Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 40]

Rabarber
Een kleine autobiografie
door Fredie Beckmans

Op mijn zestigste kreeg ik voor mijn verjaardag van de sociale dienst het woord ‘tijdmachinemonteur’ cadeau. Het was mooi geweest. Het stond op het formulier als passend werk voor mij. Ik moest me laten omscholen. Alle leerboeken haalde ik in huis, maar de vraag was: zou ik het nog een keer kunnen? Me laten omscholen. Een nieuw beroep leren en geen cent op zak, zo kort voor mijn pensionering? Het was zwaar maar het lukte.

Sindsdien heb ik heel wat onderzoek gedaan en veel machines gerepareerd. Het grootste probleem was eigenlijk dat het niet mogelijk bleek of is om met een tijdmachine terug te reizen in de tijd. Iedereen beweerde dat je alleen maar vooruit kunt reizen. Daar wilde ik mijn vinger achter krijgen. Of het me gelukt is zo'n machine te maken? Daarover moet ik helaas zwijgen.

Als kind kreeg ik nooit speelgoed voor mijn verjaardag. We waren te arm. Ik kreeg wel altijd een woord om mee te spelen. Een hele mooie, toen ik acht werd, was ‘distillator’. ‘Poetskatoen’, het jaar daarvoor, was wat minder. Op mijn twaalfde kreeg ik het woord ‘autobiografie’ om mee te spelen. Wel een beetje jong, maar ik heb er het beste van gemaakt. Dwaalde af in mijn eigen ik en keek vaak in de spiegel. Zelfs achter de spiegel heb ik gekeken. Achter de spiegel was misschien de ingang om over mezelf te schrijven en te fantaseren. Was behoorlijk moeilijk. Je moet uit jezelf komen en dan naar jezelf kijken. Ach, had ik maar een ander woord gekregen. Langzaam werd ik toen al - erg jong nog - een narcis. Begreep plots waarom ik in de winkelstraat in de etalage naar mezelf keek terwijl de etalage vol lag met speelgoed.

Gelukkig kreeg ik op de volgende verjaardag het woord ‘palindroom’ van een oom. Het duurt even maar dan heb je de slag gauw te pakken. Woorden en zinnen zonder inhoud ontstonden. Op mijn eigen naam vond ik als halve Duitser al snel het palindroom ‘Ei der Freibier Fredie’. Toch niet geheel zonder inhoud naar later bleek. Al snel wilde ik me specialiseren. Plaatsnamen. Ieder land in de wereld een plaatsnaam. Ede in Nederland. Ellemelle in België, Saas in Zwitserland en Sées in Frankrijk. Het ging heel snel en kostte toch veel tijd. Dagen lang hing ik in de bibliotheek boven verschillende atlassen.

Op mijn zestiende heb ik van mijn vader het woord ‘kunstschilder’ gekregen. Vanaf die dag ging ik schilderen met woorden. En dat doe ik nog steeds. Als kunstschilder is het woord mijn medium. Lastig daarbij is wel dat je als kunstschilder vaak voor het schilderij staat. Je pakt van de toeschouwer veel af door te blijven praten over iets wat op het doek niet zichtbaar is maar dat onder de afbeelding verborgen zit. Twee, drie lagen. Welke laag krijgt de aandacht?

Het oudste woord dat ik cadeau heb gekregen en me nog kan herinneren, kwam tot mij toen ik twee jaar werd en in het ziekenhuis lag. Ik heb nog een vaag

[p. 41]

beeld van de zes in zwarte kledij gehulde vrouwen. Ze stonden rond mijn wieg en mummelden iets dat ik me nu niet meer herinner. Ze verzorgden me. Ik leed verschrikkelijke honger en nam geen eten op. Alles wat er in ging, kwam er met een straal bloed aan de achterkant weer uit. Ik herinner me niets meer, behalve dat de zes nonnen rond mijn bed stonden en me verzorgden. Dag en nacht waakten. Giechelden en me ‘Bulletje Bloedworst’ noemden. Dat woord, die twee woorden, draag ik mee als het eerste woord dat mij werd geschonken, nu al meer dan vijftig jaar.

Het heeft wel even geduurd voor ik wist waarom de nonnen me zo noemden. Deze Achterhoekse nonnen die in het ziekenhuis van Winterswijk werkten, hadden een boek gelezen. Althans een van hen. Een boek dat enkele dagen voordat de Duitsers Nederland binnenvielen op de markt kwam. Ik bedoel Hollands Glorie van Jan de Hartog. Een scheldwoord, een bijnaam, een romanfiguur? Wie zal het zeggen, maar de naam kwam uit dat boek. Heb het daarom nooit gelezen. Wil de magie van het oudste woordcadeau niet laten vervliegen.

[p. 42]

Het woord is in mijn ziel ingenaaid. Ik ben Bulletje Bloedworst. Het is mijn oudste speelgoed. Zeil er nu al mijn hele leven mee over de zeven wereldzeeën en koester het.

Met eenenvijftig jaar kreeg ik het woord ‘droom’ cadeau. Moorddroom en droomoord raasden aan mij voorbij. Zou er nooit iemand op het idee zijn gekomen om zijn of haar woonplaats Droomoord te noemen? Bij nacht viel er niet veel te onderzoeken aan het woord droom. Daarom heb ik het woord overdag onder de loep genomen. Mijn droom bleek van binnen een vervallen bordeel te zijn. Dames hingen aan een bar en staarden me glazig aan. Na wat rondgekeken te hebben, vroeg ik of er ook een buiten was in mijn droom, een tuin. Jawel. Deur door. De tuin bleek een binnenplaats met een gesloten deur. Een van de dames was met me naar buiten gegaan. Wat er achter die deur zat? Een nachtmerrie.

Dit jaar heb ik van mijn Engelse vriendin het woord ‘scintillating’ gekregen. Ze weet dat de ekster een van mijn favoriete vogels is. Als je weet hoe prachtig de flonkerende staalkleurige staart kan oplichten, is het ook duidelijk waar het woord ‘scintillating’ over gaat. Natuurlijk wil ze me ook een spiegel voor houden. Veel van wat ik doe, weet ik zo te verpakken dat het klatergoud wordt. In de hoop mezelf en anderen daarmee te plezieren. Geen grootspraak, maar de ingeboren neiging een verhaal zo te vertellen dat het lijkt of ik elke dag wat spannends meemaak.

Een cadeauwoord dat me erg heeft geraakt, is het woord ‘herinnering’. Wanneer kreeg ik het ook alweer? Wat ik bij het woord dacht, was een heel bijzondere gedachte. Ik dacht: kan ik mij herinneren wanneer ik mij voor het eerst iets herinnerde? Niet zo goed. Vage beelden. De schok kwam met vijfentwintig, toen ik mijzelf zo maar opeens herinnerde toen ik vijf was. Wat is een herinnering, wat is de functie van het herinneren? Een schaap - en dat is bewezen - heeft een herinneringsvermogen dat maximaal zes weken teruggaat. Bij mij zat er twintig jaar tussen. Mijn moeder ontkende zelfs, toen ik er naar vroeg of ze nog wist, dat ik als vijfjarige rattengif had gegeten.

Het woord ‘worst’ heb ik mezelf cadeau gedaan. Dat was een geschenk uit de hemel. Het was toen ik niemand op mijn verjaardag wilde zien. Na een operatie zat een arm vol met schroeven. Ik maakte onder invloed van morfine en ander snoepgoed in die tijd weinig vrienden en verloor er veel door mijn arrogante gedrag. Was destijds lid van het Kabeljauwgenootschap. Vrienden kunstenaars die samen een expositie over de kabeljauw wilden maken. Na zo'n tien keer bij elkaar geweest te zijn ontvingen de dertig vrinden een brief. Of we maar 150 euro wilden overmaken aan degene die het initiatief had genomen de club op te richten. Gadver. Ben er meteen uitgestapt. Niet met mij.

Kort voor mijn verjaardag belde een vriend of ik wilde optreden. Een hele avond vullen in nachtclub Panama. Op mijn verjaardag keek ik naar een worst en bedacht dat het woord ‘worst’ toch best een mooi woord was om mezelf cadeau te geven. Worst is zo slecht nog niet en internationaal is het woord ook goed te gebruiken. Een Zwitserse krant schreef een maand geleden vlak voor mijn optreden dat de ‘Worst Worst Artist’ op bezoek kwam in Bern. Dat is spelen met woorden. Worst had zijn waarde bewezen.

[p. 43]

Niet zo lang geleden kreeg ik ‘weetlust’ als een heel ander woord cadeau. Ik pakte het zorgvuldig uit. Het was te gemakkelijk. ‘Eetlust’. Al jaren reis ik door de wereld als kookkunstenaar. Gunst, ‘eetlust’. Was net afgevallen van 94 naar 74 kilo. Wat moest ik met dat woord? Ineens herinnerde ik me het boek uit de bibliotheek van Winterswijk, dat ik had gevonden op de afdeling voor volwassenen hoewel ik daar als twaalfjarig jochie niet eens mocht komen. Grote prijs. Het heeft me gevormd. Ik had mijn vader gedwongen lid te worden van de bibliotheek zodat ik niet steeds hoefde te kiezen uit kinderboeken. Vroeg of hij me wilde helpen zoeken naar boeken over de eendagsvlieg. Hoe kon een eendagsvlieg overleven, die ene dag en de volgende dag zouden er al jonkies zijn die ook maar één dag zouden leven? Daarover zijn geen boeken geschreven zei hij. Zoek maar wat anders. Ik trok een lot uit de loterij. Een biografie over Schopenhauer. Boek opengeslagen. Het ging over genialiteit en kunst geloof ik. In elk geval raakte ik opgewonden van zijn bewering dat een vrouw maar één keer per jaar een kind kon krijgen en dat een man 364 dagen per jaar een kind kon verwekken. Daarom had volgens Schopenhauer de vrouw het huwelijk in het leven geroepen. Ik weet niet of ik het toen helemaal begreep. Het magische moment kwam echter toen ik de laatste bladzijde bekeek. Het eerste woord kende ik niet: erratum. Daaronder stond dat op bladzijde zoveel een woord moest worden vervangen. ‘Eten - lees: weten.’ Schopenhauer was mijn man. Eten is weten. Hij moet het al hebben gedacht voor er honderd jaar later een Nederlandse biografie met die drukfout op de markt kwam. Later heb ik me suf gezocht om dat boek terug te vinden. Elke week ben ik op het Waterlooplein. Ergens, ooit, zal dat boek mij terugvinden.

Toen ik het woord ‘eetlust’ cadeau kreeg, was het logisch dat ik het inruilde. Lees: weetlust, dacht ik meteen. De volgende avond hing ik aan de bar van de kunstenaarssociëteit Arti. De gebroeders Bor zaten daar naast elkaar. Twee filosofen. Ik kon mijn woord meteen uitproberen. Ik heb het geweten. Ik vroeg hun of ze een goede Nederlandse vertaling wisten voor het woord filosofie. En dan niet wijsbegeerte, gooide ik er nog achteraan. Kom op. Iets dat lekker bekt. Ze keken me aan en ik voelde hun minachting. In een andere tijd zouden ze vrienden van Schopenhauer zijn geweest, maar nu keken ze me zwijgend en haatdragend aan. Weetlust, riep ik. Een van de twee, ik kan ze niet uit elkaar houden, begon te briesen. Kunstenaars, wijsheid in pacht. Ons vertellen wat filosofie is. Hij sloeg een asbak in de bar en tot op de dag van vandaag kun je de moet in het antieke hout zien. Ik werd Arti uitgesmeten, maar ik wist het zeker: weetlust is mijn woord. Ik speel er nog steeds mee.

Als puber en vogelaar kreeg ik het woord ‘onomatopee’. Mooie voorbeelden verzameld. Vogels die hun eigen naam roepen, tjiftjaf, koekoek, oehoe en wielewaal. De diepste gedachte bij het woord ‘onomatopee’ die me toen te binnen schoot, ging over de mens. Wat voor naam zouden wij voor de mens gebruiken als die naam een onomatopee was. Even nagedacht. Toen kwam het vanzelf. Ze gebruiken het woord vaak in films en theater om de suggestie te geven van een grote groep pratende, fluisterende, roddelende, converserende of lispelende mensen. Rabarber. Als onomatopee zou de mens voortaan rabarber heten.