Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 46]

Bladgenoten
50 jaar Hollands Maandblad - een geschiedenis in fragmenten
I - J.J. Peereboom
door Rob van Scheers

j.j. (john) peereboom (1924) - Anglist, publicist, vriend

© chris van houts
j.j. peereboom met k.l. poll (rechts) in 1984

van Hollands Maandblad-oprichter Bert Poll en medewerker vanaf het eerste nummer. Vertrok na zijn studie in 1953 naar Parijs, om van daaruit voor de Nieuwe Rotterdamsche Courant te berichten over Franse literatuur en toneel. Vijf jaar later toog hij naar Londen om vanuit Engeland, het geboorteland van zijn moeder, recensies te schrijven voor NRC en Het Parool. Redacteur van Hollands Maandblad tussen 1990 en 1994, lid van de redactie tussen 1994 en 2001, sindsdien voorzitter van de redactieraad.

‘Ik leerde Bert Poll kennen aan de universiteit van Leiden. Hoewel, we waren meer kennissen en zochten elkaar niet echt op voor de aardigheid. We hebben elkaar pas goed leren kennen na ons afstuderen. Hij was een paar jaar jonger. Dat maakte een belangrijk verschil, want we studeerden dus in verschillende jaren af en dat telde zwaar. Ik schreef weleens stukjes voor de Almanak van studentenvereniging Minerva, maar ik ging verder niet zo op in het corpsleven - ik geloof niet dat ze mij daar zo erg mochten, maar vanwege die stukjes werd ik door Bert uitgenodigd voor zijn fameuze voorbesprekingen.

De eerste besprekingen waren al in 1952 - kun je nagaan, want het eerste nummer verscheen pas in 1959. Maar al in de vroege jaren vijftig, kort na ons afstuderen, werd erover gesproken, bestond het idee: we moeten een blad oprichten. We deelden die ambities, we hadden die allebei.

Ik herinner mij dat Poll en ik eens een afspraak hadden gemaakt om elkaar te ontmoeten in een café aan het Buitenhof - nee, niet De Posthoorn, al zou dat wel passend geweest zijn - nee, het was verderop, een ouderwets café, met grote hoge rammelende ramen, het zal nu wel niet meer bestaan. Daar hebben we toen gesproken over ‘het blad’: er was geen naam, er waren geen medewerkers, maar we wisten: het moet echt eens gebeuren - dat was in 1953.

Daarna ben ik er een beetje uitgeraakt, want ik ging naar Parijs, om voor de krant stukjes te schrijven over Franse literatuur. In die tijd merkte ik alleen iets

[p. 47]

van de plannen als ik af en toe terugkwam. En dan hadden we het er altijd weer over - maar je kunt niet zeggen dat ik een medeopbouwer ben geweest van Hollands Maandblad, want eigenlijk is de enige echte opbouwer Bert zelf geweest. Hij had een paar wel belangrijke medestanders, zoals de Haagse boekhandelaar Louk Boucher die bereid was iets te financieren en in het begin fungeerde als uitgever. En de Zaanse zakenman Gerbrand de Jong, die later nogal wat geld heeft betaald aan het blad. Ook had Bert een goede relatie met drukkerij Trio die een tijdlang het drukwerk heeft verzorgd tegen een schappelijk tarief, dat was ook wel een steun in de rug.

Maar voorlopig was er helemaal geen blad, alleen de voorbesprekingen, zoals in de tuin van Jan Glastra van Loon en Els Boon aan de Nieuwsteeg in Leiden. Wat ik mij herinner van die bijeenkom-sten in de tuin, was dat het altijd ontzettend mooi weer was - echt zo'n herinnering uit de jaren vijftig. Jan en Els waren iets ouder dan wij, al getrouwd, actief geweest in het verzet en allebei reuze knap. Hij is later nog staatssecretaris voor d66 geworden en zij heeft jarenlang voor het nias in Wassenaar gewerkt. Zij waren er toen geregeld bij om mee te praten. In dat stadium was er nog geen sprake van Karel van het Reve en Dick Hillenius - die zouden pas later hun korte rol van beoogde mederedacteu-ren gaan spelen. Nee, het was voornamelijk een Leids troepje dat daar bij elkaar zat te praten zonder dat er iets gebeurde. Maar plannen, ja, plannen waren er genoeg...

De eerste vorm waarin het blad uiteindelijk verscheen, was die van een weekblad. Het Hollands Weekblad: dat was helemaal Berts idee geweest. Daar zou ook niemand anders opgekomen zijn - ik was er niet bij toen hij voor die vorm koos. Tegen die tijd had hij ook een aantal mensen van de NRC erbij betrokken, zoals J.L. Heldring - Jerôme had meteen in het eerste nummer een artikel. Zelf zat Bert nog bij Het Vaderland.

De gedachte was: er moet eindelijk weer een blad komen dat aan de weg timmert, net als Forum, zoals gestuurd door Ter Braak en Du Perron - zij waren de grote voorbeelden, voor ons trouwens meer Du Perron dan Ter Braak. We wilden een vrije rol op het middelveld spelen; niet links, wat iedereen al was, en ook niet rechts, wat niemand meer was in die tijd - er lag een gapend gat in het midden. - Hollands Weekblad moest een blad zonder partij worden, ja, dat mag je zo zeggen. De politieke motivering was voor Bert heel belangrijk. Wat hem voor ogen stond, was een tijdschrift van vrij zwevende intellectuelen op hoog politiek, cultureel en literair niveau - dat was zijn ideaal, want hij besefte dat het als puur literair blad waarschijnlijk niet voldoende zou opvallen.

Daarom schrokken de andere literaire bladen ook niet vreselijk door de komst van Hollands Weekblad. Het had zo'n andere vorm dan de andere tijdschriften. Het idee om een blad op die wijze te maken, had voordien niemand in Nederland precies zo in zijn hoofd, en de meesten hebben vast gedacht: dat houdt die Poll toch niet vol...

De mensen die dicht bij de voorbesprekingen stonden, zijn over het algemeen weer uit het zicht verdwenen op het moment dat het blad eenmaal verscheen. Toen kwamen mensen als Karel van het Reve, de nog heel jonge Hugo Brandt Corstius, Dick Hillenius en Bram Schneiders in beeld. En daarna natuurlijk Jan Pen, die in een later stadium als bestuurslid een heel belangrijke adviseur werd over hoe het met Hollands Maandblad verder moest gaan, speciaal in de tijd van de scheiding met Meulenhoff, onze latere uitgever. Na vele mooie jaren

[p. 48]

daar hebben we vreselijke ruzie gekregen en kwamen er hele lange vergaderingen, bijvoorbeeld over de vraag of Poll een gelukkige hand had in het aantrekken van jonge polemisten als Bindervoet & Henkes en Bommeljé, en over de vraag in hoeverre het toelaatbaar was dat de uitgever een aantal van haar eigen veelbelovende auteurs in het blad wilde. Sommigen vonden dat niet eens zo heel gek, maar voor Bert was het absoluut ontoelaatbaar. Alleen al het idee was een doodzonde. ‘Wij zullen jullie wel een beetje helpen,’ zeiden ze bij Meulenhoff, en ze bedoelden: ‘We willen jullie graag gebruiken om onze auteurs te lanceren.’ Nou ja, ruzie in de tent, natuurlijk... daar was Jan Pen bij betrokken, om dat een beetje in banen te leiden, want Bert wilde er niet eens over spreken.

Hij had zich tegen die tijd al ontwikkeld tot een eigenwijze en zelfstandige en weinig op commentaar prijsstellende man, dat was-ie wel. Ha, ha. Maar zo zou ik hem te slecht voorstellen, terwijl hij toch geweldig goed was in het overhalen van mensen om iets te doen - dan was hij de charme en verleidelijkheid in persoon. Allerlei mensen van wie niemand gedacht had dat je ze ooit erbij zou kunnen krijgen, daar kreeg Bert dan toch weer stukjes uit. Dat maakte nogal indruk. Maar hij was ook een absolute alleenheerser als het op zijn Hollands Maandblad aankwam. Ooit was er een moment dat hij dacht: we moeten maar eens een redactie met meer mensen vormen, maar dat heeft precies drie nummers geduurd. Karel van het Reve en Dick Hillenius kwamen erbij, maar het liep meteen mis. Karel zei: ‘Ja hoor eens, daar kan ik niet helemaal voor uit Amsterdam komen, om alleen te horen van Bert wat hij wil.’ En Dick Hillenius vond er zo ook niks aan. Bert begreep er niets van, voor hem was het heel natuurlijk dat hij het uiteindelijk allemaal op z'n eigen houtje deed.

Vandaar dat er ook niet overdadig veel correspondentie in het archief is; Bert deed alles telefonisch, en hij bepaalde zelf wie erin het blad kwamen. Daar had niemand de geringste zeggenschap over. Maar op die wijze kon hij wel vaste medewerkers kweken, zoals Maarten Biesheuvel, een heel trouwe en vruchtbare, zelfs eenkennige medewerker, want die schreef nooit ergens anders. Maarten stuurde nooit uit zichzelf iets naar een ander tijdschrift; als een stuk goedgekeurd was door Eva, dan ging het naar Hollands Maandblad, en nergens anders naartoe.

En het was ook door Bert dat mensen als Drees sr. en Joop den Uyl in het blad schreven. Dat was knap van hem, hoor, dat-ie dat voor elkaar kreeg. Hij wist het zo aan die machtige politici voor te stellen dat ze inderdaad geloofden dat ze met een bijdrage aan Hollands Maandblad hun eigen reputatie heel goed deden.

Ik geloof niet dat Bert ooit aan het blad heeft getwijfeld. Hij dacht niet alleen dat het blad levensvatbaar was, maar ook dat het moest blijven bestaan. Hij zal weleens een neerslachtige bui gehad hebben daarover, maar daar merkte je nooit wat van... Hij was er absoluut verzekerd van dat Hollands Weekblad en later Hollands Maandblad net zo'n recht op duurzaam leven had als hijzelf. Maar zoals gezegd: hij maakte er niet een open zaak van... hij vroeg nooit: wat vind jij, of: wat zou iemand anders vinden. Dat vroeg hij aan niemand.

Hij vroeg dat ook niet aan mij als ik uit Engeland overkwam en dan bij hem logeerde aan de Raamweg. In het begin had ik het gevoel dat wij een reuze ruime communicatie hadden, maar naderhand leek dit af te nemen - en ik denk dat dit ook inderdaad zo was... Later begreep ik dat hij al vroeg wist van zijn ziekte, dat hij ervan doordrongen was dat hij die kanker had, zeker tien jaar voordat die hem fataal werd. Vanaf 1980 viel het mij op dat hij moeilijker

[p. 49]

te bereiken was, meer in zichzelf leefde en niet echt vrijuit meer converseerde. Dat kon ik altijd wel met zijn vrouw Fransje, maar met Bert steeds minder. Dat vond ik wel jammer, al had ik er geen grote problemen mee, want hij bleef een vertrouwde vriend en een kamer was altijd ter beschikking.

Bovendien was hij wel zo genereus dat ik altijd met mijn stukken in Hollands Maandblad terecht kon, en dat was heel prettig. Ik geloof niet dat hij mij als een gekke fladderaar zag, nee. Ik kreeg meer de indruk dat Bert - hoewel hij enorm verheugd was - het toch een beetje belachelijk vond toen ik in 1971 mijn baan kreeg aan de universiteit van Amsterdam. Jij hebt nu je plaats daar in Engeland, blijf daar dan ook nu zitten... Bert had zelf ook wel een baan aan de universiteit willen hebben, al was het maar in deeltijd. Dat zou hem best bevallen zijn - een loslopende leerstoel, een paar colleges per jaar... En het was vrij redelijk van hem om dat te vinden. Anderen, die lang niet zoveel overzicht hadden, en zeker niet zoveel gedaan hadden binnen de literatuur, die kregen zulke banen wel.

De Hollands Maandblad-avondjes die Bert en Fransje organiseerden - aan de Raamweg en ook bij Meulenhoff in de Spiegelzaal, aan de Herengracht - waren legendarisch. Dan kwamen de bladgenoten bij elkaar, en dan was er liefst een voordracht of twee... dat had Bert graag verder willen ontwikkelen. Natuurlijk heerste er wel een klein beetje de sfeer van ‘wij zijn het neusje van de literaire zalm’, maar dat werd niet uitgesproken, nee. De meeste bladgenoten kenden elkaar allemaal al uit andere circuits. De werkelijkheid was ook natuurlijk dat niemand Hollands Maandblad geloof ik puur voor zijn... eh... entertainment las - nee, je las het omdat het een soort culturele allure had.

Toen Bert overleed in 1990 heeft Fransje meteen drie mensen aangezocht om Hollands Maandblad voort te zetten en heel voorzichtig de redactie op zich te nemen. Dat waren Wout Woltz, Arjan Schreuder en ik - een ongelukkige keuze, want Wout had er al meteen genoeg van. Hij vond dat hij al genoeg hoofdredacteur was geweest, en zei: nee, nee, dat moet ik toch maar niet doen. En Arjen had het te druk met de krant... en toen bleef ik tot mijn ontsteltenis alleen over. Terwijl ik ook helemaal niet de ambitie had om het doen, maar het voor het blad deed, in afwachting van een nieuwe hoofdredacteur. Dat heeft drie jaar geduurd. Het zou miserabel van mij geweest zijn om te zeggen - nadat die andere twee al hadden afgezegd - nou, laat dan dat hele Hollands Maandblad maar verdwijnen. Dat kon ook weer niet.

Ik werd gered door Berts dochter Aldien. Zij kwam aan met Maarten Doorman. Die wilde het wel samen met mij proberen, en hij wilde graag Bastiaan erbij. Dat is een tijdje zo geweest, maar toen Maarten er op zijn beurt genoeg van kreeg, kreeg het blad uiteindelijk in 2001 met Bastiaan weer een eenmansleiding. Omdat precies dat altijd het karakter van Hollands Maandblad is geweest, vond ik dat ook een goed idee.

In zekere zin is het een wonder dat we als blad de vijftigste jaargang in goede gezondheid hebben bereikt. Je zou je zelfs kunnen voorstellen dat deze tijd een omslag in de hand werkt, zo van: ze moeten wel gelezen worden, die literaire bladen. Ik kan mij heel goed voorstellen dat het opeens weer en vogue wordt om een literair tijdschrift te hebben.

Het is al heel gek dat die vijftigste jaargang nu op tafel ligt. Dat zou niemand geloofd hebben in 1959. Dus kan het ook zo maar gebeuren dat we de honderdste jaargang halen.’