natuurlijk niet uit!

Bert bleef van begin af aan zeggen: nee, nee, nee... niemand bemoeit zich met de inhoud! Hij is daar altijd heel standvastig in geweest. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat zonder de enorme steun van enkele bevriende zakenmensen, zoals Gerbrand de Jong, George Honig, en Ludo Pieters, en zonder de steun van de Haagse boekhandelaar en uitgever Louk Boucher - en natuurlijk zonder de enorme steun van Fransje - het er allemaal heel moeilijk had uitgezien.’

Zo gemakkelijk was het toen niet om een literair blad te beginnen?

‘Het was eind jaren vijftig en Bert wilde niet minder dan de verzuiling doorbreken, hij wilde cultureel, literair en politiek boven de partijen staan. Dat was niet de gemakkelijkste weg. Hij heeft die strijd altijd gevoerd, tot op het koppige af. Of beter, anderen zeiden: het is koppig. Voor hem was het de enige juiste en enige begaanbare weg. Die discussies werden thuis ook gevoerd. Of hij dat niet kon veranderen, die koppigheid. Geen denken aan, vond Bert. Vandaar dat Hollands Maandblad in diepste wezen natuurlijk toch Berts eenmansbedrijf was.’

[p. 65]

Las jij Hollands Maandblad zelf ook?

‘Ja, vanaf mijn studententijd. Maar ik kan niet zeggen dat ik met een scherp vergelijkende letterkundige blik las, want de overige literaire tijdschriften zag ik vrijwel nooit. Ik las de poëzie, en de essays van de mensen die ik kende - van wie ik wist wie ze waren. Ik was meer een Vrij Nederland-lezer. Dat ik switchte van rechten naar de gezondheidszorg vond Bert heel leuk - ik was de enige in de familie die niet iets intellectueels maar iets maatschappelijks ging doen. En hij stimuleerde mij ook om te schrijven, een enkel keertje zelfs voor HM.’

En hoe werd je voorzitter van de Stichting Hollands Maandblad?

‘Het is heel geleidelijk gegaan. In de laatste jaren van Berts leven was ik al wat meer bij Hollands Maandblad betrokken. Zo hielp ik Fransje met de archivering. Toen Bert overleed in 1990, hebben we onmiddellijk gezegd: wat gaan we doen - doorgaan of stoppen? Op de dag van zijn overlijden kwamen net de drukproeven van het nieuwste nummer binnen - ik heb die proeven toen zelf gecorrigeerd en naar drukkerij Trio gebracht - dat nummer kwam uit.

Een aantal mensen zei: stoppen, want met de dood van Bert gaat ook het Hollands Maandblad ter ziele. Een aantal andere zei: nee, nee we moeten doorgaan. Temeer omdat hijzelf ook al in het jaar daarvoor aan het kijken was wie hem zou kunnen ondersteunen. Het was duidelijk dat hij helemaal niet in gedachten had: als ik er niet meer ben, dan stopt ook het blad. Dat had Bert niet. Daarom hebben wij van de familie gezegd: nee, het gaat door. John Peereboom heeft toen de draad opgepakt, met steun van enkele anderen.

Daarna kwam het idee om de redactie te verjongen, en toen ben ik gaan rondbellen en kwam bij Maarten Doorman uit, en via hem ook bij Bastiaan Bommeljé. En vanwege die bemoeienis ben ik op verzoek van Fransje - dat was niet lang voor haar overlijden - ook in het Stichtingsbestuur gestapt. Dat stond destijds onder leiding van Honey Wolff, oud-lid van de wrr die Bert ook nog goed had gekend. Toen Honey zich na jaren voorzitterschap terugtrok, viel de verantwoordelijkheid mijn kant op. Dat ging allemaal vanzelf.’

De 50-ste jaargang is nu in goede gezondheid gepasseerd. Wordt de 75 ook gehaald?

‘Dit is nu een heel mooie mijlpaal, het gaat goed, maar hoe zouden we, zeg, de volgende 25 jaar in willen gaan? Deels bestaat het bij de inzet van de redacteur, en op die manier zijn het blad en zijn redacteur onlosmakelijk met elkaar verbonden - ik heb dat gezien aan mijn vader, en aan John, en aan Bastiaan. Maar voor een ander deel bestaat Hollands Maandblad ook bij een uitgebreid netwerk van schrijvers, dichters en tekenaars. - En het is dankzij die twee pijlers dat Hollands Maandblad als relatief klein blaadje cultureel gezien een enorme toegevoegde waarde heeft. Die toegevoegde waarde bestaat uit het bijzondere podium voor bijzondere mensen om bijzondere stukken te publiceren, stukken die je elders niet kunt lezen, en zeker niet in de context die Hollands Maandblad biedt. Ik denk dat Bert dit ook zo zag. Vandaar ook zijn enorme trouw aan de medewerkers van het blad.’

Voel je zijn aanwezigheid nog weleens in je nekharen, als het gaat om HM?

‘Ik denk dat hij het leuk vindt dat ik voorzitter van het bestuur ben... Fransje zal zich afvragen: God, kan ze het er allemaal wel bij doen? Bert zegt dan: Natuurlijk! Ik denk dat het hem geweldig vrolijk zou maken als hij wist dat Hollands Maandblad nog bestaat, met dezelfde koppigheid die hem zo eigen was.’