Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 22]

Zonder hoofddoek
door Marc den Elzen

‘Thijs,’ zei mijn direct leidinggevende, ‘kan ik je spreken?’

In zijn kamer schonk hij ongevraagd koffie voor me in.

‘Thijs,’ zei hij, ‘er kwam een studente bij me. Aysel. Je weet wie ik bedoel.’

‘Ja,’ zei ik, ‘dat Turkse meisje. Wat is er met haar?’

‘Ze heeft een klacht tegen je ingediend.’

‘O?’

‘Thijs, ik zal met de deur in huis vallen. Volgens haar heb je een bepaald voorstel gedaan.’

‘En dat is?’

‘Dat snap je toch wel? Een avond, met alles erop en eraan. Zij een voldoende.’

‘Wat een onzin! Hoe komt ze daar bij? Ze heeft een vijf. En dat voor een tweede herkansing. Het cijfer is ingediend.’

‘Ze wil met haar verhaal naar het universiteitsblad. Hoe het ook zit, dat zou kabaal geven, Thijs. Rotzooi, schandaal. Waarom heb je dat in godsnaam gedaan?’

‘Ik heb het niet gedaan, Rob. Het is gelogen. Het is onzin. Een grote, gore leugen. Ik mag hopen dat ze zo'n stuk niet zo maar plaatsen. Of doen ze dat wel? Ik sta godverdomme ergens voor. Dat weet je. Ze noemen me niet voor niets het geweten van de afdeling.’

‘Ik weet het. Dat zeggen ze van je. Zo heb ik je ook altijd ervaren.’

‘Rob, ik heb een vrouw en kinderen. Ze is zwanger van de derde. Hoe zou ik zoiets kunnen zeggen? Hoe kun jij zoiets geloven?’

‘Thijs, daar gaat het niet om. Het verhaal zingt. Of het nu waar is of niet, het gonst. Dit is echte shit, Thijs. En dat terwijl de aantallen teruglopen. Aysel is niet zo maar iemand. Ze werkt niet voor niets mee aan de open dag... Ze staat niet voor niets op onze website. Zij is onze kroonjuweel, godverdomme. Het meisje zonder hoofddoek. Heel veel jongens vinden haar mooi. En mannen ook. Ik ook. Jij ook, neem ik aan. Dat ontken je toch niet?’

‘Jezus Rob, waar heb je het in godsnaam over? Wat is dit voor een shit? Ze heeft een vijf. Ik...’

In de kroeg zegt mijn collega Adriaan het me. Heel duidelijk. Het meisje liegt. Natuurlijk. Maar ze hebben nu iets om te doen wat ze willen. En ze willen van me af.

‘Want?’ zeg ik.

‘Gewoon, wat studenten over je zeggen.’

‘Wat zeggen ze dan? Dat ik te streng ben? Dat ik discrimineer? Dat ik Nederlanders bevoordeel? Bedoel je dat? Ik geef godverdomme een vak waarin taal een cruciale rol speelt. Kan ik er wat aan doen dat veel van die allochtonen minder goed kunnen formuleren. Dat is niet mijn fout. Ik wil goed Nederlands. Mijn studenten moeten kunnen schrijven. Ze hebben Nederlands nodig. Als ze de taal niet goed beheersen, maken ze geen kans.’

[p. 23]

‘Mee eens. Helemaal mee eens. Maar jij zegt het. Jij rekent hen er op af. Bij jouw tentamens geef je zeventig procent onvoldoendes, man. Dat is zelfmoord.’

‘Het is goddomme Nederlands. Ze moeten gewoon goed Nederlands spreken en schrijven. Ik geef ook aan Nederlanders die taalfouten maken onvoldoendes. Shit, man, er dreigt crisis. En dan worden jongeren afgerekend op dat wat het meest voor de hand ligt: taal. Als je daar niet op let, dan geef je Wilders alleen maar meer munitie. Dan zal hij gaan roepen dat we in ons land geen mensen kunnen gebruiken die geen Nederlands kunnen schrijven... En hij heeft godverdomme gelijk. De inhoud gaat verloren als je niet kunt spellen. Ik vind met dt. Sorry, dat werkt niet.’

Bij mijn volgende college ben ik op m'n hoede. Het wordt stil zodra ik binnenkom. Er hangt iets in de lucht, dat voel ik in al mijn poriën. Een student vraagt of ik ook denk dat hogere bevolkingsdichtheid leidt tot meer ontwikkeling. Een andere student zegt dat ontwikkeling in een stad alleen kan ontstaan als de

[p. 24]

eigendomsrechten worden gerespecteerd. Als het intellectuele klimaat zodanig is dat mensen niet beheerst worden door angst, maar door hoop.

‘Een aardige stelling,’ zeg ik. ‘Zeer aardig. Een stad verandert constant. Maar wat zijn de onderliggende drijfveren? Is het angst of is het hoop?’

‘Meneer,’ zegt een Turkse jongen, ‘we zijn benieuwd wat u drijft. Heeft u een soort van neo-arisch taalideaal?’

‘Nee, Metin,’ zeg ik zo vriendelijk mogelijk, ‘dat weet je. Ik wil alleen dat er goed Nederlands wordt geschreven en gesproken. Taal versterkt de boodschap, en het versterkt iedere kans in het leven. Goede taalbeheersing is een onmisbaar instrument voor sociale gelijkheid en vooruitgang.’

Shit, het klinkt even beschaafd als ongeloofwaardig en wereldvreemd.

‘Maar het gesproken woord staat nu centraal, meneer,’ zegt Metin. ‘Je moet scoren als je spreekt.’

Ik bijt op mijn lip. Hij is slim, maar ik geloof dat ik hem ook een onvoldoende heb gegeven voor spelfouten. Is hij familie van dat meisje? Maar ik heb d66 gestemd en niet pvv, goddomme.

‘Ja,’ zegt een blanke jongen, ‘dat is jullie probleem. Jullie willen altijd scoren. En wij weten niet wat jullie nog meer als achterliggende waarden hebben. Wij willen via de taal zien dat jullie je willen aanpassen. Het is lullig, maar het werkt wel zo.’

Jezus, wat nu weer? Is dat een Wilders-aanhanger? Ik probeer hier alleen maar les te geven, goed les.

Als ik de zaal uitloop, staat Aysel me op te wachten. Ze draagt een zwarte broek en een wit overhemd. Gitzwart haar en lichtblauwe ogen.

‘Meneer,’ zegt ze, ‘sorry. Sorry dat ik het gezegd heb.’

‘Waarom deed je het?’

‘Ik weet het niet, meneer. Ik weet echt niet waarom ik dit deed. Ik doe zo mijn best. Maar u stelt zulke hoge eisen. Alsof u niet wilt dat ik mijn diploma haal. Daarom. Daarom deed ik het.’

‘Maar ik wil juist dat je jouw diploma wel haalt. Begrijp je niet dat je alleen maar beter en mondiger wordt als je goed Nederlands leert? Ik hoorde dat je naar Forum wilde met dat rare verhaal. Je wilde het hen vertellen. Weet je wat dat voor mij kon betekenen? Ik heb een vrouw, ik heb twee kinderen. Mijn vrouw is zwanger.’

‘Meneer, sorry. Sorry. Hoe kan ik het goed maken? Hoe?’

‘Door naar de directeur te gaan en te zeggen wat je deed. En waarom.’

‘Ik schaam me zo. Ik weet niet wat ik moet zeggen tegen mijn ouders. Ik mag niet liegen. Maar ik ben zo bang dat ik het nooit haal. En mijn vader wordt dan woest. Hij betaalt zoveel voor me. Zoveel. Ik haal uw tentamen niet. Mag het mondeling? Alstublieft?’

‘Nee,’ zeg ik ferm. ‘Je maakt het net als de anderen. Ik weet dat je tal van goede dingen doet voor het instituut maar er zijn regels. Dit tentamen wordt schriftelijk getoetst. Ook op Nederlands. En als jij je een beetje inspant, haal je het makkelijk, dat weet je best.’

Jezus, wat is ze mooi.

Twee dagen later komt Rob weer naar me toe. Hij houdt het universiteitsblad in zijn hand. Eén moment raak ik in paniek. Maar het gaat over de vraag in hoeverre een docent Wilders zou mogen stemmen.

[p. 25]

‘Thijs, hier staat dat jij bij je colleges hebt gezegd dat veel blanken dromen van een nieuw blank Nederland. Dat het gaat om een generatie van mislukte vijftigers die in een witte Vinex-wijk wonen maar in de zomer naar Thailand gaat om daar hun lusten bot te vieren.’

‘Ja,’ zeg ik. ‘Dat denk ik. Dat zijn mijn woorden.’

‘Heel veel van jouw collega's zijn blanke vijftiger. Ik ben zelf nota bene vijftig. Ik woon goddomme in een Vinex-wijk. Denk je ook zo over mij?’

‘Rob, kijk eens goed naar onze generatie en naar jezelf. Jij bent een reputatiemanager. Ik ben een reputatiemanager. Iedere Nederlander is dat geworden. Alles draait om de public relations van het ik. We leven in een maatschappij van schijnbeelden. Maar op vakantie, in het buitenland zijn we anders, misschien wel onszelf. Dan hebben we oerbeelden en oerdriften. En misschien zijn we nu wel bezig die de hele dag te onderdrukken.’

‘Jezus, wat een gelul Thijs,’ zegt Rob.

‘Ik weet nier hoeveel van de collega's de verleiding van Aysel hebben kunnen weerstaan,’ zeg ik. ‘Maar ik weet zeker dat de studenten voelen dat we over die

[p. 26]

meisjes denken, en ik weet ook zeker dat we bang zijn omdat we weten dat zij ons doorhebben. En dan geven we ze die zes. Jij ook.’

‘Denk je dat echt? Jezus, Thijs, je bent gek. Je hebt geen kijk op mensen. Je hebt geen enkele visie. Laat staan een inspirerende. Je bent net zo'n xenofoob als Wilders. Goddomme, Thijs, jij staat hier te zeiken, terwijl we genoeg moeite hebben de studentenaantallen op peil te houden. En je weet wat die teruglopende cijfers betekenen.’

‘Je bedoelt dat ik overtollig word?’

‘Je draagt niet bij aan het werkklimaat, dat bedoel ik. Wij proberen hier iets positiefs uit te stralen. Studenten als Aysel hebben we nodig. Zo simpel is dat.’

‘Vanwege de open dag? Het mooie meisje? Het allochtone meisje zonder hoofddoek? Is dat het? Gaat het meisje boven de inhoud?’

‘Je bent vader, Thijs. Je krijgt een derde. Ik zou andere dingen zeggen.’

Adriaan vindt dat ik uit de schijnwerpers moet treden. Mijn vrouw zegt het ook. Mijn studenten vinden het goed wat ik zeg. Ze zijn eindelijk levendig tijdens mijn colleges. Metin zegt dat wij geen ideaal hebben. Dat onze vrijheid en idealen zijn teruggebracht tot gratis porno. Sjors zegt dat we in West-Europa niet durven te veranderen. Dat we slechts conservatieve reflexen kennen. Dat we allochtonen kweken door ze geen Nederlands te leren. En dat zij zich lui wentelen in onze angst om voor racist uitgemaakt te worden. Ik mompel dat ik college wens te geven en niet in wij-zij wil denken.

In de tram zit ik tegenover een jonge vrouw in een fleurige jurk. Haar blote knieën zijn zichtbaar. Naast ons zitten twee Surinaamse jongens. Die ook kijken. Die blijven kijken terwijl ze naar de deur loopt.

‘Hee, chickie,’ zegt een van hen en staat op. ‘Kan ik met je mee?’

‘Hallo Natasja,’ roept de ander, ‘gaan we lekker rampetampe?’

En dan denk ik het.

Stelletje apen.

Als ik 's nachts in bed lig, drukt mijn vrouw zich dicht tegen me aan.

‘Ik schaam me,’ zeg ik. ‘Alsof ik wil weglopen. Maar ik wil geloven. Ik wil geloven in de toekomst.’

Ik streel haar buik. Het zeven maanden oude meisje dat straks komt.

‘We zijn met te veel,’ zeg ik. ‘Gewoon met te veel. We vechten, worstelen. Meer doen we niet. Inspiratie hebben we hier niet meet. Nooit meer. We verzuipen in ons eigen nihilisme of defaitisme. Het is allemaal shit. Geen wonder dat het een idiote klootzak is die zegt wat wij allemaal denken.’

‘Rustig maar,’ zegt mijn vrouw. ‘Binnenkort word je vijftig. Dat gaan we gezellig vieren.’

Ze doet het licht uit.

Ik had het gedacht.

En het erge was dat ik het meende.